ایجاد شکاف‌های عمیق بر اثر فرونشست زمین در دشت اشتهارد

علی بیت‌اللهی در کانال تلگرامی خود درباره مخاطرات ناشی از فرونشست زمین در اشتهارد نوشت: دشت اشتهارد در نیمه شمالی حوضه آبریز دریاچه نمک قرار دارد و مساحت کلی آن بالغ بر ۵۰۰ کیلومتر مربع است. حداقل ارتفاع در آن حدود ۱۰۸۰ و حداکثر ۲۰۸۰ متر از سطح دریا است. شهر اشتهارد عمده مرکز جمعیتی دراین محدوده است که البته مجموعه اشتهارد صنعتی را نیز باید در این زمینه در نظر گرفت.

وی افزود: جهت غالب جریان آب زیرزمینی از جنوب به شمال دشت است که البته در بعضی از نقاط به دلیل بالا بودن سنگ کف، وجود لنزهای نفوذناپذیر و عوامل دیگری تغییر جهت حرکت آب زیر زمینی متصور است. بیلان آب همانطور که ذکر شد و تخلیه آب زیرزمینی دشت به‌دلیل بهره‌برداری از چاه‌ها موجب پایین رفتن سطح آب زیرزمینی در سفره آب زیر زمینی شده است.

وجود حدود ۱۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان البرز

بیت‌اللهی گفت: کاهش سالانه ۶۰ میلیون مترمکعبی از منابع آب زیرزمینی در استان البرز مشکلات زیربنایی اقتصادی و محیط زیستی شگرفی را بر این گستره می‌گذارد. با توجه به محدودیت منابع آب سطحی نظیر رودخانه‌ها و سدها، آب‌های زیر زمینی عمده‌ترین منابع آبی استان البرز را تشکیل داده است که سهمی در حدود ۸۵ درصد را شامل می‌شود. در چنین اوضاعی وجود حدود ۱۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز در گستره استان البرز فشار مصرفی بالایی را به منابع بسیار محدود آبی زیرزمینی استان البرز وارد می‌کند.

دبیر کارگروه ملی زلزله با اشاره به برداشت‌های غیر مجاز از چاه‌های مجاز است نیز گفت: کنترل نشدن میزان استحصال آب‌های زیر سطحی درباره چاه‌های مجاز و از طرف دیگر وجود چاه‌های غیرمجاز فراوان در استان کم وسعتی مانند البرز با منابع آبی محدود، ارمغانی به نام «فرونشست زمین» را بر پهنه‌های دشتی این خطه تحمیل کرده است.

وی با بیان اینکه فرونشست زمین را در دشت‌های استان البرز به ویژه هشتگرد، تهران - کرج و اشتهارد می‌توان به‌طور مستقیم مشاهده کرد، گفت: در کنار ضربات نابهنجار زیست محیطی که بر اثر مدیریت غلط و غیرجدی و مماشاتی حاصل شده است و بی‌توجهی به مصرف آب که بی‌رحمانه موجب زیان اجتماعی و زیست‌محیطی در سطح کلان شده است، کمبود نزولات جوی و تغییرات اقلیمی عامل مهم تشدید کننده بحران منابع آب و فرونشست زمین است به طوری که دشت اشتهارد، نظیر جنوب تهران و منطقه ورامین، اکنون در حال فرونشست است.

سالانه حدود یک متر سطح آب زیرزمینی در دشت اشتهارد پایین می‌رود

بیت‌اللهی با بیان اینکه برآورد شده است که سالانه حدود یک متر سطح آب زیرزمینی در دشت اشتهارد پایین می‌رود، گفت: اگر یک متر کاهش ضخامت آب در آبخوان‌ها را در وسعت دشت اشتهارد ضرب کنیم، حجم آب کاهشی سالانه در این دشت، عدد شگف‌انگیز و تأسف‌آوری خواهد شد که جا دارد به‌صورت جدی و اورژانسی درباره آن فکر شود. در چنین اوضاعی هرگونه حفاری و استفاده از منابع آب زیرزمینی امر بحران‌زا باید تلقی شود، کاری که هم‌اکنون هم بسیار از خط قرمز عبور کرده است.

