ظریف: کشورهای همکاری خلیج فارس ۱۱۶ میلیارد دلار صرف بودجه‌های نظامی کرده‌اند

محمد جواد ظریف در اظهارات خود در دومین کنفرانس امنیتی تهران که با موضوع « امنیت منطقه‌ای در غرب آسیا ؛ چالش‌ها و روندهای نوظهور» در سالن اجلاس سران کشورهای اسلامی با حضور تعدادی از مهمانان خارجی و داخلی درحال برگزاری است، ضمن خیرمقدم به شرکت کنندگان در این اجلاس اظهارداشت: دومین کنفرانس امنیتی تهران در شرایطی برگزار می ‌ شود که منطقه غرب آسیا در یکی از دشوارترین دوره ‌ های تاریخ خود قرار دارد. جریان افراط ‌ گراییِ خشونت ‌ طلب که این منطقه را دستخوش یکی از خطرناکترین و خسارت بار ‌ ترین ادوار تاریخی ‌ اش کرده بود، رو به زوال گذاشته است. داعش به عنوان دهشتناک ‌ ترین نماینده این جریان، از نظر نظامی سرکوب و خلافت خود خوانده و جعلی ‌ اش نابود شده و کنترلش بر قلمرو وسیعی که از راه خشونتی بی‌حد و ایجاد رعب تصرف شده بود، از میان رفته است.

این مقام مسئول افزود: مردم و دولت ‌ های عراق و سوریه طی شش سال گذشته دلاورانه علیه این گروه ‌ ها، بویژه داعش، مقاومت کردند و به پیروزی ‌ های مهمی دست یافتند. خوشحالیم که در این مبارزه تاریخ ‌ ساز در کنار این دو ملت دوست و برادر قرار داشتیم.

وی با برشماری چالش‌های منطقه‌ای پیش‌رو اظهارداشت: در این دوران که بین فروپاشی خلافت جعلی داعش و شکل گیری شرایط مطلوب امنیتی در منطقه قرار داریم، ما و دیگر بازیگران منطقه ‌ ای با سه چالش مهم یعنی درک درست واقعیات موجود، نیل به درکی مشترک در مورد وضعیت مطلوب برای منطقه و راه ‌ های تحقق این وضعیت مطلوب مواجه هستیم.

ظریف در ادامه به مسئله فعال بودن سازمان ترور داعش اشاره کرد و گفت: اگرچه داعش و دیگر گروه ‌ های تروریستی طی یکی دو سال اخير شکست‌هاي مرگباري را متحمل شده و پروژه خلافت داعش متوقف شده و دستگاه اداري و نظامي آن در حال متلاشي‌شدن است، اما سازمان ترور داعش و گروه ‌ های مشابه هنوز فعال ‌ اند.

وی افزود: آنها همچنان با توجه به شبکه وسيعی که در کشورهای مختلف در آسیای میانه و آسیای غربی و به ویژه افغانستان و نیز در شمال آفریقا ایجاد کرده اند، دارای بردی منطقه ‌ ای و جهانی ‌ اند و بايد همچنان تهديدي جدي به‌شمار آيند. بنابر این، ادامه مقابله با باقی ‌ مانده ‌ های این تفکر خطرناک در سوریه و عراق، جلوگیری از نفوذ و گسترش افراط در مناطق جدید، سرکوب کامل خاستگاه فکری و قطع منابع مالی افراط همچنان باید یک اولویت باشد.

رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان در ادامه بر لزوم احیای احترام به ملت‌ها و دولت‌ها تاکید کرد و اظهارداشت: احیای احترام به مرزهای ملی و نظام دولت - ملت که توسط گروه ‌ های تروریستی و برخی از دیگر جریان ‌ های تکفیری هدف تخریب قرار گرفته است، به عنوان یک اولویت بايد مد نظر باشد. ادامه وضعيت کنونی، قطعا به گرايش ‌ های گريز از مرکز در داخل واحدهاي سياسي دامن خواهد زد و حاصلی جز تنش و بی ثباتی در پی نخواهد داشت.

