مصطفی رزاق‌کریمی:«بانو قدس ایران» مانیفست زندگی فیلمسازی من است

مصطفی رزاق‌کریمی با اشاره به این که ساخت مستند «بانو قدس ایران» دو سال زمان برده است گفت: سال ۹۴ بود که اتفاقاً در حال داوری آثار این جشنواره بودم و تلفنم دائم زنگ می‌خورد اما جواب نمی‌دادم تا این که بالاخره یک بار از جلسه بیرون آمدم و فهمیدم از موسسه عروج تماس می‌گیرند. گفتند ما بررسی کردیم و دوست داریم که شما در مورد همسر امام(ره) فیلم بسازید. به آنها گفتم همسر امام(ره) را نمی‌شناسم و مثل بقیه تنها چیزهایی در مورد ایشان شنیدم. چند کتاب درباره همسر امام(ره) به من دادند تا بخوانم. بعد از خواندن این کتاب‌ها بود که به این نتیجه رسیدم باید تحقیقات بیشتری برای ساخت فیلم شود.

او ادامه داد: گروه تحقیقاتی تشکیل شد و من به آنها گفتم این فیلم را نمی‌سازم اما تحقیقاتش را انجام می‌دهم. تحقیقات ما به دو شکل میدانی و کتابخانه‌ای بود و در تمام مدت تحقیقات، همه از آن مطلع بودند. این تحقیقات یک سال طول کشید و از پایه هیچ ایرادی نداشت. براساس همین تحقیقات فیلمنامه کم‌کم شکل گرفت.

رزاق‌کریمی با بیان این که صحبت از بازسازی برخی از قسمت‌های تاریخی شده بود، عنوان کرد: من به شدت با بازسازی مخالف بودم. بعد از تحقیق به آنها گفتم ما باید نهان‌خانه پنهان امام (ره) را حفظ کنیم. با تصمیم من موافقت شد و به فکر ساختن فیلم افتادم.

او درباره اولین تصمیمات گرفته شده درباره نحوه ساخت فیلم گفت: اولین خواسته‌ام این بود که حتماً افراد درجه یک خانواده امام باید در فیلم حضور داشته باشند و روایت‌کننده این مستند باشند، نه یک راوی غریبه. نمی‌خواستم راوی بگوید خانم اینطور بود. می‌خواستم آنها از زاویه خودشان درباره خانم حرف بزنند. خوشبختانه این خواسته من مورد تایید خانواده امام(ره) قرار گرفت.

رزاق‌کریمی با اشاره به سابقه مستندسازی سی و چهار ساله‌اش بیان کرد: شاید در طول این سالیان کم‌کار بوده باشم اما به شدت روی کارهایم پژوهش و تحقیق انجام دادم. باید بگویم این فیلم، مهم‌ترین اتفاق دوره فیلمسازی و به نوعی مانیفست کل زندگی فیلمسازی من است؛ بنابراین احساس کردم نباید لحظه‌ای خطا کنیم و احساسی برخورد کنیم. تمام فیلم براساس اسناد و مدارک معتبر پیش رفت و هیچ موضوع شخصی به آن اضافه نشد.

کارگردان مستند«بانو قدس ایران» تاکید کرد: تا آن روز، همه آنچه به عنوان حرفه کارگردانی الفبایش را یاد گرفته بودم به کنار، باید اجرای درست این فیلم را پیدا می‌کردم. در این قسمت هم تیم خوبی داشتم. همیشه می‌گویم دوستان خوبی مرا در این پروژه همراهی کرده‌اند. جدا از تیم تحقیق و اجرایی، من مشاوران خوبی داشتم.

او افزود: من چک لیست‌های ریز‌شده‌ای با بیت امام داشتم و هیچ چیز پنهانی که آن را عنوان نکنم، وجود نداشت؛ چون این موضوع دغدغه‌ام بود و باید می‌گفتم که به دنبال چه چیزهایی هستم.

رزاق‌کریمی با اشاره به این که در سومین سال ساخت این فیلم مستند قرار دارد، گفت: تا همین سه هفته پیش هم اشخاص درجه یک خانواده امام‌(ره) و بیت نقطه‌نظرهایی داشتند. ما یک سال را صرف تدوین مرحله به مرحله کرده بودیم؛ می‌دانستیم که مسئولیت سنگینی داریم و خوشبختانه بالاخره فیلم تمام شد. محمد پورفر تدوین را انجام داد و آقای تیموری فیلمبردار کار بود. آهنگسازان قدیمی و با تجربه علاقه داشتند که آهنگسازی این فیلم را برعهده بگیرند، اما از دو آهنگساز جوان و خوش‌ذوق صبا ندایی و آرمین خیردان استفاده کردم، چون این فیلم را برای نسل امروز ساختم. نسل جدید از این وقایع و شخصیت‌ها بی‌خبر هستند؛ مانند زمانی که ما بچه بودیم و هر وقت از «مصدق» حرفی به میان می‌آمد، متوجه نمی‌شدیم از چه کسی حرف می‌زنند. نسل جوان امروز هم وقتی نام امام‌(ره) را می‌شنوند چیزی درباره شخصیت او نمی‌دانند، چه برسد به اینکه همسرش را بشناسند.

