زلزله‌ای در حال رخ دادن است

به گزارش ایلنا، رضا شهبازی (مدیرکل مخاطرات زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و نقشه‌برداری کشور) درباره فرونشست‌ها و مخاطرات آن در کشور گفت: شاید به صورت کلی موضوع برداشت‌های بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی به عنوان یک علت عام در ایجاد فرونشست‌ها در کشور است، اما برداشت بی‌رویه یعنی تخلیه آب‌خوانی که میزان تغذیه از آن در سال بیش از حد مجاز بوده است. بعد از اینکه این سفره‌های زیرزمینی از آب خالی شد، خلل و فرجی که در گذشته در آنها آب وجود داشته، روی هم جمع و فشرده شده و دچار فرونشست می‌شود و دیگر هیچ‌گاه به حالت اولیه خود باز نمی‌گردد.

وی با بیان اینکه عمدتا این برداشت‌ها از طریق چاه‌های کشاورزی و بعضا چاه‌های شهری و صنعتی است، تصریح کرد: بخش دیگری از علت فرونشست‌ها به این دلیل است که اجازه تغذیه به سفره‌های آب زیرزمینی داده نمی‌شود. به دلیل تغییرات اقلیمی و دوره‌های خشکسالی که به آن دچار شده‌ایم، امکان تغذیه سفره‌های آب‌زیرزمینی وجود ندارد. متاسفانه طی ۲۰ سال گذشته یک دوره آماری ناخوشایندی از لحاظ خشکسالی پشت‌سر گذاشتیم. بنابراین کاهش بارش‌‌ها و در نتیجه کاهش آب‌های روان در رودخانه‌ها باعث کاهش تغذیه آب‌های زیرزمینی شده است.

مدیرکل مخاطرات زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور تصریح کرد: از سوی دیگر دخالت‌های انسان باعث شده است تا جریان آب ورودی به آب‌خوان کاهش پیدا کند به طور مثال با ایجاد سدها در مناطق نامناسب باعث شدیم تا جریان رودخانه‌ای آب را به مناطق آب‌خوان برساند. همچنین ساخت و ساز در مناطقی که محل تغذیه هستند، باعث ایجاد این مشکل شده است.

شهبازی ادامه داد: متاسفانه عمده شهرهای بزرگ و مسیرهای مواصلاتی شهرک‌‌های صنعتی بزرگ در بالادست آب‌خوان‌ها و روی آبرفت‌های درشت دانه‌ای هستند که تا پیش از این محل ورود آب به داخل زمین بودند و در حال حاضر دریچه‌های ورودی آب خوان‌های زیرزمینی در این مناطق با ساخت و ساز و آسفالت و جاده‌کشی از بین رفته است و اولین علائم فرونشست زمین در کشور طی ۲۰ سال گذشته یعنی همزمان با دوره توسعه کشور و خشکسالی‌های پی‌درپی مشاهده شده است.

نیمی از دشت‌های کشور با چالش فرونشست مواجه هستند

وی با بیان اینکه از پدیده فرونشست به عنوان مرگ آبخوان نیز یاد می‌شود، خاطرنشان کرد: در حال حاضر تمامی دشت‌‌های کشور که به صورت سنتی از گذشته تا به امروز کشاورزی انجام می‌شده با چالش کمبود آب مواجه هستند. همچنین از میان ۶۰۰ دشتی که به صورت رسمی ثبت شده‌اند، نزدیک به ۳۰۰ دشت با چالش فرونشست دشت مواجه هستند که این در حال افزایش است، چراکه برای رفع عوامل شکل‌گیری فرونشست اقدامی صورت نمی‌گیرد.

مدیرکل مخاطرات زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور ادامه داد:‌ در حال حاضر بیشینه فرونشست در شهرهای بزرگ، حاشیه شهرهای بزرگ، مراکز بزرگ کشاورزی در تهران، جنوب تهران، قزوین، البرز، اصفهان، فارس و‌ خراسان رضوی دیده می‌شود، حتی در حال حاضر در مناطق جنوبی کشور مانند استان هرمزگان نیز این فرونشست در دشت‌ها ایجاد شده و در معرض خطر بیشتری هستند.

شهبازی با بیان اینکه فرونشست زمین یک مخاطره است، تاکید کرد: فرونشست زمینه‌ساز مخاطرات ثانویه نیز است و باعث از بین رفتن ظرفیت آبخوان می‌شود و با توجه به اینکه در اغلب نقاط کشور محل تغذیه آب خوان‌ها با ایجاد ساخت و ساز از بین رفته است، زمانی که سیلابی ایجاد می‌شود از آنجا که محلی برای ورود این آب به زمین وجود ندارد و از سوی دیگر ظرفیت آب خوان نیز از بین رفته است، این سیلاب تبدیل به یک سیل ویرانگر شده که مراکز جمعیتی را در کشور تهدید می‌کند و باعث سیل‌خیزی منطقه می‌شود و ما در حال حاضر با چنین چالشی مواجه هستیم.