وزیر امورخارجه ضمن تاکید بر حفظ انسجام کشورهای منطقه، خاطرنشان کرد: حفظ انسجام ملی و تمامیت ارضی کشورهای منطقه ضرورتی تردید ناپذیر است، تحرکات قومی و طائفی در سوریه و عراق با گرایش ‌ های جدایی ‌ طلبی خطری برای منطقه و جهان است و می ‌ بایست با درایت مسئولین ملی و محلی و گفتگو بر پایه احترام به حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و قوانین اساسی به همکاری و همگرایی تبدیل شود.

وی در ادامه بازسازی عراق و سوریه را یکی از اصلی‌ترین چالش‌های جهان برشمرد و یادآور شد: بازسازي عراق و سوريه یکی از مسائل مهمي است که جامعه جهانی در دوره کنونی باید به آن بپردازد. شروع بازسازي تأثير عمده‌اي بر روند ثبات سياسي در کل منطقه و شکست کامل افراطی ‌ گری خواهد داشت و می ‌ بایست با هدف کمک به مردم و تثبیت صلح و نه برای پیشبرد اهداف گروهی و سیاسی پیگیری شود.

این مقام مسئول ضمن محکوم کردن تجاوز به یمن، بیان کرد: ادامه تجاوز علیه مردم مظلوم یمن و تداوم حملات کور هوایی و جنایات جنگی گسترده علیه غیر نظامیان در این کشور یکی دیگر از عوامل تنش ‌ زا در منطقه است. پس از ۳۳ ماه جنگ بی ‌ حاصل، باید مهاجمین به این درک رسیده باشند که این بحران راه حل نظامی ندارد و طرف ‌ های آن چاره ‌ ای جز گفتگو و اجماع ملی برای حل این بحران ندارند.

چالش دخالت آمریکا در منطقه

ظریف دخالت امریکا در منطقه را از دیگر چالش‌های منطقه برشمرد و در تشریح این مهم اظهارداشت: دخالت ‌ ها و سیاست ‌ های آمریکا در منطقه یکی از اساسی ‌ ترین چالش ‌ هایی است که به بحران کنونی دامن زده و موجب پیچیدگی بیشتر شرایط شده است. آمریکا هنوز نسبت به واقعیات عینی در سطح منطقه بی توجه است و با ادامه حضور نظامی غیر مشروعدر خاک سوریه بر پیگیری سیاست ‌ های مخرب و تنش‌زای خود اصرار دارد.

وی اشغال فلسطین را حاد ترین مسئله منطقه جهان و منطقه دانست و گفت: ادامه اشغال فلسطین همچنان حادترین مسئله ‌ ای است که منطقه و جهان با آن دست بگریبان است. همه مسائل منطقه مستقیم یا غیر مستقیم تحت تاثیر این معضل اصلی و سیاستی است که طی ۷۰ سال گذشته بر مردم فلسطین رفته است. شناسایی بیت المقدس به عنوان پایتخت رژیم نامشروع صهیونیستی توسط آمریکا، اعلام دشمنی آشکار با مسلمانان و دولت ‌ های اسلامی و ایجاد فرصت برای افراط گرایی و تروریسم است.

ظریف همچنین اظهارداشت: تمرکز بر مشکلات امنیتی و تنش ‌ ها می‌بایست با در نظر داشتن دورنمایی مشخص صورت گیرد و معطوف به تلاش برای نیل به شرایط امنیتی مطلوب در سطح منطقه باشد. برای این منظور دو ایده "منطقه قوی ‌ " و "امنیت شبکه ‌ ای" می ‌ تواند مبنای شکل ‌ گیری پارادایم جدیدی برای غرب آسیا باشد.

راهبرد ایران؛ تلاش برای ایجاد منطقه ای قوی

رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان ایجاد منطقه‌ای قوی را راهبرد ایران اسلامی در منطقه عنوان کرد و گفت: تلاش برای ایجاد "منطقه قوی" به جای برتری جویی و حذف دیگر کنشگران ریشه در نگاه راهبردی جمهوری اسلامی ایران به منطقه پیرامونی خود دارد و به معنی پذیرش اصل تامین منافع جمعی در منطقه خلیج فارس و تعمیم قاعده برد-برد به سطح این منطقه است.

