پرهیز از به کار بردن جنبه‌های اجرایی و جلوه‌های صوتی و تصویری در نمایشنامه خوانی

به گزارش روابط عمومی دهمین جشنواره بین المللی سیمرغ، دکتر مهرداد رایانی، پژوهشگر حوزه تئاتر و عضو هیات داوران بخش تئاتر نهمین دوره جشنواره بین‌المللی سیمرغ با اشاره به اینکه اساس شکل گیری نمایشنامه خوانی مثل خود تئاتر در فرهنگ ما متناسب با نیازهایمان شکل گرفته است، گفت: در خارج از ایران، نمایشنامه‌خوانی به این معنا ارائه می‌شود که نمایشنامه‌نویس اثرش را برای صاحب‌نظران این حوزه مانند منتقدان، تهیه‌کنندگان و تولیدکنندگان قرائت کند تا آن‌ها بدانند که این نمایشنامه تولیدی چه مباحث و مفاهیمی دارد و از منظر زیبایی‌شناختی واجد چه شرایط و تعاریفی است؛ بر این اساس مذاکره با صاحب اثر و به دنبال آن بحث‌های تولید نمایشنامه شروع می‌شود. به نوعی در تعریفی که در خارج از کشور وجود دارد نمایش‌نامه‌خوانی به نوعی ارائه تعبیر می‌شود.
رایانی افزود: نمایش‌نامه‌خوانی در اواخر نیمه دوم دهه هفتاد به فرهنگ ما وارد شد و مورد توجه قرار گرفت؛ اما آن جا که در آن زمان حوزه اجرا، کفاف تعداد متقاضیان را نمی‌داد و تعداد متقاضیان همواره بیشتر از مکان‌های اجرا بود و فضاهای زیادی برای اجرای هنرمندان تئاتر وجود نداشت، پیشنهاد شد که نمایش‌نامه‌خوانی به صورت جدی مورد حمایت قرار گیرد تا به نحوی بخشی از تمنیات و علاقمندی‌های گروه‌های هنری در این رشته و این فضا شکل گیرد. بعدها آرام آرام جنبه‌های علمی و پژوهشی هم به این رشته اضافه شد اما واقعیت این است که نمایشنامه‌خوانی در کشور ما به فرصتی برای گروه‌ها تبدیل شده است آنها بتوانند نمایشنامه‌های مورد علاقه خود را ارائه کنند.
این استاد دانشگاه در ادامه به آسیب‌های کلی که بر فرهنگ و نوشتار نمایشنامه‌خوانی حاکم شده است پرداخت و گفت: یکی از مهم‌ترین و بارزترین آسیب‌هایی که در جشنواره‌های مختلف در رشته نمایشنامه‌خوانی وجود دارد این است که گروه‌ها فراموش می‌کنند که کاری که انجام می‌دهند، نمایشنامه‌خوانی است و نه اجرا؛ آن‌ها باید تفاوتی میان این دو قائل شوند؛ قرار نیست که نمایشنامه‌خوانی ما مساوی با اجرای تئاتر باشد. بنابراین هنرمندان باید به مفاهیم و نوع توجه زیبایی‌شناسانه نمایشنامه خوانی و اجرا آگاه باشند.
