رشد بیش از ۱۰ درصدی جمعیت شهرهای جدید طی ۱۰ سال گذشته

به گزارش پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی اولین جلسه اتاق فکر شهرهای جدید ایران، با حضور جمعی از نخبگان، حرفه‌مندان و متخصصان حوزه توسعه شهری و منطقه‌ای در محل این شرکت برگزار شد. در این جلسه حبیب‌اله طاهرخانی معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید در ابتدای این جلسه اعلام کرد: از سیاست ایجاد شهرهای جدید در ایران نزدیک به سه دهه گذشته است و با همه فراز و فرودها، اکنون هفت شهر جدید به جمعیت حدود ۱۰۰ هزار نفر رسیده و برای بسیاری از فعالیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها توجیه اقتصادی پیدا کرده‌اند.

طاهرخانی در ادامه سخنان خود نحوه تصمیم‌گیری‌های امروز و اقدامات اجرایی را در مشخص کردن مسیر آینده شهرهای جدید امری مهم و تأثیرگذار دانست و گفت: ما در شرایط فعلی باید ضمن مرور وضعیت موجود، دستورکار لازم جهت ارتقای کیفیت زندگی در مجموعه شهرهای جدید را در ابعاد محیطی، کالبدی، اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی و ... تهیه و تدوین کنیم.

معاون وزیر راه و شهرسازی با بیان اینکه هم‌اکنون حدود ۷۶۶ هزار نفر در مجموعه شهرهای جدید در کشور اسکان دارند گفت: براساس طرح جامع ابتدایی شهرهای جدید، قرار بود نزدیک به ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر طی ۲۵ سال در این شهرها ساکن شوند که متأسفانه امروز با تحقق تنها ۲۵ درصد از این برنامه روبه رو هستیم.

وی در این خصوص افزود: طبق گزارش‌های موجود از بین ۱۷ شهر جدید برخی مانند شهر جدید اندیشه به اهداف جمعیت‌پذیری خود رسیده و بعضی دیگر مانند رامین، رامشار و علوی پیشرفت مناسبی نداشته‌اند که این مسئله باید مورد بررسی و رفع قرار گیرد.

این مقام مسئول در ادامه با اشاره به این نکته که جمعیت شهرهای جدید در کشور هر ۵ سال یکبار به ۲ برابر افزایش داشته است گفت: طبق آمار موجود جمعیت این شهرها از سال ۱۳۸۵ تا ۱۳۹۵ از ۲۷۸ هزار نفر به ۷۶۵ هزار نفر رسیده که پیش‌بینی می‌شود این رقم در ۵ سال بعدی به ۱.۵ میلیون نفر افزایش یابد.

مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید همچنین افزود: براین اساس رشد جمعیتی شهرهای جدید از سال ۸۵ تا ۹۰ برابر با ۸.۷۶ درصد، ۹۰ تا ۹۵ برابر با ۱۲.۵۵ درصد و از سال‌های ۸۵ تا ۹۵ برابر با ۱۰.۶۴ درصد اعلام شده است.

طاهرخانی با تأکید بر اهمیت چگونگی فرآیند اجتماع‌سازی در شهرهای جدید بیان کرد: با توجه به رشد سریع جمعیت و فقدان امکانات مورد نیاز باید بر فرآیند اجتماع‌سازی در این شهرها توجه بیشتری کنیم تا در آینده با بحران تبدیل شدن شهرها به فضایی همچون سکونتگاه‌های غیررسمی روبه رو نشویم.

وی با تأکید بر عقب‌ماندگی شدید شهرهای جدید در سرانه‌های خدماتی اعلام کرد: با وجود تمامی مشکلات باید به این نکته نیز امیدوار باشیم که شرکت عمران به عنوان متولی می‌تواند سیسات‌گذاری‌های مناسبی را در سطح ملی برای این مناطق در نظر گرفته و با طرح و برنامه صحیح مسیر حرکت شهرهای جدید را در خط جدید قرار دهد.

این مقام مسئول در ادامه ارتقای کیفیت زندگی در شهرهای جدید را هدف اصلی وزارت راه و شهرسازی در این حوزه دانست و گفت: نرخ بالاتر سواد و تحصیلات دانشگاهی در شهرهای جدید نسبت به متوسط کشوری و همچنین غلبه گروه‌های سنی جوان و میانسال در جمعیت این شهرها نیرویی بالقوه‌ و با ظرفیت برای این مناطق به شمار می‌روند، همچنین میزان بالای اراضی جهت ساخت فضاهای خدماتی در این شهرها از نکات مثبتی هستند که ما می توانیم در راستای ارتقای کیفیت زندگی در مناطق مذکور از آن‌ها بهره ببریم.

