ورود واژگان سخیف به اشعار عاشورایی/سلوک شخصی شاعر شرط اول ترانه سرایی

به گزارش خبرنگار فرهنگی پانا، در آغاز تیتراژ برنامه با شعری از سید محمد سادات اخوی، آهنگسازی آریا عظیمی نژاد و با صدای امیرحسین مدرس و حمیدرضا ترکاشوند و موسیقی تصویری از محمد علیزاده با عنوان "حلالم کن "به سمع و نظر بینندگان رسید و پس از آن طبق روال همیشگی اخبار موسیقی پخش شد. ترانه "داغ نهان" با صدای رسای محمد اصفهانی و کلام عبدالجبار کاکایی قطعه دیگری بود که در ادامه این برنامه نوازشگر گوش و چشم بینندگان شد و بعد از آن گفتگوی برنامه با «علی اکبر قلیچ» خواننده جوان آئینی پخش شد.

بخش دوم گفتگو با حاتم عسگری، استاد بزرگ آواز و موسیقی دان مطرح کشورمان با موضوع پیوند موسیقی و مذهب و موسیقی تعزیه آغازگر بحث برنامه این هفته شد. این استاد بزرگ تعزیه‌هایی خوانده است که تاکنون منتشر نشده است که در لابه لای صحبت های خود به این قضیه اشاره کرد و امیرحسین مدرس نیز این موضوع را به فرهنگستان هنر گوشزد کرد، پخش این آثار نیازمند همت و حمایت اهالی فرهنگستان هنر است.

پس از این بخش سید حسین متولیان در کنار امیرحسین مدرس قرار گرفت و آغازگر صحبت های شان سوال امیر حسین مدرس پیرامون ویژگی های و مشخصه های شعر عاشورایی بود که حسین متولیان به توضیح در این خصوص پرداخت.

سلوک شخصی شاعر مقدمه شعر آئینی است

وی گفت: برای رسیدن به شعر خوب در این زمینه نیاز به مقدماتی است. امروز ازفردی که از پایین ترین سطح این اشعار در هیأت‌های مذهبی می‌خواند و از سخیف ترین واژگان در مدح ممدوحی که درعظمت او ضرورت دارد کلام بسیار مفاخره آمیز باشد استفاده می‌کند تا شعری که مهذب است و تمام مقدمات در باب آن رعایت شده است دیده می‌شود. اما مقدمات کدامند؟ به عقیده من بخش اول مقدمات برای سرودن این اشعار، سلوک شخصی شاعر است به این معنی که شاعر از ابتدا مشخص می‌کند که من ذوق،قریحه و قلمم را در این راه خرج می‌کنم. سلوک شاعر در حیطه زندگی ، نوع نگاه و تجربه‌های زیستی او است. نوع نگاه شاعر و زاویه دید او در شعر عاشورایی بسیار اهمیت دارد ما نمی‌توانیم به کسی علاقمند باشیم و در وصف او بدی و خوبی را یکجا بیان کنیم پس غیرت ما کجا رفته است کما اینکه اهل بیت خاری ندارند و آنچه دارند همه خوبی است.

شاعرعاشورایی باید مقتل خوان باشد

این شاعر افزود: در زاویه دید نکات مهمی نقش دارد نخست اینکه در نگاه شاعر محبت و غیرت باشد یعنی شاعردر مدح کلام گزافه نگوید و دومین نکته دانستن حقیقت است به این معنی که آنچه می‌گوید حقیقت است یا پر از لکه و ناراستی است. اما دستیابی به حقیقت چگونه ممکن می‌شود؟مشخص است که این امر با مطالعه و مقتل خوانی بدست می‌آید. متأسفانه یکی از آفت ها در این مسیر عادت به حاضر آماده خوری و دست دوم گرفتن اطلاعات است. یعنی شاعر خود به مطالعه و تحقیق نمی‌پردازد و به شنیده‌ ‎ ها کفایت می‌کند شنیده‌هایی که صحت و استناد آن بدرستی مشخص نیست و این باعث می‌شود از تأثیرگذاری روضه و منبرها کاسته شود.

