اردشیر سنایی*
روسیه، ناگزیر از انتخاب
به نظر می‌رسد روسیه فرآیند پایان دادن بحران سوریه را در دو بعد نظامی و سیاسی به جای مشخصی رسانده و وارد فازی شده است که به فکر سر و سامان دادن به اوضاع کنونی سوریه است تا بتواند پرونده این بحران را به بایگانی بسپارد. اظهارات اخیر ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه در مورد خروج همه نیروهای خارجی از خاک سوریه، از جمله ایران، محصول همین تفکر است. فارغ از اینکه عملی شدن رویای مسکو در شرایط کنونی امکان‌پذیر باشد یا نه، به نظر می‌رسد که عزم و اراده قاطعی در کرملین برای رساندن داستان سوریه به فصل پایانی آن شکل گرفته‌باشد.
در شرایط حاضر وضعیت در صحنه نظامی، تااندازه زیادی مطابق خواست روسیه است. در میدان سوریه مواضع مهمی که برنامه‌ریزی شده بود تا تسلط نیروهای معارض دولت دمشق برآنها پایان یابد، توسط ارتش سوریه با پشتیبانی ارتش روسیه و همچنین ایران و نیروهای تحت حمایت ایران، آزاد شده‌اند و بخش عمده‌ای از خاک سوریه و نقاط مهم و استراتژیک اکنون در اختیار دولت مرکزی قرار دارد. در حوزه سیاسی روسیه توانست با همکاری ایران و ترکیه، فرآیند آستانه را پایه‌گذاری کند و تا حدودی توانسته است از طریق ابتکار آستانه و کنگره سوچی، روزنه‌های امیدی را برای پیشرفت فرآیند سیاسی در سوریه باز کند. در میان این اقدامات روسیه برای پایان دادن به پرونده سوریه، طی ماه‌های اخیر شاهد افزایش تنش‌ها در میدانی دیگر در خاک سوریه هستیم. تجاوزهای گاه به گاه ارتش اسراییل به خاک سوریه به ادعای رویارویی با نیروهای ایرانی یا نیروهای وابسته به ایران و هدف قرار دادن پایگاه‌های نظامی سوریه، رویدادی است که در طول سال‌های بحران سوریه بی‌سابقه نیست، اما طی ماه‌های اخیر به لحاظ حجم و بسامد با افزایش چشمگیری مواجه شده است.
مسکو در اندیشه این است که برای این مشکل تازه، راه‌حل تازه‌ای پیدا کند، حملات اخیر ارتش اسراییل به نزدیکی شهر دمشق و پایگاه‌های مختلف در سوریه، روس‌ها را نگران کرده است که اختلافات و تنش‌ها میان اسراییل و ایران، باعث باز شدن یک جبهه جدید نبرد در سوریه شود و آتش تازه‌ای را در گوشه‌ای دیگر از خاک سوریه روشن کند.
پوتین و مشاورانش به فکر این هستند که با طرح خروج نیروهای نظامی خارجی، به نوعی پیشدستانه از بروز یک درگیری و رویارویی نظامی تازه در خاک سوریه جلوگیری کنند. به گمان من مطرح شدن این موضوع را نباید با انگیزه خارج کردن ایران از صحنه سیاسی سوریه یا دور کردن بشار اسد از تهران ارزیابی کرد، بلکه با این انگیزه است که جلوی ایجاد یک جبهه جدید جنگ در سوریه بر اثر تنش‌ها میان تهران و تل‌آویو گرفته‌شود. روسیه مشتاقانه خواهان این است که هر چه زودتر ثمره دخالت سه ساله‌اش در سوریه برای پشتیبانی از دولت این کشور را در سوریه پسابحران برداشت کند و نمی‌خواهد که با شعله‌ور شدن یک آتش جدید در خاک سوریه، تمام زحماتش را برای ثبات و آرامش در سوریه از دست رفته‌ببیند. به گمان من اگر روند گسترش تنش‌ها میان ایران و اسراییل ادامه پیدا کند، بعید نمی‌دانم که روس‌ها روزی مجبور به انتخاب میان تهران و تل‌آویو شوند. مسکو تاکنون سعی کرده است روابط خود را با تهران و تل‌آویو به شکل متوازنی حفظ کند، اما اگر در خاک سوریه با یک رویارویی مستقیم میان ایران و اسراییل مواجه شود، مجبور خواهد شد که نهایتا بین این دو، یکی را انتخاب کند. درست به همین دلیل و برای حفظ همین توازن است که استراتژی روس‌ها به تلاش برای پیشگیری از وقوع چنین رویارویی تغییر کرده است، در واقع اقدام پیشدستانه روسیه به این دلیل است که جلوی قرار گرفتن در موقعیت انتخاب میان تهران و تل‌آویو قرار نگیرند. به نظر می‌رسد با تنشی که بین ایران و اسراییل پیش می‌آید و به نظر می‌رسد که استمرار هم خواهد داشت، مسکو عاقلانه‌ترین راه با لحاظ منافع ملی خودش را در این دیده است که تلاش کند دو طرف را از یکدیگر دور نگه دارد، تا مجبور نباشند با یک بحران تازه در سوریه دست و پنجه نرم کنند.
در شرایط کنونی به نظر می‌رسد که رفتار‌های اخیر روس‌ها تا حدی موجب دلگیری جمهوری اسلامی ایران شده‌باشد. انتظارات تهران در مورد میزان حمایت روس‌ها در سوریه چه در صحنه نظامی و چه در صحنه سیاسی، کاملا برآورده نشده است. اما به گمان من این امکان هم وجود ندارد که ایران و روسیه، استراتژی جدایی را در پیش بگیرند. ایران و روسیه، در سوریه به یکدیگر نیاز دارند و نقش مکملی را ایفا می‌کنند. هر چند هر دو طرف ممکن است اختلاف نظرهایی با هم داشته‌باشند یا انتظارات برآورده نشده‌ای در دو پایتخت وجود داشته‌باشد، اما نهایتا اهداف تهران و مسکو، بدون حضور دیگری به سادگی امکان‌پذیر نیست. در نتیجه ایران نمی‌تواند بر‌خلاف خواست مسکو یا جدا از مسکو تصمیمی در مورد آینده سوریه بگیرد، همان‌گونه که روسیه نیز نیازمند همراهی تهران است. شاید نارضایتی‌هایی در دو پایتخت وجود داشته‌باشد، اما با استمرار روند بازگشت آرامش به سوریه و مستقر شدن دولت، پیشنهاد روسیه برای کاهش حضور نظامیان خارجی، کم کم امکان‌پذیر خواهد بود. احتمال دارد که کم کم شاهد باشیم حضور نیروهای متحد ایران هم نسبت به اوج بحران سوریه کاهش پیدا کند، چنین اتفاقی به معنای کاهش نفوذ سیاسی تهران در دمشق نخواهد بود، بلکه نویدبخش پایان جنبه نظامی بحران سوریه است.
منبع:اعتماد
*استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین‌الملل
ارسال دیدگاه