وی گفت: گاهی نیز دیده می‌شود که گروه‌ها به جای نمایشنامه خوانی از اصطلاح اجراخوانی استفاده می‌کنند که به سوی اجرا سوق پیدا می‌کند و نمی‌دانم این تنوعی که در کشور ما در حال شکل گیری است در آینده چه سمت و سویی پیدا خواهد کرد! بهرحال آن دست از انگیزه‌هایی که امروز برای نمایشنامه خوانی بر میشمریم باید بیش از پیش مورد توجه قرار دهیم؛ معتقدم مهمترین وجهی که در مورد نمایشنامه خوانی امروزه باید مورد توجه قرار دهیم این است که داستانی را می‌خوانیم یا یک مجموعه مباحثی را ارائه و مرور می‌کنیم تا بتوانیم از خلال بحث‌های اندیش ورزانه یا تکنیکی آن در ذهن مخاطب یک رسوب به جا بگذاریم و باید بحث‌های اجرایی و زیبایی شناسی اجرا را کنار بگذاریم. میل وافر گروه‌های نمایشنامه خوانی به اجرا مهم‌ترین آسیبی است که در این حوزه وجود دارد. دلیل این آسیب را به درستی نمی‌دانم؛ البته تمامی افرادی که در حوزه تئاتر فعالیت می‌کنند همه در تلاشند که اجرای خوبی را به صحنه ببرند؛ بنابراین این میل در گروه‌های نمایشنامه خوانی هم وجود دارد و شاید به همین دلیل است که شاهد این آسیبیم؛ اما آنچه باید به درستی بدانیم این است که نمایشنامه خوانی مساوی با اجرا کردن نیست و نباید را اجرا کرد بلکه باید آن را فقط خواند.
وی افزود: نمایشنامه را به دو گونه می‌توان اجرا کرد؛ یا اینکه یک فرد به تنهایی ایفاگر تمام نقش‌ها باشد و یا اینکه به تعداد نقش‌ها از افراد مختلفی استفاده می‌شود که لحن و صوت بازیگران برای مخاطب قابل تفکیک و تمایز باشد تا به لحاظ دریافت و درک دچار اشتباه نشود. هر کدام از این فرم‌ها دو راه متفاوت است ولی مسلماً وقتی نمایشنامه جمعی ارائه شود قابل فهم تر برای مخاطب است و سیستم ارتباطی بهتری را میان مخاطب و گروه شکل می‌دهد.
رایانی تاکید کرد در نمایشنامه‌خوانی نباید جنبه‌های اجرایی و حتی جلوه‌های صوتی و نوری استفاده شود؛ چرا که این موارد نمایشنامه‌خوانی را به سمت اجرا می‌برد و تعریف نمایشنامه‌خوانی را مخدوش می‌کند. البته نمی‌توانیم قاطعانه بگوییم این موارد نباید باشد چرا که الان وجود دارد و فضایی را مابین اجراهای صحنه‌ای و نمایشنامه خوانی به وجود آورده است و گروه‌ها با ترفندهای اجرایی نظیر استفاده از صوت و تصویر و طراحی لباس و ساخت موسیقی و ... خودشان را به سمت اجرای صحنه‌ای سوق می‌دهند که با نمایشنامه‌خوانی کاملاً متفاوت است و اسم آن را باید اجرا گذاشت.
وی با گلایه از شکل‌گیری سبک جدیدی که مابین اجرا و نمایشنامه‌خوانی شکل گرفته و از آن به اجراخوانی یاد می‌شود، گفت: متاسفانه متناسب با نیازها در کشورمان کاربردها تغییر می‌کند و نمی‌توانیم جلوی آن را بگیریم، چون دست من و شما نیست و راه خود را می‌رود. در دوره نهم سیمرغ هم یکی از مباحثی که بین داوران وجود داشت کنار گذاشتن یا نگذاشتن چنین مواردی از میان آثار دریافتی بود.
وی انتخاب نمایشنامه را برخاسته از دلایل ذهنی و فنی افراد دانست وگفت: کسی که نمایشنامه‌ای را انتخاب می‌کند حتماً نقطه مشترکی میان خود و اثر و شرایط حال دیده است؛ به نظر من یکی از ویژگی‌هایی که در انتخاب نمایشنامه باید مورد توجه قرار گیرد، انطباق نمایشنامه با شرایط حال است. اثر انتخاب شده باید به گونه‌ای باشد که مخاطب فارغ از ژانر اثر مسائل خود را در نمایشنامه ببیند و بتواند با جنبه‌های معنایی، شکلی و زیبایی‌شناسی آن ارتباط برقرار کند.
گفتنی است؛ جشنواره بین المللی «سیمرغ» با شعار "سالم زیستن، هنر است" در پنج بخش تئاتر،‌ فیلم، ادبی، ‌هنرهای تجسمی و موسیقی، تابستان ۱۳۹۸ در شهر تهران برگزار خواهد شد.