شاعر باید علاوه بر ذوق و سلوک باطنی مسلح به مجلس و کتاب باشد

در اینجا گزیده‌ای از آثار عاشورایی پخش شد و پس از آن امیرحسین مدرس با تأکید به نقش مطالعه در سرودن اشعار عاشورایی و اشاره به اینکه شاعر عاشورایی برای سرودن اشعار ضرورت دارد دو نکته را رعایت کند تا شعر و ترانه او تأثیر لازم را بگذارد اظهار کرد: شاعر نخست باید بهره‌ای از روضه خوانی‌های صحیح و سمع روضه خوب از روضه خوانان با اصالت داشته باشد ونکته دیگر اینکه مقتل خوانده باشد و اطلاعات جامع از طرق مختلف آن را کسب کرده باشد. فردی که مقتل نخوانده باشد و نداند مقتل عبدالرزاق مقرم چیست و لحوف سیدابن طاووس، مقاتل الطالبین و حمید بن مسلم را نشناسند و آخرین مقتل نزدیک به روزگار ما "عبدالزهرا کعبی" را نخوانده باشد نمی‌تواند متوجه شود دوربین نگاه خود را کجای کار بگذارد تنها زمانی که مسلح به دو سلاح مجلس و کتاب شود در این زمان است که شاعر می‌تواند به خوبی واقعه نگاری کند. بطور نمونه در اثری که از آقای مجاهدی شاعرمعاصر سروده شده است شاهد نکته یابی صحیح از واقعه عاشورا هستیم این اثر از زبان حضرت زینب علیه السلام بیان شده است هم نوع کلام و هم اصالت با کلام گذشته در این شعر حفظ شده است این شعر در انجمن ادبی و هم در مجلس روضه قابل خواندن است درواقع اثری دو وجهی است و به واقع ازاین شعر مشخص است که شاعرعلاوه بر ذوق و سلوک باطنی مسلح به مجلس و کتاب است نکته ‌ای که کمتر شاهد آن هستیم .

نسلی که تنها کپی خوانی می‌کند

سید حسین متولیان در ادامه درتکمیل سخنان امیر حسین مدرس افزود: برخی از ما خود را در معرض وقایع قرار نمی‌دهیم و حتی از تکنولوژی جدید به نفع افزایش سطح آگاهی‌های مذهبی بهره نمی‌گیریم البته این موضوع تنها در خصوص ترانه‌های آئینی دیده نمی‌شود بلکه در باره تمامی ترانه‌ها مرتکب این کم کاری می‌شویم. نسل اول ترانه سرایی پیش از انقلاب ما اشعار حافظ، سعدی و مولانا و... را می‌خواندند و تمام بضاعت ادبی را ورق می‌زدند و خروجی این کار نوآوری همراه با حفظ بضاعت بود و این باعث می‌شود ترانه تا به امروز شنیدنی باشد؛ نسل بعدی این ترانه‌ها را بازآفرینی همراه با نوآوری می‌کند و نتیجه کاردو پله از ترانه اصلی پایین تر است زیرا کپی درجه دو است و نسل بعدی ترانه بطور نمونه سید حسین متولیان را می‌خواند و بی آنکه حافظ و سعدی بخواند و بداند و این باعث می‌شود ترانه عاشقانه و کوچه بازاری ما هم سطح سخیف پیدا می‌کند و این موضوع در شعر آئینی هم اتفاق می‌افتد به گونه‌ای که افراد حاضر به برداشتن آب از سرچشمه نیستند.

رعایت ادب شرط نخستین ترانه سرایی عاشورایی است

امیر حسین مدرس با بیان اینکه اهل بیت و اصحاب سیدالشهدا در میدان جنگ بداهه و رجز خوانی داشتند گفت: بطور نمونه حضرت عباس با دست بریده در میدان جنگ رجز خوانی داشتند و ما امروز برای کسانی شعر می‌گوییم که امیران کلام هستند.

متولیان در این باره گفت: گهگاه ما ساحت شعر آئینی را با ترانه سرایی معمول اشتباه می‌گیریم. من به عنوان ترانه سرا می‌توانم بسیاری از واژگان و الفاظ را به خدمت شعر بگیرم ولی زمانیکه به ساحت اهل بیت می‌رسم باید توقفی محکم داشته باشم . یعنی نگاهی به عظمت موضوعی داشته باشم و وقتی عظمت موضوع را دیدم تشخیص دهم چه واژه‌ای متناسب با این عظمت است. بطور نمونه واژگان محاوره معمولا باید برای کودکان استفاده شود و اگر برای امام حسین و قمر بنی هاشم استفاده شود زننده است و این لطمه می زند اما اگر از زبان حضرت علی اصغر بیان شود زبان حال می‌شود و قابل پذیرش است. در فرهنگ تعزیه خوانی ما، اگر دقت کنید مخالف خوان‌ها تحریر ندارند و گویش‌هایی دارند که به شکل پرتابی است این نشان دهنده خرده فرهنگ ها است و یا در تعزیه علی اکبر خوان کنار سیدالشهدا تحریر نمی‌دهد زیرا بیان گر فرهنگی است که می‌گوید کوچکتر در برابر بزرگتر چه چه نمی‌زند. تمام این خرده فرهنگ ها وجود دارد و کافی است به آنها دقت شود.