وی ادامه داد: بر این اساس، تامین منافع هر یک از کشورهای منطقه در گرو تامین منافع همه کشورهای منطقه است. تلاشسلطه ‌ جویانه توسط هریک از کشورهای منطقه برای حذف رقبا و تبدیل شدن به قدرت فائقه نه تنها پسندیده نیست، بلکه اصولا ناممکن است. تجربه پر فراز و نشیب نزدیک به سه دهه پس از پایان جنگ سرد و شرایط راهبردی جدید در دوران گذار جهان پساغربی ثابت کرده است که تلاش برای هژمونی در سطح جهانی و یا منطقه ‌ ای بی ‌ حاصل و خطرناک است.

ظریف افزود: اگر چه رقابت بین کشورها در مسیر توسعه اقتصادی - اجتماعی و نیل به سطح بالاتری از رفاه و آسایش برای شهروندان امری ناپسند نیست، اما تلاش برای تبدیل شدن به قدرت فائقه و سلطه ‌ گراز منظر ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک عاملی تنش زا بوده و موجب ایجاد موانع اساسیبر سر راه توسعه ملی کشورها خواهد بود. چنین رقابتی تنها دور باطلی را موجب می ‌ شود که نمی ‌ تواند هیچ برنده ‌ ای داشته باشد.

وی همگرایی را یکی از دلایل توسعه کشورها دانست و اظهارداشت: دیگر مناطق جهان بعد از اینکه رقابت ‌ های مخرب سلطه محور را پست سر گذاشته و به همکاری با هم متمایل شدند، توانستند به صلح و توسعه دست یابند. کشورهای این منطقه به حکم جغرافیا محکوم به همزیستی با یکدیگر اند؛ علاوه بر اینکه تاریخ، فرهنگ و مذهب مشترک چنین همکاری و همزیستی را نه تنها اجباری بلکه مطلوب و مطبوع می ‌ سازد. توانایی و قدرت ما در گرو تلاش برای تقویت جمع ما است و تلاش هر یک از ما برای تقویت خود به ضرر دیگران موجب تضعیف همه ما خواهد شد.

ایجاد نا امنی در دیگر کشورها برای ایجاد امنیت در کشور منسوخ شده است

این مقام مسئول ایجاد رقابت تسلیحاتی میان کشورها را بسیار مخرب عنوان کرد و یادآور شد: مسابقه تسلیحاتی نمونه ‌ ای از رقابت ‌ های مخرب است، میانگین هزینه ‌ های نظامی همسایگان ما در منطقه خلیج فارس نسبت به تولید ناخالص داخلی از بالاترین ‌ ها در سطح جهانی است. در سال گذشته، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مجموعاً ۱۱۶ میلیارد دلار صرف بودجه ‌ های نظامی کرده ‌ اند. چنین اقدامی هم موجب تنش می ‌ شود و به بی ‌ اعتمادی دامن می ‌ زند و هم موجب هدر رفتن سرمایه ‌ های حیاتی مردم منطقه و پر کردن جیب ‌ های یغماگران سازنده تسلیحات مرگ ‌ بار می ‌ شود.

وی ادامه داد: در شرایطی که منطقه ما با طیفی از مشکلات حاد مانند تروریسم و افراطی ‌ گری، بحران ‌ های زیست محیطی همچون گرد و غبار و خشکسالی، تشدید مهاجرت و ضعف دولت ‌ ها در پاسخگویی به مطالبات مردم مواجه است، رقابت مخرب تسلیحاتی و تنش بین همسایگان به معنی تحمیل هزینه های بیشتر به ملت ‌ های منطقه و موجب تشدید بیش از پیش این مشکلات خواهد بود.

ظریف ایجاد نا امنی در دیگر کشورها را برای ایجاد امنیت در کشور خود را منسوخ شده دانست و بیان کرد: هیچ کشوری نمی ‌ تواند به قیمت ناامن کردن همسایگان خود برای خود تولید امنیت کند. چنین تصوری در جهان به هم پیوسته کنونی توهمی خطرناک بیش نیست. تجربه ۴ دهه گذشته منطقه ما ثابت کرده است که چنین تلاشی پیش و بیش از همه دامن ‌ گیر آنهایی شده است که برای همسایگانشان جنگ و خونریزی خواسته ‌ اند. تجربه صدام و طالبان و داعش و افراط زنده ترین نمونه ‌ های این واقعیت انکارناپذیرند.

