پرورشی «فراگیر» به وسعت ایران

بهنام آقاجانلو - آموزش و پرورش همان‌طور که از اسمش پیداست از 2 مقوله «آموزش» و «پرورش» تشکیل شده و همواره از آن به‌عنوان نظام تعلیم و تربیت یاد می‌شود. یعنی به همان اندازه‌ای که آموزش برای ارتقای سطح سواد و علم افراد مهم است پرورش نیز به همان اندازه اهمیت دارد و تعلیم و تربیت، مکمل همدیگر هستند. تربیت در کنار تعلیم است که یک فرد باسواد، معتقد، متدین، بااخلاق و باانگیزه را برای ساختن آینده کشور پرورش می‌دهد. در این راستا در کنار تمام فعالیت‌های علمی، آموزشی، آزمایشگاهی و محاسباتی در مدارس، برنامه‌های ملی، مذهبی، فرهنگی، تربیتی و اعتقادی نیز برای دانش‌آموزان برنامه‌ریزی می‌شود تا هم برای هویت‌یابی و پرورش نسل آینده کمک کرده و هم سهم دستگاه عریض و طویل آموزش و پرورش از حوزه اعتقادی و فرهنگی ایفا شود و به همین دلیل معاونت پرورشی در وزارت آموزش و پرورش تاسیس شده است. هر چند معاونت پرورشی وزارتخانه در بازه‌ای منحل شد اما بعدها متولیان دوباره به این نتیجه رسیدند که ناگزیر به احیای آن بوده و تربیت به عنوان مکمل در کنار تعلیم باید مورد توجه قرار گیرد.

هر چند وزارت آموزش و پرورش و مدارس ما در سطح کشور با کمبود مربی پرورشی و مشاور مواجه هستند اما مسئولان مربوطه به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کرده‌اند که اجرای فعالیت‌های امور تربیتی و فرهنگی در مدارس مغفول نماند و با حداکثر توان برای تربیت نسل آینده کشور در کنار خانواده‌ها تلاش می‌کنند. در این راستا و به‌منظور دست‌یابی به اهداف مهم تربیتی برنامه فراگیر پرورشی در سال تحصیلی 1403-1402 از سوی معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش، برای انسجام‌بخشی و هدفمند کردن فعالیت‌های تربیتی و پرورشی به تمام مدارس کشور ابلاغ شد. در این راستا پانا در گفت‌وگو با مسئولان و کارشناسان حوزه تعلیم و تربیت به گفت‌وگو پرداخته است تا اهمیت اجرای این برنامه وسیع ملی را مورد بررسی قرار دهد.

آموزش و پرورش در تربیت بچه‌ها شریک اولیا است

رضامراد صحرایی، وزیر آموزش و پرورش که قوی‌شدن مدرسه را همواره ضمانت قوی شدن کشور می‌داند، معتقد است این دستگاه در پرورش و تربیت بچه‌ها شریک اولیا است نه اینکه اولیا شریک آموزش و پرورش باشند؛ چون بچه‌ها بیشترین وقت خود را در کنار خانواده می‌گذرانند. خیلی‌ها می‌گویند فقط آموزش در وزارت آموزش و پرورش، پُررنگ است و این حرف تا جایی که به ذهنم می‌آید همواره گفته شده است اما باید ببینیم رابطه بین 2 مقوله آموزش و پرورش چگونه است.

وی با بیان اینکه در هر سفر استانی، یک جلسه اختصاصی با نمایندگان تشکل‌های دانش‌آموزی دارد و بازخوردهای آن جلسه را به اعضای شورای معاونان وزارتخانه انتقال می‌دهد، خاطرنشان کرد: خانواده‌ها هم باید از خود بپرسند که چقدر به پرورش بچه‌هایشان اهمیت می‌دهند و آیا به اندازه جسم به روح فرزندان‌شان نیز اهمیت می‌دهند. آموزش و پرورش کار خود را می‌کند اما به تنهایی نمی‌تواند و خانه و مدرسه، پیوند و ارتباط تنگاتنگ با یکدیگر باید داشته باشند. انواع مهارت‌های نرم و سخت و مهارت‌های زندگی بهتر بدون تردید فقط در صورتی در دانش‌آموزان ایجاد می‌شود که اولیا و مربیان دست در دست هم دهند و ما به عنوان دولت، بدون کمک خانواده‌ها هیچ کاری نمی‌توانیم انجام دهیم.