معاون وزیر راه و شهرسازی همچنین از احداث ۷۰ مدرسه تحت پوشش شرکت عمران شهرهای جدید در این مناطق در زمان فعلی خبر داد و گفت: خوشبختانه درحال حاضر شرکت عمران به حدی از توان مالی رسیده است که بتواند ضمن توجه به اولویت‌ها بخشی از کمبودهای موجود در شهرهای جدید را برطرف و تا حدی از مشکلات را بکاهد هرچند که مشکلات این مناطق بسیار زیاد بوده و بیش از این به سرمایه مالی و انسانی احتیاج دارد.

طاهرخانی در این باره خاطرنشان کرد: هم‌اکنون حدود ۴۰۰ هزار واحد مسکن مهر در شهرهای جدید واقع شده که دست کم به ۲۵۰ مدرسه، تعداد زیادی درمانگاه، مرکز محله، فضای سبز و کاربری‌های فرهنگی نیاز دارد، اما باید این امید را داشته باشیم که در صورت قرارگیری در مسیر درست می توانیم شرایط را روزبه‌روز بهتر و فضای زندگی را برای شهروندان این مناطق بهتر کنیم.

مدیرعامل شرکت عمران شهرهای جدید با اشاره به مشکلات جدی کشور در نظام مدیریت فضای سرزمینی بیان کرد: استقرار نامتوازن جمعیت در سطح پهنه سرزمینی، مسائل زیست‌محیطی، حجم وسیع حاشیه‌نشینی و ... از جمله این مشکلات به شمار می‌روند که بدون شک شهرهای جدید نیز از آن‌ها مستثنی نبوده و تحت تأثیر این موارد قرار گرفته‌اند.

وی در بخش دیگری از سخنان خود با تأکید براینکه شهرهای جدید باید با همکاری تمامی بخش های ذی‌ربط به عنوان دغدغه محسوب شده و در امر توسعه زیرساخت‌ها در اولویت قرار گیرد گفت: متأسفانه در یک دهه گذشته فاصله گرفتن شهرهای جدید از حوزه‌های تحقیق و توسعه و جامعه حرفه ای و تخصصی باعث بروز مشکلات بسیار زیادی شده و شکاف عمیقی را در این بخش ایجاد کرده است که باید رفع و مورد توجه بیشتری قرار گیرد.

این مقام مسئول در پایان با تأکید براینکه باید بتوانیم بخشی از کارکردهایی که در شهرهای بزرگ پاسخگوی آن نیستیم را در شهرهای جدید ایجاد و حرکت بین شهر جدید و کلانشهرها را دوسویه کنیم گفت: باید ضمن تهیه طرحی جامع جهت توسعه و تحول شهرهای جدید در تمامی ابعاد کالبدی، محیط زیستی، فرهنگی و ... هدف اصلی خود مبنی بر ارتقای کیفیت زندگی در این مناطق را محقق سازیم.

در این نشست اعضای اتاق فکر نظرات خود را به شرح زیر بیان کردند

ضرورت توجه به فرآیندهای اجتماع محور در شهرهای جدید

در این جلسه که اعضاء هیات مدیره شرکت مادرتخصصی عمران شهرهای جدید ایران نیز حضور داشتند، پرویز پیران، عضو سابق هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و عضو هیئت علمی آکادمی سوئیس برای توسعه ضمن تاکید بر ضرورت توجه بیشتر به ابعاد اجتماعی در این شهرها، به طرح این سوال پرداخت که چرا شهرهای جدید با وجود آنکه تمام بنیه علمی بخش شهرسازی کشور را در اختیار داشته‌اند نتوانسته است در مقابل جریان مردمی که شهرهای خودانگیخته را شکل می دهند موفق باشند؟چرا شهرهای جدید هنوز نتوانسته اند به هویت مطلوب دست یابند و چرا در این شهرها با پدیده بیرون افتادگی جمعیت طبقه متوسط از کلان شهرها مواجه هستیم؟

وی دست یافتن به پاسخ این سوالات را در گرو توجه گسترده‌تر به فرآیندهای اجتماع محور در شهرهای جدید دانست.

