شخصیت «زن» در سینما غایب است

نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم حوا امسال در اولین قدم جدی قرار است علاوه بر ۱۳ استان کشورمان، در کشورهای روسیه، تایوان، چین، بنگلادش ، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، بلژیک ، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، هند، بنگلادش، لهستان، عراق، لبنان و مغولستان برگزار شود.

این جشنواره با نمایش۴۰ فیلم سینمایی، کوتاه و مستند از کشورهای مختلف و نیز نمایش ۳۷ فیلم از سینمای ایران تلاش دارد با محوریت و موضوع زنان و‌ خانواده جریان‌سازی صورت دهد؛ همین اهداف جشنواره باعث شد تا بسیاری از اهالی سینما، هنر و شخصیت‌های برجسته عرصه‌های مختلف واکنش‌های متفاوتی پیرامون آن داشته باشند که گزیده‌ای از آن‌ها را مرور می‌کنیم؛

بهمنی: «شیار ۱۴۳» یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است
حمید بهمنی؛ کارگردان سینمای ایران در پاسخ به این پرسش که آیا تا امروز توانسته‌ایم تصویر درستی از زن ایرانی را در فیلم‌ها و سریال‌های خود منعکس کنیم، گفت: به‌عقیده من هنوز در این زمینه موفق نبوده‌ایم. براساس آنچه در دین ما و آیات و روایات مطرح شده، جایگاه زن بسیار فراتر از این‌هاست.

وی معتقد است: متأسفانه بسیاری از فیلم‌های سینمایی و سریال‌هایی که در شبکه خانگی ساخته می‌شود، صرفا زن را به‌عنوان یک وسیله به تصویر درمی‌آورند و نتوانسته‌اند آن را در قالبی تأثیرگذار نشان دهند. فیلم «شیار ۱۴۳» ساخته نرگس آبیار از این منظر یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است که جایگاه یک زن مقاوم را به بهترین شکل تصویر کرده است اما از این دست آثار کارهای کمی در سینمای ایران داریم و متأسفانه این اتفاق دیگر تکرار نشد.

گیتی: تاثیرگذاری جشنواره فجر در تکثیر سینمای خانواده
حسین گیتی، منتقد سینما معتقد است: فیلم‌هایی که در جشنواره فیلم فجر در موضوع خانواده جایزه می‌گرفتند سال‌های بعد شمارشان افزایش می‌یافت و کارگردان‌های دیگری سعی می‌کردند از آن‌‌ها الگو بگیرند لذا این فیلم‌ها و به تبع سینمای خانواده تکثیر می‌شد. در دهه ۷۰ که غالب آثار سینمایی مربوط به سینمای جنگ بود، در سینمای دور از جبهه باز هم به خانواده پرداخته می‌شد که نمونه‌های خوبی از این جنس آثار در تاریخ سینما وجود دارد؛ سینمای متاثر از جنگ و جبهه و درون جبهه نیز وجود داشت که در آن‌ها فیلمسازان سعی داشتند به‌ موضوع خانواده بپردازند.

او معتقد است: تعریف خانواده در سینمای جنگ، خانواده‌ای بود که با مولفه انتظار همراهی داشت؛ انعکاس خانواده‌هایی که منتظر فرزندانشان بودند و غصه می‌خوردند جدی بود. اما شاید نتوان به راحتی یک فیلم صد در صد ملودرام خانوادگی را که قابل استناد باشد، در سینمای ایران جست. هرچند در سینمای جنگ توجه زیادی به خانواده وجود داشته است که نمونه آن فیلم «هویت» به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیاست. در سال‌های دهه ۸۰ و ۹۰ که سینما به موضوعاتی دیگر پرداخت، خانواده ازهم پاشیده نمایش داده شد و خانواده در این دوران پریشان حال به تصویر کشیده شد. بعدها «عشق ممنوعه» وارد مفهوم خانواده شد که قصد متلاشی کردن مفهوم خانواده محوری را داشت.

سیفی: شخصیت «زن» در سینما غایب است
حجت‌الله سیفی معتقد است: در جامعه اسلامی ما زن بالاتر از گوهر است و وقتی به جایگاه اعلای خود می‌رسد که مادر می‌شود. در این شرایط ما انتظار داریم چه تصویری از زن در سینمای خود داشته باشیم؟‌ امروز در فیلم‌های ایرانی نه فقط شخصیت «زن» غایب است که حتی تصویری از شخصیت اجتماعی «خانواده» هم نداریم. اگر بپرسید امروز زنان چه جایگاهی در جامعه ما دارند می‌گویم حضور درخشانی دارند و به جایگاه اعلایی هم رسیده‌اند؛ از سال‌های جنگ گرفته تا همین دوران کرونا. در عرصه‌های ادبی و فرهنگی هم زنان کارنامه درخشانی داشته‌اند اما هیچ‌گاه این درخشش‌ها را بولد نکرده‌ایم.