ایجاد شکاف در سطح زمین در دشت اشتهارد

دبیر کارگروه زلزله گفت: بر اثر افت سطح آب زیر زمینی و فشار وزنی لایه‌های فوقانی، لایه‌هایی که قبلا آب داشتند، به هم فشرده شده‌اند و در سطح زمین فرونشست کرده‌اند و در لایه‌های آبرفتی تحت‌الارضی که اینک دیگر آبی در فضای بین دانه‌بندی آنها نیست، خلل وارد شده است و پتانسیل جذب و ذخیره آب را از دست می‌دهد امری که به‌دلیل از بین رفتن نفوذ پذیری لایه‌های فوقانی، منجر به جاری شدن آب نزولات جوی در سطح زمین و رخداد سیلاب‌ها و شسته‌شدن و حمل پوشش مغذی و خاک کشاورزی محدوده می‌شود و به‌طور کلی کشاورزی منطقه را ازبین ‌می‌برد و دشت را به بیابانی تبدیل خواهد کرد.

افت کیفیت آب‌های زیرزمینی دشت‌های البرز در پی فرونشست زمین

بیت‌اللهی خاطرنشان کرد: اگر در نظر بگیریم که حدود ۷۵ درصد از مصرف آب کشاورزی در گستره دشت‌های البرز و از جمله اشتهارد، از طریق منابع زیرزمینی تامین می‌شود به عمق مشکلاتی که در صورت ادامه روند کنونی در پیش خواهیم داشت، می‌توان پی برد. نکته مهم دیگری که بر اثر افت سطح آب و کاهش منابع، علاوه بر فرونشست زمین رخ می‌دهد این است که کیفیت آب‌های زیر زمینی نیز افت شدیدی پیدا می‌کند.

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ادامه داد: با افت سطح آب، کم کم استحصال آب زیر زمینی از آب‌های شور و با املاح زیاد نیز شروع می‌شود که این امر نیز ضربات کشاورزی و زیست‌محیطی بزرگی بر گستره دشتی وارد می‌کند. هم‌اکنون هم آب‌های زیرزمینی منطقه از نظر شرب در ردیف آب‌های فاقد کیفیت و نامطبوع هستند و حتی با توجه به خطر شوری، برای کشاورزی نیز هم اکنون مناسب نیست.

بیت‌اللهی تصریح کرد: آثار زیانبار زیست‌محیطی و اقتصادی و اجتماعی افت سطح آب زیر زمینی و فرونشست زمین، مستلزم توجه بسیار جدی است و انتظار می‌رود که مسئولان به‌ویژه مسئولان وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست به‌طور جدی به این موضوع ورود کنند. منظور از ورود جدی، نه همین فعالیت‌های آهسته و مماشات گونه کنونی است، منظور ارائه برنامه عملیاتی زمان‌دار کوتاه مدت و معین برای مسدود کردن چاه‌های غیر مجاز، کنترل مضاعف بهره‌برداری غیر مجاز از چاه‌های مجاز، بازنگری در میزان استحصال آب از سوی چاه‌های آب، رواج شیوه‌های آبیاری مدرن با کمک به کشاورزان و سیاست‌های تشویقی در این کار، اعمال مدیریت قوی و کارآمد در کاشت محصولات کشاورزی با مصرف بالای آب و اقدام عاجل در زمینه آبخیزداری است.

ایجاد شکاف‌های وحشتناک بر اثر فرونشست زمین در دشت اشتهارد

وی با اشاره به بازدید خود از دشت اشتهارد گفت: فرونشست زمین بر اثر افت سطح آب در دشت اشتهارد نظیر دشت ورامین و مناطق جنوبی ورامین در جوار روستای معین‌آباد، مسیر راه‌آهن تهران - مشهد در حوالی ایستگاه ابردژ، طرفین آزاد راه قم گرمسار و ... موجب ایجاد شکاف‌های وحشتناکی در سطح زمین شده است. این امر، امکان نفوذ آب‌های ناشی از نزولات جوی به داخل شکاف‌ها و افزایش سطح مقطع شکاف‌های زیر سطحی را فراهم می‌کند و در پی آن فروریزش‌های ناگهانی و عمده دیگری را در سطح زمین شاهد خواهیم بود.

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی گفت: چنین رخدادهایی، باعث خسارت‌های زیادی بر زیر ساخت‌ها، مانند خطوط انتقال نفت و گاز و آب و برق خواهد شد. خطری که هم‌اکنون سه خط موازی انتقال نیرو و خط توزیع ۲۰ کیلوولتی را در بخشی از دشت اشتهارد تهدید می‌کند و لازم است مسئولان شرکت برق منطقه‌ای و توزیع برق به آن توجه ویژه داشته باشند.