آمار دقیقی از میزان بیابان‌زایی در پنجاه سال گذشته ایران وجود ندارد

به گزارش خبرگزاری پانا، گری لوییس افزود: طبق آمار ملی، مساحت خشکی ایران ۱۶۵ میلیون هکتار است که بیابانها ۳۲ میلیون هکتار آن را اشغال کرده‌اند. آمار دقیقی از میزان بیابان زایی در پنجاه سال گذشته ایران وجود ندارد، اما آنچه به وضوح مشاهده می‌شود کمبود آب، پیشروی بیابان در مراتع و مناطق شهری و طوفانهای شن است.

به گفته وی، در صورتی که اقدامات لازم در این مورد انجام نگیرد، وسعت بیایانهای کشور در آینده به صورت قابل توجهی افزایش خواهد یافت. این وضعیت می‌تواند تهدیدی برای معیشت پایدار ساکنان تمامی مناطق باشد؛ بخصوص کسانی که در مراتع زندگی می کنند.

وی ادامه داد: مراتع و دشتهای ایران که زمانی به خاطر زیبایی طبیعی خود مشهور بودند اکنون به دلیل استفاده ناپایدار و خشکسالی در حال نابودی هستند.

هماهنگ کننده مقیم سازمان ملل متحد در جمهوری اسلامی ایران عوامل این وضعیت را چنین تشریح کرد: دامداری و گله‌داری منتج به چرای بی‌رویه، قطع درختان برای مصارف سوختی و فرسایش بوته زارهای آسیب پذیر می‌شود. بسیاری از مراتع عملا به محیط هایی با شرایط زیستی دشوار تغییر شکل یافته‌اند که در آنها ساکنان بومی با آینده‌ای ناامید کننده مواجه هستند، زیرا نمی توانند به راحتی به زندگی خود ادامه دهند و بنابراین مجبور به ترک محل زندگی خود می‌شوند.

گری لوییس افزود:در حال حاضر بسیاری از ساکنان مراتع محل زندگی خود را ترک کرده و برای یافتن فرصتهای شغلی به شهرهای مختلف مهاجرت کرده‌اند. در صورتی که بیابان زایی متوقف نشود، شاهد افزایش میزان مهاجرت و جا به جایی‌های جمعیتی و مشکلات ناشی از این پدیده خواهیم بود. با این همه، شواهد امید بخشی وجود دارد که اگر همین حالا اقدامات لازم با همکاری جوامع محلی آغاز گردد می توان، با معکوس کردن روند بیابان زایی، به احیای زیبایی مراتع ایران و معیشت ساکنان این مناطق کمک شایانی کرد.

دکتر بوداتوکی، مشاور ارشد فنی پروژه ترسیب کربن سازمان ملل متحد ۱۰ سال پیش در سخنان خود به این نکته اشاره کرد که "مشارکت جوامع محلی برای پدید آوردن حس مالکیت آنان نسبت به پروژه بیابان زدایی ضروری است. این کار باعث می‌شود تا حس کنند می توانند خودشان برای سرنوشت خود تصمیم بگیرند."

بوداتوکی این سخنان را در سال ۲۰۰۳ در جریان نشست پروژه ترسیب کربن که با همکاری سازمان مراتع، جنگلها و آبخیرداری و برنامه توسعه ملل متحد در ایران برگزار شده بود، اظهار کرد. این نشست سرآغاز همکاری برای کمک به سرسبز سازی مراتع بود.

در آن زمان، بیشترین تمرکز بر روی استان خراسان جنوبی بود که با جنگل زدایی بی رویه دچار تخریب شده بود. به دلیل موفقیتهای این پروژه دولت ایران این برنامه را در بیش از نیمی از ۳۱ استان خود تکرار کرده است.

دلیل اطلاق عبارت ترسیب کربن به این پروژه آن است که یکی از آثار جانبی آن، حذف دی اکسید کربن از جو و ترسیب آن در پوشش گیاهی و درختان است.

پروژه ترسیب کربن از گیاهان و درختان خاص بهره می برد که ظرفیت آهسته سازی و معکوس کردن روند گسترش بیابان ها را دارند. این پروژه به یاری جوامع محلی‌ای که از تاثیرات منفی بیابان زایی رنج می برند، می‌رود تا به آنها در بهبود اوضاع معیشتی شان و تقویت توسعه پایدار کمک کند.

تاکنون، پروژه ترسیب کربن گام‌های نخست خود برای معکوس کردن بیابان زایی در حدود ۲/۱ میلیون هکتار از اراضی کشور را برداشته، و برای بهبود وضعیت زمین‌های تهی و آماده سازی آنها برای سرسبزسازی و چرا اقدام کرده است.