وزیر امور خارجه کشورمان با اشاره به برخی اقدامات کشورهای منطقه به بهانه خرید امنیت و تکیه آنان به دولت‌های خارجی، اظهارداشت: با توجه به واقعیات جهان به هم پیوسته کنونی و شرایط ویژه منطقه پیرامونی ما در حاشیه خلیج فارس که در ۴ دهه گذشته تلخ ترین و مخرب ‌ ترین بحران ‌ ها را تجربه کرده است، روش ‌ های بلوک ‌ بندی و ائتلاف ناکارآمدی خودرا ثابت کرده و هر ائتلافی پیش ‌ درآمد بحران و تجاوز بعدی بوده است. از سوی دیگر اختلاف در اندازه، جمعیت، توان اقتصادی و قدرت نظامی زمینه ساز نگرانی ‌ های امنیتی دائمی و تکیه بر قدرت ‌ های خارجی بوده و به توهم امکان خرید امنیت انجامیده که تنها به ناامنی و افزایش بی ‌ اعتمادی منجر شده است. همزمان تلاش ‌ ها برای ایجاد یک نظام امنیت جمعی غیرواقع ‌ بینانه بوده و به شکست و ناکامی منتهی شده است.

وی امنیت شبکه‌ای را تنها راهکار برون از شرایط فعلی عنوان کرد و گفت: به نظر می ‌ رسد راهکار برون رفت از این چرخه باطل و خطرناک، امنیت شبکه ‌ ای بر مبنای هم ‌ افزایی و فراگیری و با مشارکت همه کشورهای کوچک و بزرگ منطقه بر مبنای اصول و اهداف منشور ملل متحد، شامل اصل برابری کشورها، اصل عدم توسل به زور، اصل حل مسالمت آمیز اختلافات، اصل احترام به تمامیت ارضی کشورها و اصل عدم مداخله در امور داخلی یکدیگر و احترام به تعیین سرنوشت هر کشور توسط آحاد همان ملت استوار می ‌ باشد.

ظریف در تشریح این موضوع یادآور شد: امنیت شبکه ‌ ای به معنای کنار رفتن اختلاف ‌ نظرها و یا فراموش کردن مشکلات تاریخی نیست؛ بلکه صرفا روشی برای مدیریت آنها و جلوگیری از تشدید خصومت ‌ ها و ائتلاف ‌ های مقطعی ناکارآمد و تنش ‌ آفرین است. در این چارچوب کشورهای منطقه، اعم از کوچک و بزرگ، ضمن نفی هرگونه هژمونی توسط هر یک از قدرت ‌ های منطقه ‌ ای یا فرامنطقه ‌ ای، امنیت شبکه ‌ ای در سطح منطقه را مبنای همکاری برای نیل به ترتیبات پایدار برای حفظ امنیت منطقه قرار می ‌ دهند.

وی افزود: چنین نگرشی موجب ارتقا همکاری بین کشورهای منطقه و ایجاد فرصت برای همه در جهت تقویت امنیت و ثبات خود به عنوان مکمل ثبات همسایگانشان خواهد شد؛ چرا که بر مبنای این نگرش واقع بینانه از شرایط جهان به هم تنیده کنونی، امنیت یک کشور یا گروهی از کشورها نمی ‌ تواند بدون امنیت دیگران تامین شود.

رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان همچنین اظهارداشت: در چنین چارچوب مفهومی و عملیاتی، سلطه جویی، یکجانبه گرایی، تقابل و حذف که از علل اصلی مشکلات جاری در روابط بین ‌ الملل است، جایگاهی ندارد و با پذیرش مبانی اصولی آن، دکترین ناکارآمد و تنش ‌ زای توازن قوا و یا تکیه بر بلوک بندی های نظامی و مسابقات خطرناک و پرهزینه تسلیحاتی جای خود را به سازوکار امنیت شبکه ‌ ای مبتنی بر مشارکت و ارتقای همکاری در حوزه ‌ های منافع مشترک و گفتگو در حوزه ‌ های اختلاف نظر و منافع خواهد داد.

