علی (ع) در آئینه موسیقی ایرانی

آثار هنری بسیاری در جهان اسلام نام امام علی (ع) را برخود دارند اما شاید ایران تنها کشوری باشد که مهر نام علی (ع) بر سرلوحه بی‌شماری از تولیدات فرهنگی و هنری این سرزمین می‌درخشد. از شعر و هنرهای تجسمی و صنایع دستی گرفته تا موسیقی و تئاتر و سینما، هر سال آثاری مزین به نام علی و ثنا و رثای این امام جلیل می‌شوند که تعدادی از آنها در حافظه فارسی زبانان جاودانه می‌ماند.

آثار موسیقایی تولیدشده به نام امیرالمونین (ع) بخش بزرگی از این آثار هنری هستند که هر ساله در مناسبت‌های مرتبط از طریق صداوسیما و رسانه‌های دیداری و شنیداری دیگر در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرند که در این مقال و مجال اندک پرداختن و حتی نام‌بردن از همگی آنها میسر نیست. پس به اندکی بسنده می‌کنیم و به معرفی نامی‌ترین آثار موسیقایی تولیدشده به نام علی (ع) می‌پردازیم.

با قدسیان آسمان (علیرضا عصار)

«قدسیان آسمان» نام آهنگی با آهنگسازی و خوانندگی علیرضا عصار است که شعر آن را فضل الله حروفی استرآبادی متخلص به نعیمی پیشوای حروفیه سروده و فؤادحجازی آن را تنظیم کرده است. این قطعه که به آستان امیرالمومنین (ع) تقدیم شده است در سال های پایانی دهه ۱۳۷۰ با استقبال بالایی مواجه شد و دوچندان بر محبوبیت علیرضا عصار افزود. بر قدسیان آسمان من هر شبی یاهو زنم/ گر صوفی از لا دم زند من دم زالا هو زنم/ ای کاروان ای کاروان من دزد شبرو نیستم/ من پهلوان کشورم من تیغ رو یارو زنم

ماه غریبستان (محمد اصفهانی)

«ماه غریبستان» نام آلبومی با صدای محمد اصفهانی است که در سال ۱۳۸۰ با آهنگسازی علیرضا کهن‌دیری، محمد حقیقی‌فرد، شهریار فریوسفی، مجید اخشابی و فریدون شهبازیان منتشر شد. ۱۷ قطعه باکلام و بی‌کلام این آلبوم همگی در وصف حضرت علی (ع) ساخته شده اند که معروف‌ترین آنها قطعه «دیده بگشا» با شعر علی معلم و آهنگ علیرضا کهن‌دیری است. «علی ای همای رحمت» با شعر شهریار، «تا من بدیدم روی تو» با شعری از مولانا، «نامدگان و رفتگان» با شعر هوشنگ ابتهاج و «غم دلدار» با شعر ابوسعید ابوالخیر دیگر قطعات آلبوم «ماه غریبستان» هستند.

دیده بگشا از کرم، رنجور دردستان، علی/ بحر مروارید غم، گنجور مردستان، علی/ دیده بگشا رنج انسان بین و سیل اشک و آه/ کِبر پَستان بین و جام جهل و فرجام گناه/ تیر و ترکش، خون و آتش، خشم سرکش، بیم چاه/ دیده بگشا بر ستم؛ بر این فریبستان، علی/ شمع شب‌های دژم، ماه غریبستان، علی!

موسیقی متن سریال امام علی (ع) آهنگساز فرهاد فخرالدینی

«امام علی» نام مجموعه ای تاریخی به کارگردانی داود میرباقری است که در سال‌های ۱۳۷۵ و ۷۶ از شبکه یک تلویزیون ایران پخش شد. موسیقی متن سریال امام علی را فرهاد فخرالدینی ساخته است و کلام موسیقی تیتراژ را نیز صدیق تعریف خوانده است. این اثر یکی از به یادماندنی ترین آثار تلویزیون ملی ایران است.

خاک آستان علی (خشایار اعتمادی)

«خاک آستان علی» یکی از قطعات مشهور خشایار اعتمادی خواننده پاپ دهه ۷۰ در مدح مولای متقیان علی(ع) است. خشایار اعتمادی درباره این قطعه در یکی از مصاحبه‌های خود می‌گوید:« ۲۱ ساله بودم و پیش از آن‌که حتی برای گرفتن مجوز به صورت جدی اقدام کنم این ترانه را اجرا کردم و در واقع این قطعه اولین قطعه‌ای بود که به صورت حرفه‌ای اجرا کردم. گاهی برای بعضی اتفاقات انتخاب می‌شویم و شاید احساس عمیق دلبستگی که به امام علی (ع) داشتم باعث شد این ترانه سهمی از صدای من باشد و محبت و توجه صاحب این اثر از گذشته تا همیشه بر تمام زندگی‌ من سیطره پیدا کند.» قطعه «خاک آستان علی» مدتی بعد در آلبوم گروهی «فصل آشنایی» قرار گرفت و از سوی شرکت «سروش» در اختیار مخاطبان قرار گرفت. من آمده‌ام به کوی علی/ که سر فکنم به پای علی/ گداخته از جفای همه/ گریخته در وفای علی/ علیست مقتدای همه/ خداست مقتدای علی

علی مولا (اکبر گلپایگانی)

آواز دشتی «علی مولا» که عمری ۵۰ ساله دارد یکی از خاطره انگیزترین آهنگ‌های گلپا و یکی از بهترین آثاری است که در مدح علی (ع) خوانده شده است. ترانه سرا و آهنگساز این آهنگ امیر پازوکی است. همه در‌ها اگر بسته/ در قصر خدا بازه/ بگو هو یا علی مولا/ علی مولا سبب سازه

قراضه‌چین (محسن چاووشی)

«قراضه چین» نام یکی از قطعات آلبوم «من خود آن سیزدهم» چاوشی است که روی شعری از مولانا ساخته شده است و حجت اشرف زاده نیز با چاوشی در این قطعه همخوانی می‌کند.