وزیر آموزش و پرورش تصریح کرد: دولت، بالاترین بودجه خود را به آموزش و پرورش اختصاص می‌دهد. مردم باید دست ما را بگیرند و کمک کنند و این کمک در مقوله پرورش باید بیش از آموزش باشد.

وی با اشاره به برنامه معاونت پرورشی در خصوص ضبط فایل ویدئویی نماز توسط دانش‌آموزان و ارسال آن گفت: اگر نماز بچه‌ها اصلاح شود، «انّ الصلاه تنهی عن الفحشاء» اتفاق می‌افتد و دانش‌آموزان را از بدی‌ها به دور می‌کند در حالی که برای این کار، حاشیه ایجاد کردند و گفتند معاونت پرورشی گفته که همه باید نحوه نماز خواندن خود را ضبط و ارسال کنند.

صحرایی با تاکید بر اینکه اگر مدرسه و خانه با هم پیوند بخورند، تربیت بچه‌ها ممکن می‌شود و ویژگی‌های دانش‌آموز تراز که در سند تحول بنیادین آمده محقق می‌شود، افزود: با فعالیت سامانه «نورینو» در یکایک حدود ۱۲۰ هزار مدرسه می‌دانیم چه کاری در مدرسه در حال انجام است و امتیاز و وضعیت پرورشی هر مدرسه نسبت به مدرسه دیگر مشخص است. روند ممنوعیت تعدد بخشنامه‌ها را از حوزه پرورشی آغاز کرده‌ایم و در سایر بخش‌ها نیز اجرا خواهیم کرد.

همانطور که گفته شد تعدد‌ بخشنامه‌ها به‌ویژه در حوزه معاونت پرورشی، یکی از مشکلات اجرای برنامه‌های تربیتی طی سال‌های گذشته بود. معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش برای حل این موضوع در سال تحصیلی 1403-1402 در جهت هماهنگ و هدفمند‌شدن برنامه‌ها و جلوگیری از تعدد بخشنامه‌ها، «برنامه فراگیر پرورشی» را برای تمام مدارس کشور تدوین کرد تا فعالیت‌های تربیتی و پرورشی، منسجم‌تر و منظم‌تر از سال‌های پیش اجرا شود. برنامه فراگیر پرورشی دارای 5 هدف پایه‌ای ایمان، امید، هویت، نشاط، خردورزی است که ذیل هر کدام از این اهداف، برنامه‌های مشخصی برای یک سال تحصیلی تعریف شده است.

راهبرد برنامه فراگیر پرورشی نقش‌سپاری به دانش‌آموزان است

اصغر باقرزاده، معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش در این رابطه گفت محور و راهبرد اصلی ۵ هدف محوری در برنامه فراگیر پرورشی، نقش‌سپاری به دانش‌آموزان است و از مدیران و معاونان پرورشی مدارس خواست تا این کار را انجام داده و تا حد امکان به دانش‌آموزان نقش بسپارند.