وی با تاکید بر لزوم گفتگو میان کشورها در شرایط کنونی خاطرنشان کرد:‌ در مورد راه ‌ های رسیدن به شرایط امنیتی مطلوب، در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگر باید بر گفتگو و انجام اقدامات اعتماد ساز تاکید کنیم. محرز است که ما در تمامی سطوح این منطقه بطور حاد با مشکل کمبود گفتگو مواجه هستیم. جلوه ‌ های این مشکل در همه سطوح در منطقه آشکار است: در سطوح ملی بین حاکمان و مردم و در سطوح بین ‌ المللی بین دولت ‌ ها و نیز بین ملت ‌ ها.

وی ادامه داد: با توجه به مشکلات عظیمی که در سطوح ملی و منطقه ‌ ای وجود دارد، دولت ‌ های ما بیش از هر زمان دیگر نیاز به گفت‌وگوهای اطمینان بخش دارند. این گفتگوها قبل از آنکه در مورد موضوع بخصوصی باشد و یا با هدف نیل به توافقی صورت گیرد باید هدف فهمیدن یکدیگر و شناخت متقابل را دنبال کند و برای طرف ‌ های گفتگو روشن کند که همه ما نگرانی ‌ ها، ترس ‌ ها، آرزوها و امیدهای کم و بیش مشابه داریم که نه تنها به حکم جغرافیا ناگزیر از همجواری و همزیستی با هم شده ‌ ایم، بلکه با اشتراکات تاریخی و فرهنگی و مذهبی از یک سو و فرصت ‌ ها و چالش ‌ های مشترک از دیگر سو می ‌ توانیم از این گفتگو و تعامل مثبت در جهت منافع مردمان ‌ مان بهره ببریم. چنین گفتگوهایی می ‌ تواند و باید جایگزین شعارها، لفاظی ‌ ها و بیانیه ‌ های بی ‌ حاصل تبلیغاتی شود که از طریق رسانه ‌ ها به سوی هم شلیک می ‌ کنیم.

وزیر امور خارجه گفتگو را یکی از ابزارهای از بین رفتن بی اعتمادی بین کشورها دانست و اظهارداشت: طی سال ‌ های گذشته، تنش ‌ ها، تجاوزات و جنگ ‌ های متعدد در منطقه و فعالیت ‌ های مخرب گروه ‌ های تروریستی موجب شکل ‌ گیری آنچه که می ‌ توان بحران اعتماد متقابل در بین کشورهای منطقه نامید، شده است. گفتگو به نحوی که به آن پرداختم، یکی از مهمترین ابزارها برای رفع بی ‌ اعتمادی است. با این حال در مواردی در کنار گفتگوی مستقیم و رو در رو نیازمند اتخاذ تدابیری با هدف کاهش سطح نگرانی ‌ ها هستیم. اتخاذ چنین تدابیری برای جلوگیری از افزایش تشنج، حذف یا کاهش اثر عوامل تنش زا و مهم ‌ تر از آن کسب اطمینان قطعی از عدم وقوع برخوردهای تصادفی یا ناشی از اشتباه محاسبه ضروری است.

وی افزود: از این طریق باید بتوانیم امکان پیش ‌ بینی رفتارهای کنشگران منطقه ‌ ای را افزایش دهیم و متناسب با آن نگرانی از اقدامات غافلگیر کننده را کاهش دهیم.

این مقام مسئول همچنین گفت: تبادل اطلاعات در همه حوزه ‌ ها از اقداماتی است که در راس تدابیر ایجاد اعتماد قرار دارد. اطلاع رسانی در مورد اهداف و مقاصد و جلوگیری از سوءبرداشتها هدف عمده تبادل اطلاعات است. اجتناب از طرح مطالب تشنج ‌ زا و یا اقدامات تحریک آمیز، تبادل پرسنل رسمی اعم از نظامی و غیر نظامی برای تماس با همتایان در دوره های چند هفته تا چند ماهه، انجام اقدامات اطمینان ساز در مرزهایی که با تنش مواجه اند یا بیم تردد عناصر افراطی در آنها وجود دارد و نهایتا ایجاد امکان تماس مستقیم بین مسئولین کشورهایی که درگیر روابطی تنش ‌ آمیز هستند، از جملهاقدامات قابل بررسی در این حوزه است.

