شمارش معکوس برای تکثیر «دلبر و کوشکی»

خبرگزاری فارس نوشت:

یوزپلنگ، دونده ایرانی هم‌‌اکنون در خطر انقراض به سر می‌برد و کمتر کسی است که نداند هم‌‌اکنون زیستگاه این گونه جانوری در سراسر خاورمیانه محدود به مناطقی از ایران شده است.

هم‌اکنون اصلی‌ترین زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در منطقه بافق است که متاسفانه به دلیل احداث جاده میان‌‌گذر(جاده گزوئیه) و افزایش میزان تلفات یوز به دلیل تصادف با وسایل نقلیه عبوری از این جاده، شاهد به خطر افتادن دوچندان حیات یوز آسیایی شده‌ایم.

البته شکار غیرمجاز این گونه جانوری و فعالیت معادن در زیستگاه یوز را می‌توان از دیگر علل به خطر افتادن حیات این گونه جانوری در کشور عنوان کرد.

یوزپلنگ آسیایی که زمانی از شبه قاره هند تا افغانستان، ترکمنستان و ایران تا شبه جزیره عربستان و سوریه پراکنده بود، یکی از در معرض خطرترین اعضای خانواده گربه‌سانان است.

نخستین آمارها تا پیش از جنگ جهانی دوم، جمعیت یوزپلنگ در حدود ۴۰۰ قلاده بود که تقریبا در تمام مناطق استپی و صحرایی نیمه شرقی کشور و بخش‌هایی از نواحی غربی کشور نزدیک مرز عراق دیده می‌شد. در سال ۱۳۳۸ کانون شکار وقت ایران یوزپلنگ را حمایت شده اعلام کرد.

در اواسط دهه ۱۳۵۰، جمعیت یوزپلنگ در ایران ۳۰۰-۲۰۰ قلاده تخمین زده می‌شد. در آن زمان، قلمرو یوزپلنگ تقریبا تمام مناطق کویری نیمه شرقی کشور را در برمی‌گرفت که از جمعیت انسانی کمی برخوردار بود.

در اواخر دهه ۱۳۵۰ حفاظت از حیات‌وحش برای چند سال دچار اختلال شد. اکثر مناطق به وسیله دامداران اشغال و دشت‌های صاف و استپ‌ها جولانگاه ماشین‌ها و موتورسیکلت‌های قدرتمند صحرایی شد که گونه‌های کویری مثل آهوی ایرانی، جبیر، گورخر و همچنین یوزپلنگ را تعقیب و شکار می‌کردند.

منطقه حفاظت‌شده «خوش‌ییلاق» که زمانی مناسب‌ترین زیستگاه یوزپلنگ در آسیا بود تقریبا از بین رفت و بین سال های ۱۳۶۲ تا ۱۳۹۱ هیچ یوزی در خوش‌ییلاق مشاهده نشد. یوزپلنگ از بسیاری از مناطق زیست خود ناپدید شد و محدوده پراکنش آن به بعضی مناطق دور دست که در آنجا طعمه کافی و امنیت نسبی وجود داشت محدود شد.

یوزپلنگ آسیایی که روزگاری سراسر خاورمیانه محل زندگی آنها بود، اکنون فقط در برخی از نواحی کویری کشورمان آن هم به تعداد محدود زندگی می‌کند که این تعداد اندک نیز همیشه با خطرات زیادی روبه‌روست، به همین دلیل حفاظت از این گونه نادر از اهمیت زیادی برخوردار است هر چند که اخیرا اقداماتی برای تکثیر این حیوان در پارک پردیسان تهران صورت گرفته است تا نسل این حیوان از انقراض نجات یابد.

اکنون زیستگاه عمده یوزپلنگ ایرانی استان‌ یزد است. البته این گونه در حال انقراض در مناطقی چون استان خراسان جنوبی، پارک ملی، منطقه حفاظت‌شده‌ سیاهکوه، منطقه شکار ممنوع آریز، منطقه‌ حفاظت‌شده‌ کالمند بهادران و چند منطقه کویری دیگر هم مشاهده می‌شود.

