رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی : در مورد دوره قاجار دچار سوءتفاهم هستیم

به گزارش پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سید محمد بهشتی در نشست تخصصی «هنر قاجار در ترازو» در این پژوهشگاه عنوان کرد: زمانی از معماری دوران قاجار به عنوان معماری مبتذل یاد می شد.
ویا فزود: در سفرهایی که به کاشان می رفتیم مشاهده سقف سرای امین به دلیل شباهتی که به کارهای مجسمه سازان غربی داشت برایمان جالب و لذت بخش بود و از آنچه زیر سقف بود به عنوان امری مبتذل صرف نظر می کردیم.
بهشتی با اشاره به تلاش های صورت گرفته برای نجات از این سوء تفاهم گفت: بعدها تعجب می کردیم که چرا این حرف ها را در مورد معماری دوران قاجار می گویند در حالیکه با یک ارزیابی می بینیم که بیش از ۹۰ درصد از معماری شهرها مربوط به دوران قاجار است که این میزان کمی نیست.
او تصریح کرد: اگر اکثر شهرها مانند یزد و تبریز را به محدوده قبل و بعد از قاجار احصا کنیم گاهی تا پنج یا شش برابر شاهد توسعه شهری هستیم و این به آن معنی است؛ زمانیکه شاهد چند برابر شدن توسعه شهری هستیم صنعت و تجارت رونق یافته و امنیت به وجود آمده است.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با طرح این پرسش که این چه ابتذالی است که این شرایط از دلش بیرون آمده است، گفت: در موزه فرش به جز تعداد اندکی فرش صفوی، مابقی مربوط به دوره قاجار و تعدادی مربوط به پهلوی است.
او افزود: در کاخ گلستان اگر فقط نقاشی ها را مرور کنید می بینید که مجموعه ارزشمند و نفیسی موجود، مختص قاجار است و به تعداد انگشت شمار پرده هایی از دوره زندیه و چند صحنه نقاشی شده در چهل ستون مربوط به دوران نادر شاه و یا تعداد اندکی از صفویه داریم.
بهشتی تصریح کرد: انبوه نقاشی های دوران قاجار در کاخ گلستان حکایت از این دارد که شیوه های نقاشی در دوران قاجار یک شیوه متوقف شده، نبوده و از دوره فتحعلی شاه تا انتهای دوره قاجار دارای تغییر و تحول چشمگیر است.
او با اشاره به وجود هنرمندانی همچون میر عماد و درویش عبدالمجید طالقانی در حوزه خوشنویسی دوران صفوی اظهار داشت: در دوره قاجار نیز کلهر و میرزا غلامرضا را داریم که اهمیتشان کمتر از استادان دوره صفوی نبوده و گاهی نیز بیشتر است.

**مدیریت ساخت و ساز در کاشان
بهشتی در ادامه به شهر کاشان اشاره کرد و گفت: معمولا در مواجهه با آثار، تنها به خود آنها توجه می کنیم و مدیریتی که در پس آن شکل گرفته و شرایط اقتصادی که اجازه داده این آثار در حوزه معماری پدید آیند را سطحی می شماریم.
او با اشاره به زلزله مهیبی که سه سال پیش از آغاز قاجار و سه سال آخر سلطنت کریم خان زند، اتفاق افتاد و تنها تعداد کمی از آثار معماری شهر کاشان را باقی گذاشت، تصریح کرد: این در حالیست که سه سال آخر دوره سلطنت کریم خان همزمان با فروپاشی بوده و قاعدتا وی در وضعیتی نبوده که توجه خاصی به زلزله کند و شرایط را سامان بخشد و هر آنچه اتفاق افتاده، همت خود کاشانی ها بوده است.
بهشتی یادآور شد: کاشان در سه سال آخر دوران زندیه و ۶ سال پس از روی کار آمدن قاجار مانند جواهری ساخته شد.
او اظهار داشت: ۶ سال بعد، زمانی که کریم خان در حال جنگ در گوشه و کنار کشور است تا یکپارچکی کشور را تأمین کند یعنی باز از اسب پیاده نیست که به مشکلات کاشان رسیدگی کند، کاشانی ها باید به لحاظ مدیریتی و تمکن مالی روی پای خودشان می ایستادند و در مدت ۹ سال شهرشان را مانند جواهری می ساختند.
بهشتی با اشاره به اینکه امروزه نیز با احتمال زلزله در سراسر ایران مواجه هستیم، گفت: به عنوان مثال ۱۵سال پیش، زلزله بم اتفاق افتاد اما آیا این شهر اکنون به شرایط عادی رسیده است.

**میزان منسوجات ابریشمی کاشان بیشتر از لندن است
بهشتی افزود: وضعیتی که برای کاشان اتفاق افتاده نشان می دهد که اهالی این شهر با مدیریت و شرایط اقتصادی خوب، توانسته اند شهرشان را طوری بسازند که حالش خوب شده و دوباره تولید کننده باشد به نحوی که با ورود به دوره فتحلیشاه به فاصله کوتاهی طبق گزارش ها میزان منسوجات ابریشمی که در انبارهای کاشان قرار داشته بیش از لندن بوده است.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه سخت است که باور کنیم که دوران قاجار مبتذل است و بعد با چنین پدیده هایی مواجه شویم، افزود: در چه رشته ای جستجو کنیم و کارنامه قابل قبولی از دوران قاجار نبینیم، در هر رشته ای وارد شویم با دوره شاخص و درخشان تمدنی مواجه هستیم.
او در ادامه یکی از هنرهای ایرانیان را به وجود آوردن پدیده های نو و عبور آنها از هاضمه خویش و پدید آوردن محصول جدید ایرانی دانست و گفت: این امری است که در دوران قاجار مکرر شاهد آن هستیم.
بهشتی تاکید کرد: وقتی از دوران قاجار سخن می گوییم تنها از مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه سخن نمی گوییم بلکه منظورمان یک دوره از حیات یک ملت است؛ ملت ایران در دوره قاجار احوال گوناگونی داشته اند ولی با تصور امروز ما از آن دوران، بسیار متفاوت است.

**دولت قاجار ساخته پرداخته ملت ایران است
او افزود: تا پیش از دوره مدرن، دولتها ساخته پرداخته ملتها بودند در حالیکه اکنون این ملتها هستند که ساخته پرداخته دولتها هستند.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه دولت قاجار، ساخته پرداخته ملت ایران است، اظهار داشت: اگر حال دولت قاجار، خراب است دلیل آن خرابی حال ملت ایران در آن زمان است.
وی یکی از دلایل اهمیت دوره قاجار را نزدیکی زمانی آن به دوره معاصر ذکر کرد و افزود: گذشته نزدیک در یک درخت همان قسمت سبز است که جوانه می زند، برگ می دهد و میوه می آورد و آن چوب خشکیده درخت همان بخش سپری شده است و قوه نامیه درخت در آنجا آنطور که در شاخه های سبزش وجود دارد نیست.
او افزود: گذشته نزدیک مثل شاخه های سبز است و اگر آسیب ببیند، صدمه زیادی به آن وارد می شود تا اینکه شما بخواهید روی تنه چوبی اش یادگاری بنویسید.
بهشتی اظهار داشت: هر اندازه به گذشته نزدیک توجه کنیم، آن را به خودآگاه بیاوریم و معرفت پیدا کنیم، نتیجه آن می تواند به فرهنگ امروز ما، طراوت و بالندگی و زایندگی بهتر آن کمک کند.