وی ابراز کرد: سال‌هاست که در مدرسه، اهداف کلان پرورشی را دنبال می‌کنیم اما چون انسجام و رصد و ارزشیابی نداریم، نمی‌دانیم این اهداف به نتیجه رسیده یا نه؛ بنابراین امسال ۵ هدف مهم را محور و پایه اهداف پرورشی انتخاب کردیم که عبارتند از ایمان، امید، نشاط، هویت و خردورزی‌. هر کدام از این اهداف پایه‌ای، تعداد زیادی از برنامه‌ها و هدف‌ها را شامل می‌شوند اما برای تسهیل و سنجش کار و همچنین به دلیل محدودیت نیرو برای هر کدام از هدف‌های پایه‌ای، یک برنامه تعریف شد که برای هدف محوری ایمان، تمهید اقامه نماز تعریف شده است تا حتی اگر امکان برگزاری نماز جماعت در مدرسه نباشد هم مقدمات آن می‌تواند تمهید باشد از جمله آموزش احکام نماز؛ در هدف پایه‌ای امید، اردوهای دانش‌آموزی و سفرهای تربیتی پیشنهاد شده که در طول سال تحصیلی هر دانش‌آموز حداقل 2 روز در اردوهای مختلف حضور داشته باشد. در هدف پایه‌ای نشاط، انواع پویش‌ها، رویدادهای فرهنگی و هنری و قرآنی و ورزشی را پیشنهاد کردیم. هر سال ۱۰ تا ۱۵ درصد بچه‌ها در رویدادها شرکت می‌کردند اما امسال هدفگذاری شده که حداقل ۷۰ درصد دانش‌آموزان در این رویدادها شرکت کنند.

باقرزاده با بیان اینکه هویت‌ وجوه مختلفی دارد، گفت: در برنامه فراگیر پرورشی از هویت اجتماعی شروع کردیم. اگر دانش‌آموز، عضو یک تشکل دانش‌آموزی شود و هویت اجتماعی شروع به رشد کند به وجوه دیگر هویت نیز می‌رسیم. هویت در درون مدرسه با تشکل‌های دانش‌آموزی به وجود می‌آید. تشکل‌ها شامل اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانش‌آموزان، بسیج دانش‌آموزی، سازمان دانش‌آموزی، هلال احمر، شوراهای دانش‌آموزی، هیات‌های مذهبی، فدراسیون‌های ورزشی و مجلس دانش‌آموزی است.

معاون پرورشی و فرهنگی وزیر آموزش و پرورش گفت: مقدمه پرسش و پاسخ، یافتن سوالات دانش‌آموزان است که در این راستا بیش از ۲۰ هزار پرسش دانش‌آموزان در کانال درنگ در شبکه شاد و همچنین در سامانه نورینو احصا شده و این بخش‌ها بدون اسم است و دانش‌آموزان می‌توانند آزادانه سوالات خود را مطرح کنند. برای مبلغان و کسانی که امکان پاسخ دارند، فراخوان داده‌ایم تا به عنوان یاور کارهای پرورشی به این سوالات و شهبات پاسخ دهند. در هدف پایه‌ای خردورزی، تلاش می‌کنیم همه دانش‌آموزان حداقل یک جلسه پرسش و پاسخ جدی در مدرسه داشته باشند.

وی با بیان اینکه برای ۵ هدف پایه‌ای و فعالیت‌های ذیل آن‌ها امکان رصد، گزارش و ارزیابی را طراحی کرده‌ایم تا بدانیم هر دانش‌آموز در کدام بخش‌ها شرکت کرده است، افزود: ابتکاری که امسال در برنامه‌های پرورشی به خرج دادیم این بود که یک بخشنامه جامع به مدارس دادیم که از ارسال بخشنامه‌های پی‌درپی جلوگیری شود. 2 روش برای رصد فعالیت‌های پرورشی وجود دارد. مدیران از طریق سامانه سیدا و دانش‌آموزان از طریق سامانه مای‌مدیو می‌توانند وارد شوند و هر کس بخواهد یار فعالیت‌های پرورشی باشد به مدیر مدرسه مراجعه می‌کند تا او را ثبت‌نام کند.