نتایج بدست آمده از پروژه ی ترسیب کربن در استان خراسان جنوبی نشان می دهد که این پروژه زندگی نزدیک به هفت هزار روستایی را تحت تأثیر قرار است. با بودجه‌ای نزدیک به ۸/۱ میلیون دلار، که توسط تسهیلات محیط زیست جهانیGEF- و برنامه توسعه ملل متحد تأمین شده، این پروژه توانست ۲۰ هزار هکتار زمین را دوباره سرسبز و از بیابان زایی در امان نگه دارد.

موفقیت پروژه، باعث تبدیل ترسیب کربن به یک مدل ملی، برای توسعه پایدار و رشد همه جانبه شده است. در سال ۲۰۱۲، ترسیب کربن فعالیت خود را در ۱۸ استان دیگر آغاز کرد. انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۱۶، مجموع یک میلیون و ۲۳۲ هزار و ۳۶۰ هکتار تحت پوشش این پروژه قرار گیرد. درصد بالایی از منابع مالی این پروژه توسط دولت جمهوری اسلامی ایران تأمین می‌شود.

احیای مراتع از راه درگیر کردن جوامع محلی مزایای دیگری هم دارد. هزینه این امر تقریبا نصف رویکرد معمول قراردادی است. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۲ هزینه احیای مراتع با روش سنتی در نواحی مختلف از ۷ تا ۱۲ میلیون ریال به ازای هر هکتار متغیر بود. ترسیب کربن ثابت کرد که ساکنان بومی این کار را با هزینه‌ای به مراتب کمتر انجام می‌دهند.

این مدل توسعه، از کاشت درختان و بوته‌ها و ایجاد صِرفِ طرح های درآمدزا فراتر می‌رود. با ترکیبی از بسیج اقشار مختلف جامعه و روش‌های اعتباری خرد و مدیریت مشارکتی مراتع، فرصت دستیابی به معیشت پایدار افزایش می یابد.

بر اساس سنتی سیاسی که می‌گوید"هر آنچه برای ماست، تنها با حضور ما ممکن است" گروه‌های جامع محلی از هر منطقه نشان داده‌اند که از طریق همکاری با دولت و سازمان ملل متحد می توانند به بهره وری و درآمد بالاتر از حد متوسط دست پیدا کنند.

این نوع از توسعه سرمایه اجتماعی از طریق گروه‌های توسعه روستایی ترویج داده شده است. با کمک پروژه ترسیب کربن، افراد روستاهای بسیار کم درآمد تشویق شده‌اند تا با گروه‌های توسعه بومی همکاری کنند. گروه‌های روستایی می توانند به صورت جمعی نسبت اخذ وام برای خرید اقلام لازم برای احیا، کنترل کاشت و آبیاری نهال ها و درختچه‌ها اقدام کنند.

گروه‌های توسعه روستایی، با توسعه شبکه میان خود موفق به ایجاد کانال‌هایی در بازاریابی اقلام تولید محلی شده، و در دامپروری دوستدار محیط زیست و افزایش درآمد روستاییان از طریق ساخت صنایع دستی فعال بوده‌اند.

طرحی که به صورت آزمایشی در ۶۳ روستا آغاز شد تا پایان سال ۲۰۱۵ به ۳۴۹ روستا افزایش خواهد یافت. در تمامی این روستاها با همکاری خود روستاییان به بهبود وضعیت زیست محیطی پرداخته می شود.

دستاوردهای پروژه ترسیب کربن تا امروز را چنین می‌توان بیان کرد:

‌ اثبات این نکته که مراتع تبدیل شده به بیابان را می‌توان با هزینه متناسبی به نفع و با مشارکت جوامع محلی اصلاح کرد. با این روش هزینه‌ها تا یک سوم کاهش می یابند.

بافزایش تولید در مناطق نیمه خشک؛ هنگامی که مراتع قابل سکونت شوند امکان ایجاد کارهای تولیدی نیز وجود خواهد داشت.

بسیج جوامع محلی و سیستم‌های دولتی در راستای برنامه ریزی با استفاده از رویکردهای مشارکتی و یکپارچه از طریق اجرای برنامه های مدیریتی و مشارکت حکمرانان محلی در اقدامات جوامع محلی.

نشان دادن قدرت "بسیج اجتماعی و اعتبارت خرد" به عنوان روشی برای توسعه ی منطقه-محور، از جمله در راستای مدیریت منابع طبیعی

افزایش شاخص توسعه ی انسانی در سایت نمونه خراسان جنوبی از HDI معادل ۴۴/۰ تا ۵۵/۰ بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۲.

شناسایی روش‌هایی برای جذب کربن موجود در جو که در نتیجه آن شاهد رشد قابل توجه این مقدار در استان خراسان جنوبی از ۶۰ کیلوگرم در هکتار در سال ۲۰۰۶ به ۱۵۰۰ کیلوگرم در هکتار در سال ۲۰۱۲ بودیم.