پیران در پایان بر این موضوع تاکید کرد که باید نیروی شرکت عمران شهرهای جدید بر محرک‌هایی نهاده شود که یا باید خلق شود یا وجود دارد. به طور مثال چالش آلودگی هوا در کلانشهرها میتواند برای جذب طبقه سالمند و مشتاق به کیفیت هوا به شهرهای جدید موثر افتد. ضمن اینکه توجه به هنر شهری و نیز بازارهای هفتگی و روزبازارها می تواند ارتباط شهرهای جدید با شهرهای مادر را دوسویه کند و به فضای رویدادها شکل دهد.

تاکید بر اشتباه در گام‌های اولیه شکل‌گیری شهرهای جدید ایران

سهراب مشهودی، کارشناس مسكن و شهرسازي و مديرعامل مهندسين مشاور پارسوماش پايدار بر این موضوع تاکید کرد که شهرهای جدید ایران در عوض توجه به تقاضای متقاضیان به سراغ تلاش برای خلق متقاضی رفته اند که به نوعی خطا در مسیر شکل دهی به شهرهای جدید محسوب می شود. از دید او اشتباه دوم در بی توجهی به هسته های جمعیتی در حال رشد بوده است که تنها در منطقه کلانشهری تهران یکی از این هسته های جمعیتی بیش از جمعیت همه شهرهای جدید ایران در خود جمعیت جای داده است. لذا بازاندیشی در فرآینده تعریف و شکل گیری شهرهای جدید مورد اهمیت است.

ضرورت بازنگری در سیاست‌های زمین و مسکن در شهرهای جدید

فردین یزدانی، پژوهشگر اقتصاد مسکن و مجری طرح جامع مسکن معتقد بود که ظاهرا سیاستگذاران حتی در پرداختن به هدف نخستینمسکن قابل استطاعت در شهرهای جدید نیز ناتوان بوده اند. ضمن آنکه ایجاد تعادل در قیمت زمین و مسکن با شرایط بازار شهرهای جدید، هدفی مغفول در فرآیند توسعه شهرهای جدید ایران محسوب می شود.

به اعتقاد جهانشاه پاکزاد استاد پیشکسوت طراحی شهری دانشگاه شهید بهشتی، ایراد اولیه در فرآیند تعریف اهداف شهرهای جدید ایران شکل گرفته است. از دید او سه دهه پیش، واضعین این رویکرد هدف شهرهای جدید ایران را صرفا در موضوع جمعیت سرریز شهرهای بزرگ و تلاش برای «حل مساله مسکن» در ایران تعریف کرده بودند. اکنون هم اگر دقت شود بیشتر صحبت از تامین خدمات حوزه سکونت به میان می آید حال آنکه روح شهر تنها با حوزه مسکن مرتبط نیست. از دید وی چالش دوم، استانداردگرایی در شهرهای جدید است که سیستم را به اشتباه انداخته و بخشی از جمعیت متقاضی این شهرها را نیز دسترسی به این شهرها نیز حذف نموده است.

بازاندیشی درجایگاه شهرهای جدید در توجه به توان اکولوژیک سرزمین

در این نشست فاطمه ظفرنژاد كارشناس برجسته و باسابقه‌ي حوزه توسعه پایدار و نیز صنعت آب كشور و مترجم كتاب رودهاي خاموش، به طرح موضوع در حوزه توان اکولوژیک در سرزمین پرداخت. به اعتقاد وی باید این سوال را مطرح کرد که آیا شهرهای کنونی سرزمین اصلا توان محیطی را در نظر گرفته اند یا خیر و آیا رویکرد بوم شناختی در حوزه توسعه آنها رعایت شد است؟ ایشان با تلنگری به شهرسازان و معماران حاضر در جلسه به این موضوع پرداختند که چرا هیچ یک موضوع مسایل اکولوژیک شهرهای جدید را مطرح نمی کنند؟از دید وی در شرایطی که در تجربه جهانی، موضوع حرکت به سوی بوم شهرها(eco cities) مطرح است، در ایران با وجود تجربه تاریخی عظیمی که در این حوزه وجود داشته است، ما شهرهایی می سازیم که ناپایدار هستند.

به گفته وی شهرهای باید ساخته شوند که خودبسنده و خودکفا باشند و از منظر کشاورزی قادر به تولید تمامی نیازهای یک شهر باشند. این پژوهشگر توسعه پایدار معتقد است که در شهرهای ما حتی بحث همجواری و همسایگی که از اصول محلات سنتی ایرانی بوده است به فراموشی سپرده شده است و لذا بوم طبیعی و انسانی شهرها دچار مساله است.