برنامه فراگیر پرورشی آغازگر سیر تحولی در رسیدن به اهداف سند تحول بنیادین است

محسن ذوالفقاری، عضو هیات اندیشه‌ورز معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش، ابلاغ برنامه فراگیر پرورشی به مدارس را آغازگر سیر تحولی در رسیدن به اهداف سند تحول بنیادین آموزش و پرورش دانست و به پانا گفت: تدوین و ابلاغ این برنامه پویا، نو و کاملا اجرایی، خلاصه و عصاره اهداف و رسالت خطیر تربیتی در مدارس و آغازگر سیر تحولی در رسیدن به اهداف سند تحول بنیادین وزارت آموزش و پرورش به شمار می‌آید.

وی با اشاره به اهدافی که برای این برنامه فراگیر پیش‌بینی شده است، اظهار کرد: با ملاحظه شاکله برنامه فراگیر پرورشی می‌بینیم به اهداف و گزاره‌های سند تحول بنیادین به خوبی توجه شده و مهمترین ویژگی برنامه فراگیر پرورشی این است که از صدور و ارسال دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های متعدد، متنوع و گاهی موازی که موجب آشفتگی‌ یا سردرگمی همکاران به عنوان تلاشگران اصلی تربیت در مدارس می‌شد، جلوگیری می‌کند و از طریق اجرای این برنامه می‌توان به جذاب‌سازی برنامه‌ها و فعالیت‌های تربیتی در مدارس کمک کرد.

ذوالفقاری درباره احیای نقش تربیتی مدیران مدارس در برنامه فراگیر پرورشی خاطرنشان کرد: به‌طور کلی وقتی به بندهای مختلف این برنامه فراگیر توجه می‌کنیم، می‌بینیم که به شایستگی به بحث آسیب‌ها و آسیب‌شناسی مباحث تربیتی و پرورشی در مدارس اشاره شده، اصول و سیاست‌ها و اهداف در این برنامه پیش‌بینی شده، راهبردها و ملاحظات اجرایی متنوع و مختلفی در این برنامه پیش‌بینی شده، نقش مدیران و معاونان پرورشی مدارس را به شایستگی مشخص کرده و در واقع یک نقشه راه مشخص و خوبی برای فعالیت‌های تربیتی در مدارس به‌شمار می‌رود. شرح وظایف مدیران و معاونان و حتی نقش‌آفرینی والدین هم در این برنامه حائز اهمیت است که به شایستگی به آن توجه شده است.

شاکله برنامه فراگیر پرورشی همان اهداف سند تحول بنیادین است

عضو هیات اندیشه‌ورز معاونت پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش در خصوص یکی از اهداف برنامه فراگیر پرورشی که تحت پوشش قرار دادن حداقل 70 درصد دانش‌آموزان است، گفت: با نگاه و توجه به بخش‌های مختلف برنامه فراگیر پرورشی می‌بینیم که شاکله این برنامه همان اهداف سند تحول بنیادین است که بسیاری از این برنامه‌ها کم و بیش در گذشته نیز در سطح مدارس انجام می‌شد اما وقتی برنامه فراگیر به‌صورت ضابطه‌مند و در یک چهارچوب مشخص تعریف شده و سیاستگذاری، مسیر و بازه زمانی اجرا و انتظاراتی که از مدیر و مجموعه تربیتی مدرسه در این دستورالعمل پیش‌بینی و تعریف شده، قطعا به عنوان یک نقشه راه است. وقتی که یک چهارچوب مشخصی برای فعالیت‌های پرورشی تعریف شود و بخشنامه‌های متنوع و اضافه‌ای که هر سال ابلاغ می‌شد و تعداد آن‌ها هم کم نبوده، حذف می‌شود طبیعتا هم سرعت عمل یافته و هم به لحاظ کمی و کیفی بر استقبال بچه‌ها از برنامه‌های تربیتی مدارس خواهد افزود. بنابراین سردرگمی دانش‌آموز و همکاران ما در حوزه پرورشی را هم کم می‌کند و پیش‌بینی ما این است که اجرا و نظارت بر اجرای برنامه فراگیر قطعا موجب تحول کمی و کیفی در برنامه‌های تربیتی مدارس خواهد شد.