ورود واژگان سخیف از زبان ذاکران

وی افزود: انتخاب واژگان در شعر عاشورایی اهمیت زیادی دارد و واژه باید متناسب با ممدوح باشد. متأسفانه امروز شاهد واژگان سخیفی از زبان ذاکران همانند "تک میزنم" و "پیامک" میزنم هستیم. واقعا باید فکر کنیم اگر در مقابل ممدوحی با این عظمت قرار بگیریم از این واژه‌ها باید استفاده کنیم.! یکی از دردسرهای ما این است تمامی این مباحث را ۱۰ ماه جمع می‌کنیم و در دهه محرم به آن می‌پردارزیم . درحالیکه باید یعد از این ایام هم به آسیب شناسی محرم و روضه‌ها بپردازیم و نقشه راه بدست بیاوریم که برای تولید اشعار در سال آینده حداقل به آن فکر کنیم. این موضوع یکی از دل نگرانی هاست که باید برای آن برنامه داشت و تفکر کرد.

تجلیل از شعرا و هنرمندان آئینی

متولیان در تقدیر از همت محمد سادات اخوی درجمع آوری مجموعه پرده عشاق از جانب او گفت: استاد سادات اخوی نواهای ذاکران قدیم را جمع آوری و پالایش کرد و در این مجموعه نزدیک به چهل ذاکر و زندگینامه آنها را مطرح کرد. همچنین آریا عظیمی نژاد یکی از کسانی است که در طی این سالها با نوا و موسیقی خود افراد بسیاری را با موسیقی مناسبتی و آئینی آشتی داده است. در حوزه پژوهش مهدی امیر فروغی از دیگر عزیزان در این عرصه هستند که ضرورت دارد در برنامه ساعت ۲۵ معرفی شوند. جمع آوری این مجموعه‌ها بخشی از سلوک شاعر و رفتار درونی ذاکر را انتقال می‌دهد یعنی مرحوم حداد و حاج اکبرناظم در خواندن سلوک خود را نشان می‌دهند و از این موضوع می‌توان متوجه شد با چه ادبیاتی باید سمت سرودن اشعار رفت و این نوع نگاهی است که در شعر مشخص می‌شود.

در ادامه برنامه آیتمی در معرفی آثار و شعرخوانی استاد سیدعلی موسوی گرمارودی به سمع و نظر بینندگان رسید که در آن یکی از آثار ارزشمند این استاد بزرگ کتاب «آغاز روشنایی آینه» معرفی شد و در ادامه بحث، امیرحسین مدرس به معرفی اشعاری از حسین منزوی در مدح قیام عاشورایی و خصایص بی نظیر این اشعار پرداخت و پس از آن متولیان راجع به شعر نیمایی و ارادت نیما و شعر محتشم به مذهب و اشعار مذهبی گفت: شعر آئینی محتشم با آئین و مناسبت ها جور در می‌آید. بنابراین شعری که در مدح حضرت سید الشهدا خوانده می‌شود باید باعث حال خوش و رشد ما شود اتفاقی که درترجیع بند محتشم به افراد دست می‌دهد.

رفتارهای نمادین سلوک شاعر را شکل می‌دهد

مدرس در تکمیل این سخن گفت: شعر محتشم حال روحی ما را خوب می‌کند جوری که نیاز به چیز دیگری نیست این سخن افراد بسیاری است وکاری که ترانه باید با دل افراد بکند غیر این نیست و از این شعرا بسیارند فیاض لاهیجی، هزین لاهیجی، ادیب المملاک فراهانی و مرحوم حجت الاسلام نیر تبریزی از جمله این شعرا هستند.

پس از پخش نماآهنگی با نام «سیدباقر» با صدای "حامد عسگری" مدرس چهارپاره‌ای از "محمد عبدالحسینی "، شاعر و خواننده خواند و از آن به عنوان اثری به یادماندنی یاد کرد و از متولیان خواست نمونه‌های دیگری از این اشعار خوب را معرفی کند: آثار درخشانی طی این سالها خلق شده است ولی هنوز هم تعداد آنها کم است که یکی از آنها آلبوم «خورشید یا ماه نی »اثر امیرحسین مدرس و آلبوم «ذوالجناح می‌آید »استاد نجفیان و آلبوم «وداع» استاد سراج از این جمله هستند که انگشت شمار هستند و باید کارهای بیشتری صورت گیرد.آثار باید برای آیندگان ماندگار شود .

وی در انتهای بحث افزود: باید باور کنیم در پیشینه هنر آئینی ما برای بیان یک بیت شعر گهگاه هنرمندان چله می نشستند. جناب مقبل بیست و چهار ساعت از اتاق بیرون نمی‌آید تا ابیاتی طوفانی خلق شود . اگر محسن حججی را به عنوان شهید امروز دوست دارم به دلیل رفتار نمادین و شاعرانه اوست. رفتاری که مادری را براین می‌دارد که در شب شام غریبان بالش از زیر سر فرزندان بردارد تا حال فرزندان امام حسین را متوجه شوند که سر بر سنگ گذاشتند. این موضوع سلوک رفتاری را شکل می ‎‌ دهد و شاعر عاشورایی باید این سلوک را در شعر منعکس کند که این هم از رفتن به روضه‌های قدیم و همین پیاده روی اربعین بدست می‌آید. اگر این اتفاق رخ بدهد به تحقق آنچه از شعر آئینی انتظار داریم می‌رسیم.