مسجدجامع «هندوالان»؛ راوی تاریخ معنوی درمیان

مسجد جامع هندوالان مربوط به دوره تیموریان که در دوره شاهرخ تیموری در حدود سال ۸۰۵ هجری قمری ساخته شده‌است. این اثر در ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع هندولان باشکوه‌ترین بنای تاریخی مذهبی شهرستان درمیان است که در روستای هندوالان واقع شده است.

روستای هندوالان از توابع شهرستان درمیان بخش مرکزی است که در ۸۵ کیلومتری شمال شرق بیرجند مرکز خراسان‌جنوبی و در ۲۵ کیلومتری از اسدیه مرکز شهرستان درمیان واقع شده است. اهالی این روستا معتقدند این مسجد هزار سال قدمت داشته و توسط «سیف الله» پسر «منصور» ساخته شده‌ است.

مهم‌ترین عناصر معماری این بنا سردر ورودی، صحن گنبدخانه، شبستان ستون ‌دار و محراب است. محراب موجود در شبستان این مسجد ساده و سکودار بوده و حالت منبر نیز دارد.

گنبدخانه مرکزی نیز با استفاده از فیل پوش‌ها و با مهارت بر روی فضای چهار ضلعی قرار گرفته است. شبستان ستون‌دار در دو طرف گنبدخانه واقع شده و به‌وسیله طاق و تویزه به شیوه چهار ترک اجرا شده‌ است.

این بنا از نظر تزئینات آجری بسیار متنوع بوده و تزئینات آن شامل؛ فیل پوش‌ها، گوشواره‌ها، قالب‌‌های گچی، رسمی‌ بندی محراب‌‌ها و نحوه آجر چینی گنبدها است.

وجود کتیبه‌‌هایی با خط کوفی مربوط به قرن پنجم یا ششم هجری قمری احتمال ساخت مسجد را در آن زمان تقویت می‌ کند، این مسجد در دوران بعد مرمت شده ‌است. براساس کتیبه موجود در این مسجد، در سال ۱۲۳۷ هجری قمری نیز مرمت شده‌ است.

این بنای تاریخی و معنوی از افتخارات مردم خراسان‌جتوبی است که نشان دهنده ارزشی است که مردمان این خطه به معنویات می‌دهند.