او ادامه داد: این دو نفر بالای ۶۰ سال با هم زندگی کردند. می‌خواستم به نسل امروز نشان دهم که در گذشته شما چه اتفاقی افتاده است. وقتی از همسر امام‌(ره) حرفی به میان می‌آید همه او را با نام «بتول» می‌شناسند؛ بنابراین با این حجم نگفته‌ها و ابهاماتی که هست فقط خداوند و روح امام(ره) می‌توانند کمک کنند.

رزاق‌کریمی درباره اولین حضورش در خانه امام‌(ره) گفت: اولین باری که وارد این خانه شدم، حال و هوای عجیبی داشتم. شاید به خاطر خانه به ظاهر محقر ایشان بود. من از اروپا درباره امام شنیده بودم و حالا به این حیاط رسیده بودم. آنجا بود که با خودم گفتم مسئولیت تو از این لحظه شروع می‌شود.

او با تاکید بر این که هیچ فیلمی نمی‌تواند صددرصد کامل باشد، تصریح کرد: در مورد شخص حضرت امام(ره) و همسر ایشان ساخت یک فیلم نمی‌تواند بدون استثناء همه را راضی کند و باید فیلم‌های زیادی در این باره ساخته شود. امکان ندارد در یک فیلم همه جزئیات زندگی چند ساله یک فرد تعریف شود. این فیلم حاصل سه سال تلاش یک گروه فیلمسازی است که در ۸۰ دقیقه خلاصه شده است. ما هر آنچه در توان داشتیم به کار گرفتیم تا در این فیلم مهم‌ترین فرازهای زندگی بانو گفته شود و این مهم میسر نمی‌شد مگر با همکاری و همراهی فرزندان و نوه‌های امام(ره) و حتی همسر حاج‌آقا مصطفی خمینی هم با وجود مشکلات جسمانی که داشتند، جلوی دوربین آمدند.

رزاق‌کریمی با بیان این که نمی‌داند چرا گفته‌اند فیلم «بانو قدس ایران» نمایش داده نشود، توضیح داد: در مورد این مدل فیلم‌ها که با حساسیت بالایی همراه هستند، هر چقدر هم که بخواهید عیب‌هایشان را برطرف کنید، کسی دیگر می‌آید و می‌گوید این فیلم عیبی دارد. هیچ فیلمی بی‌ایراد نیست، اما سلایق و نظرات متفاوت است. اگر قرار باشد به همه جزئیات زندگی همسر امام‌(ره) بپردازیم باید مجموعه تلویزیونی تهیه شود.

او افزود: ما قصد نداشتیم درباره امام(ره) و ابعاد سیاسی زندگی ایشان صحبت کنیم. تنها به دنبال این بودیم که بگوییم روزی که در سال ۴۲ امام (ره) سخنرانی می‌کرد، خانم کجا بود؟ شبی که امام(ره) را بردند، او کجا بود؟ چه کار می‌کرد؟ و این لحظات زیبا است. قرار بود زندگی زن و شوهری را به تصویر بکشیم که همدیگر را بسیار دوست داشتند. هر چند که از خانواده‌های بسیار متفاوتی بودند، اما به شدت به همدیگر احترام می‌گذاشتند. من هر چقدر جلوتر می‌رفتم به نظرم عجیب‌تر می‌آمد که این دو نفر چطور با هم زندگی می‌کردند. همسر امام(ره) در شناسنامه خدیجه ثقفی نام داشت و از خانواده مرفهی بود، اما مادربزرگش او را «قدسی» یا «قدس ایران» صدا می‌زد. تا جایی که من می‌دانم امام(ره) هم همسرش را قدسی صدا می‌زد.

کارگردان مستند «بانو قدس ایران» گفت: در آخر به این نتیجه رسیدم که آنها عاشق و معشوق بودند. خانم شخصیت واحد و مستقل خودش را تا آخرین لحظات زندگی حتی روی تخت بیمارستان هم حفظ کرد. او یک زن مستقل و قوی بود. به نظرم این یکی از دلایلی بود که امام(ره) عاشقش شده بود. چون هر کسی که پیش امام(ره) می‌رفت، در شخصیت والای ایشان ذوب می‌شد، اما خانم ذوب نشد و او را همراهی کرد. از یک جایی به بعد آنها یکی شده بودند و عشق واقعی بینشان جریان پیدا کرده بود که قابل تفکیک شدن از خودشان نبود.