«تاملی بر اندیشه پیشرفت» نوشته عبدالرسول دیوسالار منتشر شد

«تاملی بر اندیشه پیشرفت: تاریخ ساخت معنای توسعه در غرب» نوشته عبدالرسول دیوسالار است که تبیین رابطه تاریخی میان مفاهیم پیشرفت (Progress) و توسعه (Development) با هدف بیان روایتی تاریخی از تحول معنای توسعه موضوع اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد. دغدغه اصلی نویسنده در این اثر، عمیق کردن فهم ایرانی از توسعه با ارجاع به تاریخ ساخت معنای توسعه است. نویسنده معتقد است که اندیشه پیشرفت که تبار تاریخی نظریات و الگوهای امروزین توسعه هستند در ایران کمتر مورد بررسی و توجه قرار گرفتند. در فصل اول کتاب از بحران معنا در فهم ایرانی از توسعه سخن گفته می‌شود. نویسنده معتقد است در اولین سال‌های طرح اندیشه ترقی یا همان پیشرفت در ایران، روشنفکران ایرانی به دلایل مختلف از تأمل عمیق در مفهوم پیشرفت اجتناب کرده‌ و در عوض تقریرات و فهم ناقص خود از اندیشه پیشرفت و نظریات پیشرفت را مطرح کرده‌اند. کتاب دلایل تاریخی نپرداختن روشنفکران ایرانی به معانی ژرف پیشرفت و ترقی را تبیین می‌کند.

وی ادعا می‌کند که بی‌توجهی به معنای پیشرفت به عنوان سازنده تاریخ توسعه، سبب شده است ایرانیان به خوبی تمایز میان توسعه و پیشرفت را درک نکنند و این امر چالش‌های جدی را به ویژه در سطح راهبردی برنامه‌ریزی توسعه سبب شده است. نویسنده از بحران معنا در مطالعات ایرانی توسعه سخن می‌گوید و بخشی از این بحران را ناشی از بی‌توجهی به تاریخ تحولات اندیشه پیشرفت می‌داند. کتاب تلاش می‌کند نشان دهد که بررسی رابطه توسعه و پیشرفت و رقابت‌های میان این مفاهیم می‌تواند ما را در فهم دقیق‌تر و درست‌تر معنای توسعه یاری دهد. به همین منظور، چارچوب‌های پیدایش و تحول این رابطه در بستر اندیشه غرب، ویژگی‌های متمایز و حوزه‌های اختلاف آنها و معناهای مختلفی که تولید کرده‌اند و نیروهای مؤثر بر آنها در قرن هجده و نوزده میلادی بررسی می‌شوند تا تصویری از چیستی مفهوم توسعه در امروز شکل گیرد. این روش جالب توجهی است که مشابه آن را در مطالعات اخیر در خصوص توسعه که عمدتاً محدود به نظریات توسعه و تاریخ آن در پس از جنگ جهانی دوم هستند، کمتر می‌توان سراغ گرفت.

کتاب تأملی بر اندیشه پیشرفت سعی دارد نشان دهد که توسعه از درون یک بستر تاریخ معنایی زاده شده است و این بستر، همان مفاهیم و نظریه‌های پیشرفت هستند. رقابت‌های تاریخی‌ای که میان معنای پیشرفت و توسعه تحت تأثیر نیروهای مختلف رخ داده است، تشکیل دهنده‌ی بخش مهمی از معنای کنونی و امروزین توسعه است. بر این اساس نویسنده ادعا می‌کند معنای توسعه که به شدت برساخته تاریخی است و تاریخ‌مندی در آن موج می‌زند انعطاف بالایی برای پذیرش گزاره‌های معنایی جدید در درون خود دارد.

کتاب «تاملی بر اندیشه پیشرفت» چگونگی ظهور توسعه به دنبال شکست نظریه پیشرفت در غرب را توضیح می‌دهد. شکستی که محصول ناتوانی نظریات پیشرفت غربی در تبیین و تحلیل تحولات اجتماعی اروپا و تجویز راهکارهای اجتماعی اثربخش در قرن نوزدهم و چیره شدن نیروها و زمینه‌های حمایت کننده از توسعه پس از جنگ جهانی بوده است. با نمایان شدن نشانه‌های این شکست در اوایل قرن نوزدهم در قالب بحران‌های اجتماعی در جامعه اروپایی، فرآیندی از رفت و برگشت‌های تاریخی میان نظریات پیشرفت و توسعه شکل می‌گیرد که کتاب آن را در «فرآیند تبارشناسی تاریخی پیشرفت و توسعه» بررسی می‌کند. به این ترتیب، ایده‌ی پیشرفت در مقابل ایده‌ی توسعه قرار داده می‌شود تا در یک ساختار تطبیقی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرند. این ساختار مقایسه‌ای کمک می‌کند تا روند تحول مفاهیم آشکار شود و معانی مستتر در هر یک بهتر فهمیده شوند.

همین جا است که ادعای دیگر کتاب شکل می‌گیرد، مبنی بر اینکه ابهام‌زدایی و فهم دقیق‌تر معنای توسعه در ایران نیازمند مطالعه تبارشناسی تاریخی توسعه است؛ یعنی ابهام‌زدایی از معنای توسعه بدون ارجاع به روند ساخت تاریخی معنای توسعه مقدور نیست. نویسنده این موضوع را نیازی اساسی برای نیل ایرانیان به یک الگوی اسلامی ایرانی توسعه می‌داند. در این راستا کتاب به دنبال پاسخ به این پرسش است که معنای امروزین توسعه، چگونه در بستر تحولات تاریخی و در رقابت با مفاهیم مشابه به ویژه پیشرفت شکل گرفت؟ رویکرد به کار رفته در این کتاب کمک می‌کند تا معنای توسعه و همچنین معنای پیشرفت برجسته شوند.

این کتاب در سال ۱۳۹۷ در ۲۰۷ صفحه به همت انتشارات روزنه روانه بازار نشر شد.