وی بسته بودن نظام ذهنی برنامه ریزان و اتکا آنها به استانداردها به محیط زیست مملکت را آسیب جدی برای این مناطق دانست و گفت: یکی از دلایل عدم جذابیت شهرهای جدید هویت وابسته و مولد نبودن این شهرها است، چرا در شهرهای جدید امروز به جابجایی نوین توجهی نشده است و شهرهایی چون پرند و پردیس و بهارستان هیچگاه خودکفا نبوده اند و حتی بیم آن می رود که ناپایداری را در پیرامون خود گسترش داده باشند.

ظفرنژاد در پایان به موضوع خاص دفن پسماندها به روش سنتی در شهرهای کشورمان اشاره کرد و پیشنهاد داد: حداقل در شهرهای جدید باید از این اشکال بسیار بد مدیریت پسماند دوری گزید و فکری نوین را در این حوزه شکل داد، به تصور من شهرهای جدید باید به سوی بوم شهرهای پایدار حرکت و تغییر مسیر دهند.

مسایل شهرهای جدید، آینه تمام قدی از مسایل شهرسازی و آمایش سرزمین در کشور است

محمدمهدی عزیزی رییس دانشکده شهرسازی دانشگاه تهران و از مدیران اسبق وزارت راه و شهرسازی در دهه های هفتاد و شصت در این خصوص بیان کرد: آیا این مسایل شهرهای جدید مسایل خاص شهرهای جدید است یا اینکه اساسا مسایل نظام توسعه شهری و آمایش کشور است؟ به نظر نمی رسد شهرهای جدید مشکل شکل گیری سکونتگاه‌های غیررسمی را ایجاد کرده باشد بلکه نابسامانی در نظام آمایش و مدیریت سرزمین موجب آن است. به اعتقاد من لازم است که فرآیند برنامه ریزی شهرهای جدید با شهرهای موجود به صورتی متفاوت شکل بگیرد و با در نظر گرفتن چالش ناشناخته بودن جمعیت شهرهای جدید، شرح خدماتی ویژه در حوزه برنامه ریزی شهرهای جدید شکل پیدا کند.

تاکید بر ضرورت ارزیابی تجربه سه دهه شهرهای جدید در ایران

ناصر برک پور استاد شهرسازی و معاون دانشگاه هنر تهران، با بیان تجربه انگلستان در ارزیابی سیاست شهرهای جدید خود بر ارزیابی تجربه ایران تاکید کرد و گفت: با توجه به تجربه شهرهای جدید ایران پس از انقلاب اگر تصمیمی به تداوم این سیاست وجود داشته باشد لازم است که سیاست شهرهای جدید در ایران مورد ارزیابی قرار گرفته و با توجه به تغییرات صورت گرفته در شرایط جمعیتی و نیز محیط سرزمین، به بازاندیشی این سیاست پرداخت، اگر هم بحث ارتقاء کیفیت در دستور کار است، این موضوع باید توسط جامعه محلی پیگیری شود و دولت به کمک جامعه محلی موضوع ارتقاء کیفیت را در دستور کار قرار دهد.

سید سعیدرضا عاملی رنانی رئیس دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و استاد گروه ارتباطات دانشکده علوم اجتماعی و متخصص حوزه شهر مجازی، پیشنهاد داد که دستورکاری برای شهرهای ایران شکل گیرد و از جمله شهرهای جدید به عنوان بخشی از این دستورکار لحاظ شود.

وی ضمن طرح این موضوع که در جهان موضوعاتی چون شهر مجازی و شهر سبز هدایتگر توسعه شهری است از مسئولان شهرهای جدید خواست که دکترین شهرهای جدید ایران را روشن نمایند.

عاملی با اشاره به بحث دوفضایی کردن شهرها پیشنهاد داد: برای آنچه می توان در فضای مجازی شکل داد، فضای واقعی ساخته نشود و ساختمان‌های شهرهای جدید اساسا به هدف صرف مسکن نپردازند. به اعتقاد من باید از شهرهای جدید ایران مساله یابی دقیقی صورت گیرد و مقوله ارتقاء کیفیت برای این شهرها به روشنی هدفگذاری شود. هدفگذاری که در چارچوب مدل هدف گذاری SMARTشکل میگیرد. یعنی معیّن( Specific)،قابل اندازه‌گیری( Measurable)،دست‌یافتنی(Attainable)،واقع‌بینانه(Realistic)،زمانبندی‌شده(Timely). این مدل شرکت شهرهای جدید را یاری می‌کند تا اهداف خود را به نحوی تعیین کند که تردیدی در رسیدن به آن‌ها نداشته باشد.

