مروری بر مباحث نظری در باب سینمای دینی

نوبت عصر هم‌اندیشی «سینما و دین» در جریان برگزاری سی‌وششمین جشنواره جهانی فیلم فجر در دانشگاه امام صادق (ع) به تبیین سینمای دینی از منظر سنت گرایان اختصاص داشت.
در ابتدای این همایش مهدی همازاده ابیانه مدرس دانشگاه و پژوهشگر الهیات، نگرش سنت گرایان در باب هنر قدسی را تشریح کرد و علت توفیق هنرهای سنتی را از منظر این گروه توضیح داد.
این پژوهشگر فلسفه در ادامه به تبیین «تناظر صور و معانی» براساس دیدگاه حکمت متعالیه پرداخت و به نظریه صدرا درباره نحوه وجود حقایق نوعی مجرد اشاره کرد. او سپس نگره سنت گرایانه در نفی مدیوم سینما برای قابلیت بازنمایی مفاهیم قدسی را مورد نقد و بررسی قرار داد.
این دانش آموخته حوزه علمیه قم در انتها الزامات و نتایج بحث خویش درباره سینمای قدسی از منظر حکمت متعالیه را تشریح کرد.
سخنرانی همازاده با پرسش و پاسخ حاضران به پایان رسید.
در ادامه این همایش عبدالکریم خیامی عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق درباره ماهیت تصویری سینما و دیالوگ دینی در قالب آن سخنرانی کرد.
وی به استفاده یهودیت و مسیحیت از سینما برای انتقال مضامین خودشان اشاراتی داشت و به نمادها و نشانه های مسیحی و یهودی در دوره نمادپردازی بصری پرداخت.
این عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق در ادامه به ملاحظات و محدودیت های نمادپردازی تصویری از مفاهیم دینی اشاره کرد و بر محوریت دیالوگ و کلام در آثار سینمای اسلامی به عنوان یک واقعیت بیرونی تأکید کرد.
او سپس به مشکلات کلام در تعارض با تصویر در مدیوم سینما پرداخت و تطورات تاریخی سینما در کاهش سهم دیالوگ و تقویت نقش نماد و نشانه را مورد بررسی قرار داد.
این پژوهشگر فرهنگ و ارتباطات در انتها راهکارهایی را برای ایجاد فرم سینمای اسلامی با استفاده از تجارب هنرهای سنتی در تمدن اسلامی بیان کرد.
نادیا مفتونی دکترای فلسفه اسلامی سخنران سوم نوبت عصر این همایش بود که درباره سینمای غیردینی سخنرانی کرد.
وی به اهمیت انگاره سینمای دینی در نوع ساخت و تولید آثار سینمای دینی اشاره کرد و بر تبعات و پیامدهای مفهوم سازی در عرصه عمل و تولید تأکید کرد.
دانشیار دانشکده الهیات دانشگاه تهران در ادامه به دو دسته تعریف «بورکهارتی» و «گراباری» پرداخت و عناصر هنر دینی را از منظر هر دو دسته مذکور بیان کرد.
این پژوهشگر فلسفه اسلامی به سعه مفهوم گراباری و تنگنای مفهوم بورکهارتی در باب هنر دینی اشاره کرد و در ادامه نظریه سینمای دینی را از فلسفه فارابی و «هنر فاضله» از منظر وی به بحث گذاشت.
به اعتقاد این سخنران همایش سینما و دین، نظریه هنر فاضله - برگرفته از فلسفه فارابی - نه دچار سعه بی چارچوب گراباری است و نه دچار ضیق و تنگنای هنر قدسی بورکهارتی.
مفتونی در انتها مؤلفه هایی از هنر فاضله فارابی را توضیح داد و به گفتگو و پرسش و پاسخ با شرکت کنندگان پرداخت.
سپس بهمن نامورمطلق درباره بینامتنیت و سینمای دینی صحبت کرد.
وی در ابتدا بر اهمیت مباحث نظری در باب سینمای دینی تأکید کرد و جایگاه کشور را در این باره ضعیف ارزیابی کرد.
دانشیار دانشگاه شهید بهشتی سپس به دو نگاه رایج در مواجهه با شمایل ها اشاره کرد و وضعیت فرهنگ بومی ایران را در زمره نگاه شمایل ستیزانه یا لااقل شمایل گریزانه دانست که به اعتقاد او از موانع توسعه سینما در حوزه فرهنگ بومی ایران به شمار می رود.
این پژوهشگر ادبیات و هنر اسلامی همچنین به جایگاه تصویرگری در تاریخ ایران پس از اسلام پرداخت که به بیان وی با شرایط ایران پیش از اسلام کاملا متفاوت بوده است.
نامور مطلق در ادامه به بحث «دین های سینماساز» و «سینماهای دین ساز» پرداخت که با بیان نمونه هایی از هر دو گونه مذکور در جامعه غرب همراه بود.
وی به شکل گیری «ژانر سینمای دینی» در برخی جوامع کنونی اشاره کرد که در جامعه ما به «فراژانر» تبدیل شده و ناشی از پارادایم غالب دینی است که به بیان وی، کار تحقیق در موضوع سینمای دینی را دشوار کرده است.
این سخنران همایش «سینما و دین» در انتها از موضع نشانه شناسی و مشخصا از شاخه تِل کِل به بحث درباره سینمای دینی پرداخت و دیدگاه بینامتنیت را به عنوان نگره برآمده از این نحو نشانه شناسی برای تبیین سینمای دینی به کار گرفت؛ دیدگاهی که هیچ متنی را فاقد پیش متن نمی‌داند و بجای «الهام» در هنر قائل به «برگرفتن» است.
وی سپس دو نوع بینامتنیت ضعیف را که برگرفتن صرف صورت است و بینامتنیت قوی که برگرفتن صورت و محتواست توضیح داد و برخی آثار سینمایی داخلی را با این نظریات تطبیق داد. وی همچنین بینامتنیت را در هر دو جنبه «آفرینش» هنر و «خوانش» هنر توضیح داد.
همایش «سینما و دین» با مشارکت جشنواره بین المللی فیلم فجر، دانشگاه امام صادق و مؤسسه آموزشی پژوهشی اشراق، امروز در دو نوبت صبح و عصر برگزار شد.
آدرس سایت رسمی جشنواره Fajriff.com و پست الکترونیکی جشنواره Info@Fajriff.com است.
سی و ششمین جشنواره جهانی فیلم فجر ۱۹ تا ۲۷ آوریل ۲۰۱۸ (۳۰ فروردین تا ۷ اردیبهشت ۱۳۹۷) به دبیری سیدرضا میرکریمی در تهران در حال برگزاری است.