وی ادامه داد: فرونشست همچنین باعث فشرده شدن ذرات رسوب آبخوان شده و ایجاد فضای کمتر می‌شود و میزان تماس آب با ذرات رسوبی بیشتر شده و کیفیت آب را در مناطقی که دچار فرونشست شده‌اند، کاهش می‌دهد. همچنین پی زمینی را که روی آن ساخت و ساز و امکانات زیرساختی صورت گرفته است از بین می‌برد، چراکه زیرساخت‌ها در دشت‌هاست و فرونشست هم در همین دشت‌هاست و تغییراتی که بر اثر فرونشست در زمین ایجاد می‌شود، باعث ایجاد خسارت به زیرساخت‌های طولی ما مانند ریل‌های راه‌آهن می‌شود.

چشم‌انداز مثبتی وجود ندارد

مدیرکل مخاطرات زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور خاطرنشان کرد: فرونشست مانند یک زلزله بسیار آرامی است که در حال رخ دادن است. بنابراین وقتی در منطقه‌ای فرونشست رخ می‌دهد نه آن زمین، زمین قبلی است و نه پی آن سازه همان پی اولیه‌‌ای است که ساخت و ساز روی آن ایجاد شده است.

شهبازی با بیان اینکه فرونشست باعث زلزله نمی‌شود، اما مقاومت سازه را در برابر زلزله‌هایی با قدرت کم نیز کاهش می‌دهد، تصریح کرد: فرونشست علاوه بر اینکه خود یک ضایعه و مخاطره است، یک تاثیر مضاعفی هم دارد مانند اینکه بروز سیل را افزایش می‌دهد، آثار تخریبی زلزله را بیشتر کرده و همچنین کیفیت آب را در آن منطقه پایین می‌آورد در نهایت هم باعث خشک شدن یک منطقه و از بین رفتن اراضی کشاورزی و ایجاد ریزگرد در یک منطقه می‌شود.

وی در پاسخ به این سوال که چالش فرونشست در کشور ما در مقایسه با دنیا در چه وضعیتی قرار دارد؟ گفت: روش‌های مختلفی برای ارزیابی فرونشست در کشورهای مختلف دنیا وجود دارد، البته ما دسترسی به آمار کشورها به جز از طریق مراجع بین‌المللی نداریم، اما براساس ارزیابی داده‌های بین‌المللی متوجه می‌شویم که ما نسبت به بسیاری از کشورها وضعیت مناسبی نداریم. کشوری مانند مکزیک تا ۱۰ سال پیش بیشترین چالش را با موضوع فرونشست‌ها داشت، اما امروز آنها به فکر مقابله با این معضل افتاده‌اند و در مقایسه با آمار و ارقام ما خیلی وضعیت بهتری دارند.

مدیرکل مخاطرات زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور با تاکید بر اینکه یکی از پرچالش‌ترین مخاطراتی که با آن روبرو هستیم موضوع فرونشست‌ها است، بیان کرد: نباید بیش از این اجازه برداشت از منابع آبی کشور داده شود و نباید بیش از این اجازه ساخت و ساز در حوزه تغذیه آب خوان داده شود و هر اتفاقی که در گذشته افتاده است از این پس باید کنترل شده و جلوی هر گونه برداشتی گرفته شود. باید به جامعه این اطلاعات داده شود که اگر برداشت از چاه‌‌های غیرمجاز که تقریبا مساوی چاه‌های مجاز هستند قطع نشود قطعا با مشکلات بسیار زیادی در کشور مواجه خواهیم شد. همچنین با ایجاد سیاست‌های حمایتی، ارائه خدمات بیمه‌ای، ایجاد مشاغل جایگزین و استفاده از تکنولوژی روز عوامل ایجاد فرونشست را در کشور کاهش دهیم.

شهبازی با بیان اینکه سازمان زمین‌شناسی دستگاهی است که اطلاعات یافته‌ها را در اختیار همه دستگاه‌‌ها قرار می‌دهد،‌ خاطرنشان کرد: دستگاه‌های متولی دیگر مانند وزارت راه و شهرسازی، جهاد کشاورزی نیز اقداماتی را برای مقابله با این چالش در نظر گرفته‌اند، اما باید به این موضوع توجه داشت که نقش مسائل اجتماعی و اقتصادی بسیار پررنگ است و اگر به مسائل اجتماعی و اقتصادی توجه نشود با دلایل فنی نمی‌توانیم مشکل حاصل از فرونشست‌ها را برطرف کرد. متاسفانه ما با این چالش روبرو هستیم و نباید خوشبینانه به آن نگاه کنیم و این چالش ابعاد و احجامی دارد که چشم‌انداز مثبتی در آینده برای ما ندارد.