او می‌گوید: زن ایرانی مانند یک «گل» است که تصویر درستی از او در سینمای ایران ارائه نکرده‌ایم. ارزش و جایگاه واقعی زن در جامعه ایرانی بسیار بالاست. در سینمای خود باید همین ارزش‌های زنانه یک زن را به تصویر درآوریم و این منافاتی با حضور زنان در جایگاه‌های مختلف اجتماعی و مشاغل گوناگون ندارد.
*** شرف‌الدین: سینمای خانواده پیرو سینمای دینی
محمدرضا شرف‌الدین تهیه کننده سینما معتقد است: اگر بخواهیم پیرو سینمای دینی باشیم که با پشتوانه‌ی ایدئولوژی و فرهنگ همراه است، مهم‌ترین ژانری که باید ارائه دهیم تا ساختاری اخلاقی و مذهبی برگرفته از وحی و احادیث ائمه اطهار داشته باشد، ژانر یا گونه‌ خانوادگی است.
شرف‌الدین ژانر و گونه‌ خانواده را از مهم‌ترین ساختاری‌های فکری و عقیدتی برای سینمای دینی دانست و تاکید کرد: این گونه و ژانر سینمایی از سینمای مقاومت و دفاع مقدس مهم‌تر است چراکه گونه خانواده از مهم‌ترین ساختارهای فکری و عقیدتی برای سینمای دینی است. اگر بخواهیم براساس اهمیت ژانرها سینما را دسته‌بندی کنیم ابتدا باید از گونه خانواده و سپس سینمای انقلاب یاد کرد.

انباردار: مشکل سینمای خانواده فیلمنامه است
هادی انباردارضعف فیلمنامه‌نویسی در موضوع خانواده را جدی‌تر از حوزه‌های دیگر سینما دانست و تاکید کرد: فیلمنامه‌نویسان ما به ذهنیت درستی درباره مفهوم خانواده نرسیده‌اند تا بتوانند یک فیلمنامه خوب درباره این موضوع بنویسند؛ شاید این اتفاق تاثیرگرفته از جامعه و سبک زندگی غیرایرانی باشد. وقتی یک فیلم خانوادگی و یا اجتماعی نمایش داده می‌شود خانواده‌ها اکثراً گروهی به دیدن آن می‌روند درحالی که شاید در یک فیلم، مخاطب فرزند خانواده که یک نوجوان است، نباشد لذا در این فضا تاثیرپذیری کوتاه‌مدت و لحظها‌ی و حتی بلند مدت صورت می‌گیرد. بسیاری از فیلم‌هایی که به اسم خانواده تولید می‌شود اصلا مناسب یک خانواده نیست و باید در این آثار نیز گروه‌بندی و مرزبندی صورت بگیرد.

وی به آثار کمدی اشاره کرد و با بیان اینکه در بسیاری از این فیلم‌ها جملات سخیفی به‌کار گرفته می‌شود تا مخاطب بخندد، گفت: در کمدی‌های سینمای ایران شاهدیم محور فیلم، دیالوگ است؛ مخاطبان نوجوان وقتی این فیلم‌ها را می‌بینند یاد می‌گیرند درحالی که این فیلم مناسب این مخاطب نیست. البته این اتفاق در سینمای کودک نیز وجود دارد؛ فیلم‌های کودکان ما را بزرگسالان تماشا می‌کنند و فیلم کودک ما اصلاً مناسب این گروه سنی نیست و همه این‌ها نشان می‌دهد هنوز خانواده در سینمای ما به جایگاه مطلوب خودش نرسیده است که باید توجه بیشتری صورت گیرد و نیاز است در این زمینه کارشناسی در سطوح مختلف صورت گیرد تا بتوانیم تاثیرات این آثار را در دراز مدت در سینما ببینیم.

بابایی: نقش سینما در ارتقاع جایگاه زن و خانواده

سپیده بابایی، ملی‌پوش و قهرمان کشتی آلیش او نقش رسانه و سینما را در ارتقای نقش اجتماعی بانوان مهم دانست و تاکید کرد: در تمام عرصه‌های ورزشی و اجتماعی و هنری، اصلی‌ترین معرف افراد رسانه است. وقتی رسانه و سینما به این افراد نپردازد طبیعتاً این افراد شناخته نخواهند شد لذا ما ورزشکاران و اهالی فرهنگ و هنر به‌واسطه رسانه و سینما شناخته می‌شویم و مسلماً توجه سینما در این عرصه راه‌گشاست که امیدواریم ورزشکارانی که علیرغم قهرمانی در سطح بین‌المللی و افتخارآفرینی برای کشور، همچنان گمنام هستند وارد قاب سینما و رسانه شوند تا موجب دلگرمی و انگیزه بخش دختران و زنان سرزمین‌مان باشند.