برنامه فراگیر به‌دنبال کیفیت‌بخشی و زمینه‌سازی مشارکت بهتر دانش‌آموزان در فعالیت‌های پرورشی است

علی مهدوی‌خواه، معاون پرورشی و فرهنگی اداره کل آموزش و پرورش استان خراسان رضوی نیز در این باره به پانا گفت: برنامه فراگیر پرورشی بر اساس چند اصل بنیادین طراحی شده و به دنبال کیفیت‌بخشی به فعالیت‌ها و زمینه‌سازی برای مشارکت هر چه بهتر دانش‌آموزان است. اول اینکه به‌دنبال فراگیرکردن فعالیت‌های پرورشی و فرهنگی در سطح همه مدارس و برای همه دانش‌آموزان است. اصل بعدی، تربیت تمام‌ساحتی دانش‌آموزان است و در این برنامه سعی شده که تمام ساحت‌های تعلیم و تربیت مورد توجه قرار گیرد.

مهدوی‌خواه با بیان این‌که اصل بعدی که برنامه فراگیر پرورشی به آن توجه دارد، مشارکت دادن دانش‌آموزان در فعالیت‌های پرورشی و فرهنگی است، افزود: «به‌طور مشخص بحث «هر دانش‌آموز عضو یک تشکل» این موضوع را نشانه می‌گیرد که قرار است دانش‌آموزان، یک نقش‌آفرینی کاملا جدی و ملموسی را در اجرای فعالیت‌های پرورشی و فرهنگی داشته باشند. اصل بعدی، کیفیت‌بخشی به فعالیت‌ها است و تلاش شده که در تمام برنامه‌ها به نظرات مدیران مدارس و افرادی که در اجرای این برنامه‌ها سهیم هستند و به‌خصوص دانش‌آموزان توجه شود.

وی اظهار کرد: اصل بعدی، مشارکت دادن والدین است و در واقع می‌توان گفت مشارکت دادن همه ارکان در تربیت، یکی از ویژگی‌های مهم برنامه فراگیر پرورشی است. اصل دیگری که جذاب بودن برنامه فراگیر پرورشی را توجیه می‌کند این است که این برنامه، فعالیت‌های پرورشی و فرهنگی را در قالب چند دسته کاملا مشخص و بر اساس چند هدف بسیار مهم، دسته‌بندی کرده و تکلیف مدیران مدارس را مشخص کرده است. ساده‌سازی، تسهیلگری و زمینه‌سازی برای مشارکت هرچه بهتر بچه‌ها در فعالیت‌ها اصل بعدی است که برنامه فراگیر پرورشی به آن اعتنا دارد.

برنامه فراگیر پرورشی نگاهی جامع به تربیت تمام‌ساحتی دانش‌آموزان دارد

حسین میرزایی، معاون پرورشی و فرهنگی اداره کل آموزش و پرورش استان زنجان نیز به پانا گفت: برنامه فراگیر پرورشی با توجه به اهداف پایه‌ای مندرج، نگاه جامع به تربیت تمام‌ساحتی و تمام استعدادهای دانش‌آموزان دارد و در راستای اجرای عملیاتی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، توجه جدی به مفاد بیانیه گام دوم انقلاب و به‌ویژه در لبیک به توصیه‌های مندرج در بیانیه و همینطور رهنمودهای مقام معظم رهبری در خصوص لزوم جذاب‌سازی فعالیت‌های پرورشی در سطح مدارس تدوین و ابلاغ شده است.

وی با بیان اینکه یکی از مهمترین نکاتی که برنامه فراگیر پرورشی دارد، ایفای نقش همه ارکان تعلیم و تربیت و سیاست‌های تحولی و ابلاغی دولت به آموزش و پرورش در مسائل مرتبط با حوزه تربیتی است، خاطرنشان کرد: همچنین این برنامه در راستای اولویت‌بخشی و ارتقای کیفیت و جذابیت برنامه‌های فرهنگی و تربیتی در مدارس با تکیه بر 2 اصل مدرسه‌محوری و احیای نقش تربیتی تمام ارکان سهیم و موثر در تربیت به‌ویژه با راهبری مدیر مدرسه و سایر ارکان در کنار مربی پرورشی طراحی شده است.