وی ادامه داد: توسعه ارتباطات مردمی مانند تشویق گردشگری و به ویژه گردشگری حلال، تبادل دانشجو، سفرهای مطالعاتی، برگزاری رقابت ‌ های ورزشی، ایجاد فرصت ‌ های بیشتر برای صاحبان حِرَف و کارآفرینان برای انجام ارتباط با همتایان، تشویق تماسهنرمندان کشورها با یکدگیر و اجرای برنامه ‌ های نمایشی، مبادله فیلم ‌ های سینمایی و سریال ‌ های تلویزیونی که مردمان منطقه را با راه و رسم زندگی یکدگیر آشنا می ‌ کند، مرور کتاب ‌ های درسی با هدف حذف مطالب منفی و درج مطالب مثبت در مورد همسایگان و ابتکارهای دیگری از این دست در این حوزه قابل بررسی اند.

ظریف بار دیگر بر لزوم گفتگو میان کشورها تاکید کرد و اظهارداشت: همکاری در حوزه ‌ های مشترک فرصت و چالش از مدیریت بلایای طبیعی و مبارزه با فرقه ‌ گرایی و افراط تا توانمندسازی جوانان و زنان برای مشارکت فعال در عرصه ‌ های مختلف حیات اجتماعی می ‌ تواند زمینه دیگری برای اقدامات اطمینان ‌ ساز باشد و از طریق ایجاد کمیته ‌ های مشترک هماهنگی پیگیری شود.

وی ادامه داد: اصل "تعامل سازنده با جهان" برپایه عقلانیت و اعتدال که متضمن گفتگوي سازنده، مشاركت و همكاري برپايه منافع مشترک و احترام متقابل، و نیز اعتقاد به الگوی برد-برد در تعامل با دیگراناست، به عنوان اصل اساسی سیاست خارجی دولت رئیس جمهور روحانی اعلام شده است. برجام محصول اعمال موفق اين سياست اصولي جمهوري اسلامي ايران در عرصه بين ‌ المللي است و اجرای دقیق آن تا کنون نقش مهمی در کمک به کاهش تشنج و تقویت صلح و ثبات در منطقه ما داشته و تداوم آن بیش از پیش می ‌ تواند در این جهت موثر باشد.

پیشنهاد ایجاد یک مجمع گفتگوی منطقه ‌ ای در خلیج فارس

این مقام مسئول یادآور شد: به عنوان اولین گام برای حرکت به سمت پارادایم جدید امنیت شبکه ‌ ای در منطقه ‌ ای قوی و با ثبات، جمهوری اسلامی ایران پس از موفقیت برجام، پیشنهاد ایجاد یک مجمع گفتگوی منطقه ‌ ای در خلیج فارس را مطرح کرد. این مجمع می ‌ تواند به عنوان سازوکاری برای گفتگو در همه سطوح رسمی و غیررسمی در منطقه خلیج فارس مورد استفاده قرار گیرد و همزمان با ترغیب همکاری و گفتگوی رسمی و دولتی، مشوق گفتگو بین نخبگان غیر دولتی باشد. در همین چارچوب، کشورهای منطقه می ‌ توانند مشورت ‌ های اولیه برای به اجرا گذاشتن تدابیر اعتماد ساز را نیز انجام دهند.

ظریف در خاتمه گفت: امیدوارم بحث ‌ های دومین کنفرانس امنیتی تهران بتواند زمینه ‌ ساز فکر و اقدام جمعی برای تدوین و پذیرش یک الگوی مفهومی جدید برای امنیت در این منطقه حساس و پرآشوب باشد. برای شما در ادامه بحث های مهمی که امروز در پیش رو دارید آرزوی موفقیت می ‌ کنم.