90 دقیقه آخر زندگی طیب حاج رضایی؛ دستمایه فیلم جدید افخمی

بهروز افخمی کارگردان نام آشنای سینمای ایران در چهل و دومین جشنواره فیلم فجر با فیلم «صبح اعدام» حضور دارد. فیلمی که برشی از لحظات پایانی زندگی طیب حاج رضایی و اسماعیل رضایی است که در پی قیام خونین ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ محکوم به اعدام شدند. داستان این فیلم در فاصله زمانی ۵ تا ۶:۳۰ صبح این روز روایت می‌شود.

پیرنگ اصلی این داستان اعتراضی و سیاسی، اقتباسی از گزارش واقعی خبرنگار روزنامه کیهان از مراسم تیرباران این دو شخصیت است که بهروز افخمی پس از سال‌ها تحقیق و پژوهش آن را به فیلمنامه «صبح اعدام» تبدیل کرده است.

علاوه بر ارسطو خوش رزم در نقش حاج اسماعیل رضایی، مسعود شریف در نقش طیب حاج رضایی، داود فتحعلی‌بیگی در نقش قاضی عسکر، پوریا منجزی در نقش کلیددار طیب، مهرداد نیکنام در نقش تیمسار، محسن آوری در نقش سرهنگ دادستانی و کاوه دارابی در نقش خبرنگار کیهان و فریبا آذرشب در نقش مادر حاج اسماعیل رضایی در تازه ترین ساخته بهروز افخمی نقش آفرینی می کنند.

افخمی با عناوین مختلفی در دنیای هنر و حتی سیاست خود را نشان داده است. بهروز افخمی به عنوان تدوینگر در «آب را گل نکنید» شهریار بحرانی، مدیر فیلمبرداری «زیر باران» سیف الله داد، بازیگر در «زیر باران» و «روز شیطان»، مجری در برنامه هایی مانند «هفت»، نقد سینما» و تهیه کننده، فیلمنامه نویس و کارگردان در سینما و تلویزیون فعالیت داشته است. همچنین به عنوان نماینده مجلس شورای اسلامی نیز مدتی مشغول به فعالیت بوده است.

بهروز افخمی در تمام سال های فعالیت خود فیلم‌های مهمی ساخته است که در ادامه به برخی از این آثار اشاره ای خواهیم کرد.

در سال 1369 بود که بهروز افخمی با فیلم «عروس» خود را سر زبان ها انداخت. هرچند پیش از این فیلم «تفنگ‌های سحرگاه» را ساخته بود اما «عروس» نقطه شروع مهمی در کارنامه کاری بهروز افخمی است؛ یک فیلم با جسارت که از دنیای جوانان می‌آید. جایی که دو ستاره جوان و تازه ‌وارد آن روزها یعنی ابوالفضل پورعرب و نیکی کریمی همنشینی بسیار خوبی با هم روی پرده‌ دارند.

سه سال پس از «عروس» افخمی به سراغ «روز فرشته» می رود که یکی از فیلم های خوب آن روزهای سینما به حساب می آید. هنرنمایی بازیگرانی چون اکبر عبدی و عزت‌الله انتظامی در کنار لحن کمدی که خوب‌ روی روایت می‌نشیند، جذابیت این فیلم را دوچندان کرده است.
اما یکی از فیلم های کارنامه افخمی که شاید خیلی ها آن را در زمره آثار ضعیف این کارگردان به حساب بیاورند، فیلم «جهان پهلوان تختی» است. این فیلم به نوعی میراث زنده یاد علی حاتمی بود که آن را با بازی عزت الله انتظامی کلید زد و بعد از بیماری و فوت حاتمی پروژه نیمه کاره ماند و به بهروز افخمی سپرده شد تا آن را به پایان برساند.

بی‌شک مهم‌ترین و شاید بهترین فیلم کارنامه کاری افخمی «شوکران» است. افخمی در این اثر، باز به سراغ یک روایت عاشقانه رفت و تراژدی او، کاملاً ریشه‌های وطنی دارد و از نگاه بومی فیلمساز به جامعه‌اش می‌آید.