میرزایی با بیان اینکه برنامه فراگیر پرورشی می‌تواند برخی از چالش‌هایی که در حوزه فعالیت‌های پرورشی در سال‌های گذشته بوده را رفع کند، خاطرنشان کرد: همچنین برنامه فراگیر پرورشی با امکان ارزیابی عملکرد پرورشی مدارس، مطلع شدن خانواده‌ها از کم‌وکیف برنامه‌های پرورشی و مشارکت فعال آن‌ها در همراهی برنامه‌ها و توجه جدی به عاملیت متربیان و هدایت و راهبری مربی قطعا می‌تواند به اثربخشی برنامه‌های تربیتی در مدارس در راستای تربیت تمام‌ساحتی دانش‌آموزان کمک کند.

برنامه فراگیر پرورشی همه ارکان تربیت را هماهنگ و هم‌مقصد کرده است

پناه‌علی حسین‌زاده، معاون پرورشی و فرهنگی اداره کل آموزش و پرورش استان آذربایجان شرقی هم به پانا گفت: برنامه فراگیر پرورشی ضمن مشخص کردن اولویت در اجرای فعالیت‌ها، تمام عوامل تربیت را منسجم کرده و به سمت تربیتی هماهنگ، هم‌مقصد و هم‌جهت هدایت می‌کند. برنامه فراگیر پرورشی، مزیت‌ها و محاسن زیادی دارد که شاید مهمترین حُسن این برنامه آن است که فعالیت‌های پرورشی قبلا به‌صورت پراکنده بود اما انتظارات از مدرسه از نظر کمی و کیفی در این برنامه مشخص است.

وی اظهار کرد: دومین مزیت برنامه فراگیر پرورشی این است که بنا به دلایلی سال‌های قبل، انتظاراتی که در این حوزه وجود داشت، خیلی گسترده شده بود اما این برنامه با توجه به ظرفیت‌های موجود از جمله نیروی انسانی، فضا و تجهیزات، انتظارات را به یک سری از بخش‌ها محدود کرده است. از بین فعالیت‌هایی که در گذشته در مدرسه انتظار داشتیم، هر چند مهم بودند اما در اولویت‌های پایین‌تر قرار می‌گرفتند و بعضا مشاهده می‌شد که فعالیت‌هایی که در اولویت‌های بالاتر باید قرار گیرند در پایین قرار گرفته‌اند.

حسین‌زاده خاطرنشان کرد: پیش از ابلاغ برنامه فراگیر پرورشی می‌دیدیم به فعالیت‌هایی که خوب هستند اما جزو اولویت‌های پنج‌گانه برنامه فراگیر نیستند، خیلی پرداخته می‌شد اما برنامه فراگیر، اولویت‌ها را مشخص کرده و گفته که اولویت فعالیت‌های پرورشی در مدارس شامل ایمان، امید، نشاط، هویت و خردورزی است.

بنابراین می‌توان ‌گفت آموزش و پرورش ناگزیر از پرداختن به فعالیت‌های پرورشی و تربیتی در مدارس است؛ فعالیت‌هایی جذاب، بانشاط و در راستای هویت‌یابی. به همان میزانی که به فعالیت‌های علمی و آموزشی اهمیت و ترتیب اثر داده می‌شود، فعالیت‌های فرهنگی، پرورشی و تربیتی نیز باید مورد توجه متولیان امر قرار گیرد و خانواده‌ها نیز به عنوان یکی از ارکان مهم تربیت در این راستا به دستگاه تعلیم و تربیت کمک کنند تا هدف برنامه فراگیر که همان اهداف سند تحول بنیادین است و شامل ‌تربیت تمام‌ساختی دانش‌آموز آینده‌ساز با ویژگی‌هایی از جمله دست‌یابی به تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی است، به‌طور کامل محقق شود.