هومن جوکار، مدیر ملی پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی با اشاره به این‌که آمار دقیقی از تعداد یوزپلنگ‌های آسیایی موجود در کشورمان وجود ندارد، بیان می‌کند: بر اساس آخرین آماری که در سال ۹۱ تهیه شده است، دست‌کم ۵۰ قلاده یوزپلنگ آسیایی در ایران وجود دارد، اما به دلیل این‌که این یوزپلنگ‌ها فقط در زیستگاه‌های حفاظت شده مورد شناسایی قرار گرفته‌اند، امکان دارد تعداد آنها بسیار بیشتر از این هم باشند.

وی با اشاره به پروژه بین‌المللی حفاظت از یوز آسیایی، می‌گوید: اگر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی ۱۳ سال پیش شروع نشده بود، اکنون دیگر در ایران یوزپلنگ آسیایی وجود نداشت.

پیرامون اقداماتی که برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی صورت گرفت، ایجاد مرکز تحقیق و بررسی یوزپلنگ آسیایی مطرح شد که تاکنون خبری از آغاز به کار این مرکز، نشده است.

بر اساس پیش بینی‌های صورت گرفته این مرکز که در مساحتی حدود ۲.۵ هکتار ساخته می‌شود، تا اواخر تابستان به بهره برداری خواهد رسید.

قرار است این مرکز خانه بخت «دلبر» و «کوشکی» دو یوز ماده و نری است که سالها در اسارت به سر می‌برن، شود.

اکنون کوشکی (نر) در خراسان شمالی در حیات وحش میاندشت و دلبر ( ماده ) در استان سمنان در پارک ملی توران در منطقه‌ای محصور شده نگهداری می‌شوند.

قرار است که بعد از راه‌اندازی مرکز تحقیق و بررسی یوز در مقر سازمان محیط زیست، عملیات تکثیر بر روی دو یوزپلنگ با نام های کوشکی ( یوز نر) و دلبر (یوزماده) که به ترتیب ۵ و ۳ ساله هستند، آغاز شود.

جوکار با بیان اینکه تکثیر یوزپلنگ شرایط خاص و ویژه‌ای را می طلبد، ادامه می‌دهد: به همین لحاظ اجرای این پروژه بسیار حساس است.

وی بیان می ‌دارد که یوزپلنگ تنها در ۷ روز سال است که آمادگی تکثیر پیدا می‌کند بنابراین تشخص زمانی را که یوزپلنگ در آن آمادگی تکثیر پیدا می کند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

مدیر ملی پروژه یوزپلنگ آسیایی اضافه می‌کند: باید این ۷ روز تشخیص داده شود و سپس اقدام به نزدیک کردن این دو یوز نر و ماده کرد در غیر این صورت دلبر و کوشکی هیچگاه با هم جفت گیری نخواهند کرد.

به همین منظور "شان مک کوین" از کشور ایرلند یکی از سرشناس ترین متخصصین جهان در زمینه تکثیر یوزپلنگ در شرایط اسارت که پیش از این نیز چندین بار از جمله در کشور امارات موفق به انجام این امر شده است بعنوان مشاور این پروژه در کشور حضور می یابد.

به گفته مدیر ملی پروژه یوزپلنگ آسیایی، مرکز تحقیق و بررسی یوزپلنگ آسیایی تا آخر شهریورماه امسال در پارک پردیسان به بهره برداری می‌رسد که عملیات تکثیر یوز ایرانی در این مرکز انجام خواهد شد.

این در حالی است که معصومه ابتکار در این باره زمانی را اعلام نمی‌‌کند و می گوید: هم‌اکنون مقدمات ورود این دو یوز به سازمان محیط زیست در حال فراهم شدن است.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به ورود دلبر و کوشکی دو یوز ماده و نر به پارک پردیسان که در هم‌اکنون در اسارت به سر می‌برند، خاطرنشان می‌کند: هم‌اکنون اقدامات و مقدمات لازم برای ورود دلبر و کوشکی به مقر سازمان حفاظت محیط زیست برای پیشبرد پروژه تکثیر در اسارت یوز آسیایی در حال فراهم شدن است.

امید است که خانه این دو یوز نر و ماده به منظور حفاظت از نسل این گونه جانوری در مقر سازمان حفاظت محیط زیست ایجاد و به موقع راه‌اندازی شود تا نوش دارویی پس از مرگ سهراب نباشد.