مشکل ارتقاء کیفیت مساله شهرهای جدید را حل نمی کند

اسفندیار زبردست با طرح این موضوع که مشکل ارتقاء کیفیت نمی تواند به تنهایی مساله شهرهای جدید ایران را مرتفع نماید به طرح مساله پرداخت. او معتقد است که موقعیت شهرهای جدید و فاصله آنها از شهر مادر مساله ای جدی است. از دید او شهرهای جدید ایران بیش از حد از شهرمادر دور شده اند و شهرهایی چون پرند و هشتگرد می توانستند به تهران نزدیک تر باشند.

وی با طرح مدل کره ای مبنی بر new town in town به این موضوع پرداخت که ممکن است منطقه ۲۲ تهران خود یک شهر جدید باشد و بتواند بخشی از بار تمرکز و تراکم در تهران را در صورت برنامه ریزی صحیح به خود جذب نماید.

زبردست وابستگی به زمین دولتی را ایراد دیگر در شهرهای جدید ایران دانسته و گفت: به عقید من شهرهای جدید باید از اصول مکانیابی علمی دور باشند و همه با یک چشم دیده شوند چراکه نتایج مطالعاتی شان می دهد که بخش مهمی از جمعیت حاشیه‌ها از شهرهای موجود به بیرون پرت شده اند.

وی اندازه بهینه شهرهای جدید را هم مد نظر قرار داد و به پرداختن به این حوزه به صورت علمی تاکید کرد.

به گفته زبردست در این صورت است که جمعیت‌های پیش بینی شده برای شهرهای جدید با مساله عدم تحقق مواجه نخواهند شد. زبردست نهایتا بر این موضوع تاکید کرد که در همه شهرهای جدید نباید به دنبال استاندارد سازی بود چون در هر شهر جدید مساله متفاوتی مطرح است.

مظفر صرافی استاد شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی به این موضوع اشاره کرد که برخلاف شعارهای اولیه، جای فرهنگی جدید در شهرنشینی،در شهرهای جدید خالی است و مساله تامین مسکن در این شهرها موجب شده است که دستیابی به توسعه کیفی به فراموشی سپرده شود.

وی بر این موضوع تاکید داشت که شهرهای جدید دارای ظرفیت الگوسازی در نظام شهرسازی کشور هستند و به ویژه می توانند در حوزه دگرگون سازی شیوه های ناپایدار شهرسازی در کشور موثر افتاد.

صرافی در پایان بر ارزیابی تجربه شهرهای جدید ایران تاکید و مبنای آن را «فرهنگی جدید در شهرنشینی » پیشنهاد کرد.

حمید امکچی، عضو هیات علمی مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری نیز این احتمال را مطرح کرد که ارزیابی های جمعیتی در دهه ۶۰ مسئولین را در موضوع شهرهای جدید به اشتباه انداخته باشد. اکنون با توجه به اینکه از رشد بیش از ۴ درصد به رشد حدودا یک و نیم درصدی جمعیت رسیده ایم، باز اندیشی در سیاست شهرهای جدید و ارکان آن ضروری به نظر می رسد.

وی این سوال را مطرح کرد که چرا نظام ساخت و ساز در شهرهای جدید از بنگاه داران خرد حاشیه شهرها نیز عقب افتاده است و در عرضه مساکن تولیدی توانا نیست.

امکچی معتقد است عدم واقع گرایی سیاست گذاران و سیاست سازان مساله را ایجاد کرده است و با ارتباط دادن شرایط احراز تامین سرپناه به تعاونی ها و مقوله شرایط احراز وام، مساله دو چندان شده است.

وی مساله قطعه بندی اراضی را نیز مطرح کرد که موجب کنار گذاشته شدن گروه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی شده و بسیاری از شهروندان را با مشکل استطاعت در دسترسی به بازار مسکن شهرهای جدید مواجه ساخته است. در نهایت او پیشنهاد داد تا یکبار به این سوال پاسخ داده شود که در پیگیری سیاست شهرهای جدید چه اشتباهات محاسباتی در ارزیابی و سیاستگذاری صورت گرفته است؟