روایتی از قول یک حقوقی؛
عدالت اقلیمی در تنگنای سیاست و قدرت؛ بازخوانی تعهدات فراموش‌شده
زمین، قربانی نظم ناعادلانه جهانی در راستای تعهدات معلق تا بحران‌های ملموس
مشهد(پانا)- روز جهانی زمین پاک، تنها یک نماد زیست‌محیطی نیست؛ بلکه هشدار جهانی به نظم نابرابر موجود، شکاف‌های عمیق میان شمال و جنوب و بی‌عدالتی در اجرای معاهدات زیست‌محیطی است لذا در عصری که تغییر اقلیم به تهدیدی امنیتی بدل شده، زمین دیگر تنها خانه طبیعت نیست بلکه میدان نبرد اراده‌های سیاسی، منافع اقتصادی و تعهدات معلق است.
روز جهانی زمین پاک (Earth Day) که هر سال در ۲۲ آوریل برگزار می‌شود، فرصتی برای بازاندیشی در باب رابطه بشر با طبیعت، نظام‌های اقتصادی با منابع زمین و مسئولیت‌های دولت‌ها در قبال آیندگان است؛ اما این روز، در بستر نظام حقوق بین‌الملل محیط زیست، مفهومی فراتر از فرهنگ‌سازی دارد؛ این روز، تبلور آرمان عدالت زیست‌محیطی و آزمون صداقت جامعه جهانی در اجرای تعهدات بین‌المللی است.
در چهار دهه اخیر، کنوانسیون‌ها و اسناد مهمی همچون کنوانسیون تغییر اقلیم (UNFCCC)، پروتکل کیوتو (۱۹۹۷)، و توافق‌نامه پاریس (۲۰۱۵) با هدف کنترل گرمایش زمین و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به تصویب رسیده‌اند همچنین در کنار آن‌ها، اسنادی نظیر کنوانسیون تنوع زیستی (CBD) و کنوانسیون رامسر بر حفاظت از تنوع زیستی و تالاب‌ها تمرکز دارند لذا با این حال، واقعیت میدانی حاکی از آن است که بسیاری از این اسناد، در سایه اراده‌های سیاسی، نابرابری اقتصادی و ساختارهای سلطه، به ابزاری تبلیغاتی برای برخی قدرت‌ها بدل شده‌اند.
کشورهای توسعه‌یافته، علی‌رغم سهم تاریخی و عمده در تخریب اقلیم، با استفاده از ابزارهای مالی و تکنولوژیک بار مسئولیت را بر دوش کشورهای در حال توسعه انداخته‌اند اما این رویکرد، مصداق بارز نقض اصل "مسئولیت مشترک اما متفاوت" (CBDR) است که یکی از مبانی پذیرفته‌شده در حقوق بین‌الملل محیط زیست است.
از سوی دیگر، تحریم‌های یک‌جانبه و غیرقانونی که توسط برخی دولت‌ها علیه کشورهای مستقل اعمال می‌شود که خود به مانعی جدی در مسیر توسعه پایدار، انتقال فناوری‌های سبز، و مدیریت مؤثر محیط زیست بدل شده است اما چگونه می‌توان از کشوری که با محدودیت در واردات فناوری‌های زیست‌محیطی مواجه است، انتظار اجرای کامل تعهدات زیست‌محیطی را داشت؟
جمهوری اسلامی ایران با عضویت در اغلب کنوانسیون‌های زیست‌محیطی و تدوین قوانین ملی نظیر قانون حفاظت از محیط زیست همواره کوشیده است تا در چارچوب توانمندی‌های بومی مسئولانه عمل کند اما تداوم نابرابری ساختاری و فقدان اراده جهانی برای تأمین عدالت اقلیمی، مسیر عمل‌گرایانه کشورهایی نظیر ایران را نیز با چالش مواجه کرده است.
اکنون زمین دیگر منتظر شعار و بیانیه نیست؛
جهان در آستانه بحران‌های چندبُعدی اقلیمی، زیست‌محیطی و انسانی قرار دارد و روز جهانی زمین پاک، باید روز مطالبه‌گری ملت‌ها، بازخوانی تعهدات معلق قدرت‌ها و آغاز گفت‌وگویی جهانی بر مدار عدالت، انتقال فناوری و مشارکت حقیقی باشد که تنها در این صورت، می‌توان از "زمین پاک" نه به‌عنوان یک رویا، بلکه به‌عنوان حق نسل‌های آینده سخن گفت.
ارسال دیدگاه