ای عاشقان ای عاشقان آن کس که بیند روی او/ شوریده گردد عقل او آشفته گردد خوی او/

معشوق را جویان شود دکان او ویران شود/ بر رو و سر پویان شود چون آب اندر جوی او/

شاهان همه مسکین او خوبان قراضه چین او/ شیران زده دم بر زمین پیش سگان کوی او

مست تولا (سعید خلج)

آهنگ «مست تولا» یا « امروز امیر در میخانه تویی تو »با صدای سعید خلج و شعر میرزا حبیب خراسانی یکی از آهنگ‌های محبوبی است که به گوش اغلب فارسی زبانان رسیده است. امروز امیر در میخانه تویی تو/ فریادرس این دل دیوانه تویی تو / مرغ دل ما را که به کس رام نگردد/ آرام تویی دام تویی دانه تویی تو/ مست تولای توام یا علی/ واله و شیدای توام یا علی/

علی مولا (مهرداد کاظمی)

مخاطبان دهه شصت و هفتاد موسیقی ایران قطعاً نام «مهرداد کاظمی» را هنوز به یاد دارند. خواننده‌ای آثارش در آن دوران طرفداران زیادی داشت و بارها از رادیو و تلویزیون پخش می‌شد. این خواننده در آلبوم «شهر عشق» قطعه «علی مولا» را با شعر و آهنگسازی و خودش اجرا کرد. مهرداد کاظمی تقریباً در اغلب دفعاتی که در تلویزیون حضور پیدا می‌کرد این اثر را می‌خواند. خواننده قطعه «ای ساربان» اوایل سال ۹۲ به دلیل عارضه مغزی به کما رفت. این خواننده پیشکسوت و قدیمی موسیقی سپس برای درمان به خارج از کشور رفته است. در سال ۹۳ خبری به نقل از پسر او منتشر شد که قرار است پدرش به ایران برگردد و فعالیت هنری خود را از سر گیرد. علی مولا علی مولا علی جان/ علی مولا علی مولا علی جان/ توئی مولود کعبه یا علی جان/ علی مولا علی مولا علی جان/ ز جود خود تو بخشیدی به مسکین/ نگین پادشاهی را علی جان/ به وقت رزم هستی شیر میدان/ پدر گشتی یتیمان را علی جان.

یامولا دلم تنگ اومده (فولکلور)

قطعه «یا مولا دلم تنگ اومده» یکی از آثار فولکلور موسیقی ایران است که تا امروز هنرمندان بسیاری به اجرای آن پرداختند. عبدالحسن ستارپور (ستار)، سیما بینا، علیرضا افتخاری و بیژن بیژنی از مهم‌ترین خوانندگانی هستند که اجرای این قطعه قدیمی را در کارنامه خود دارند. شعر و ترانه در اجراهای مختلف اندک تفاوت‌هایی دارد ولی ترجیع بند «یا مولا دلم تنگ اومده/ شیشه دلم ای خدا زیر سنگ اومده» و ملودی در همه اجراها یکسان است. هر یک از این اجراها علیرغم تنظیم‌های متفاوتشان بسیار محبوب و جزو آثار خاطره‌انگیز این چند خواننده هستند. ر دیده ی جان خواب آر است مرا/ یا مولا دلم تنگ اومده/ شیشه ی دلم آی خدا زیر سنگ اومده/ زیرا که به دیدنت شتاب است مرا/ یا مولا دلم تنگ اومده/ شیشه ی دلم آی خدا زیر سنگ اومده

بابا حیدرمدد (فرمان فتحعلیان)

«فرمان فتحعلیان» یکی از معدود خوانندگانی است که اشعار و ترانه‌های بسیاری در وصف امیرالمومنین علی(ع) دارد. او از ابتدای فعالیت حرفه‌ای خود این قبیل آثار را با موسیقی متفاوتی به مخاطبان ارائه کرد و همین باعث شد بتواند طیف گسترده‌ای از مخاطبان را به سمت آثار خود جذب کند. «هو حق» و «نور خورشید ولایت» از جمله قطعات پرطرفدار فرمان فتحعلیان در وصف حضرت علی(ع) است اما قطعه «بابا حیدر مدد» معروف‎ترین است. عنی آن روز که حق بود و دگر هیچ نبود/ یعنی آن روز که حق بود و دگر هیچ نبود/ در پس پرده ی معبود علی بود به سجود/ در پس پرده ی معبود علی بود به سجود/ من مست مستم بابا حیدر مدد/ من مست مستم بابا حیدر مدد/ من حق پرستم بابا حیدر مدد.

تعداد قطعاتی که در موسیقی ایران به نام علی (ع) ساخته شده است بسیار بیش از آن است که در این مجال و مقال اندک بگنجد. شاعران و آهنگسازان بسیاری در عرصه موسیقی ایران به سبب ارادتشان به مولای متقیان آثاری را به نام ایشان تولید و منتشر کردند که برخی از این آثار در مناسبت‌هایی که به این امام معصوم اختصاص دارد از صداوسیمای ملی ایران پخش می‌شود.

گزارش: عاطفه بزرگ‌نیا