در سال 1381 بود که بهروز افخمی به سراغ اقتباسی از رمان جعفر مدرس صادقی رفت و «گاو خونی» را ساخت که یکی از موفق ترین تجربه های این کارگردان و شروع مسیر افخمی در مسیر سینمای مدرن به حساب می آید.

«سن‌پترزبورگ»، «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» و «روباه» نیز دیگر فیلم های سینمایی افخمی به حساب می آیند که هرکدام به نوبه خود توانسته اند جای خود را در بین مخاطبان و حتی منتقدان پیدا کنند تا جایی که بدون شک فیلم «سن‌پترزبورگ» یکی از موفق ترین کمدی ها به حساب می آید و همچنین فیلم «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» نیز توانست در جشنواره فیلم فجر با موفقیت همراه باشد و دو سیمرغ را به همراه بیاورد.

فیلم سینمایی «صبح اعدام» به کارگردانی بهروز افخمی و تهیه‌کنندگی علی شیرمحمدی تازه‌ترین محصول سازمان سینمایی سوره و بنیاد سینمایی فارابی است که افخمی آن را راهی جشنواره فجر کرده است.

افخمی در گفت وگو با پانا درباره این فیلم گفته است: «حدود بیست و پنج سال پیش، آرشیو روزنامه کیهان را بررسی می‌کردم که به گزارش تیرباران طیب حاج‌رضایی و حاج‌ اسماعیل رضایی برخوردم. در واقع، این گزارش شماره‌ای از کیهان روز ١١ آبان سال ١٣۴٢ بود. این گزارش خبری، به قدری جذاب و مفصل بود که برای خودم از آن کپی کردم و در کتابخانه‌ام گذاشتم. از همان زمان در ذهنم شکل گرفت که براساس این گزارشِ تیرباران می‌توانم فیلم سینمایی بسازم. همواره مشتاق بودم تا خبرنگاری که این گزارش را نوشته، پیدا کنم اما هنوز در دفتر روزنامه کیهان نتوانسته‌ام فردی را بیابم که این خبرنگار را بشناسد. به هر حال این گزارش دو صفحه‌ای، با امضای خبرنگاری است که متن را به‌گونه‌ای با دلبستگی و علاقه نسبت به اعدام‌شوندگان نوشته بود و چنین جبهه‌گیری‌ای در آن زمان بسیار عجیب بود.»

وی با اشاره به اینکه فیلمنامه «صبح اعدام» را بر اساس گزارش مطبوعاتی کیهان نوشته است، عنوان کرد: «دیالوگ‌های طیب حاج‌رضایی و حاج‌ اسماعیل رضایی را که در روزنامه نوشته شده بود به صورت مستقیم در فیلمنامه آورده‌ام. البته برای نوشتن فیلمنامه، از منابع و اسناد دیگر از جمله کتاب «طیب در گذر لوطی‌ها» استفاده و اقتباس کردم. کتاب «طیب در گذر لوطی‌ها» مصاحبه‌های مختلفی با لوطی‌های تهرانی دارد که طیب را می‌شناختند و نثر آن تهرانیِ قدیمی است و برای نوشتن فیلمنامه برایم بسیار کارآمد بود.»

بهروز افخمی موفق شده است که در سه دوره از جشنواره فیلم فجر جوایزی به دست آورد که این جوایز عبارتند از: دیپلم افتخار بهترین کارگردانی از نهمین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم «عروس»، جایزه هیات داوران بهترین کارگردانی از بیست و دومین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم «گاوخونی»، سیمرغ بلورین بهترین فیلمنامه از سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران» و سیمرغ بلورین بهترین فیلم از سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم «آذر، شهدخت، پرویز و دیگران». افخمی همچنین در دومین دوره جشن خانه سینما تندیس زرین بهترین فیلمنامه را برای فیلم «جهان پهلوان تختی» به دست آورد.

«صبح اعدام» یکی از فیلم های مهم چهل و دومین جشنواره فیلم فجر به حساب می آید و باید منتظر ماند تا ببینیم این فیلم می تواند موفقیت دیگری برای افخمی به همراه داشته باشد یا خیر.