بازسازی مدرسه تاریخی دارالفنون، مطابق با طرح جامع مرمتی

محمد علوی تبار؛ معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با تاکید بر اینکه اهمیت و جایگاه تاریخی مدرسه دارالفنون؛ در گفت‌وگو با پانا گفت: «مدرسه تاریخی دارالفنون به‌عنوان گنجینه مرکز اسناد و مدارک وزارت آموزش و پرورش وابسته به سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در حوزه فرهنگی، آموزشی و تربیتی به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهد. اگر چه فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی دارالفنون، از اهداف اصلی این مدرسه تاریخی است، اما از آن‌جا که بنای تاریخی و فرهنگی دارالفنون، با قدمت ۱۷۶ سال، زبان گویای هنر، معماری، فرهنگ و اندیشه­ ایرانیان مسلمان و آگاه است، باید به‌گونه­‌ای شایسته با حفظ اصالت، بازسازی و مرمت شود.»

وی درخصوص اتخاذ استراتژی مناسب در مواجهه با بنای تاریخی دارالفنون خاطرنشان کرد: «در اواخر اسفندماه ۱۳۹۸ و اوایل فروردین ماه ۱۳۹۹ با مطالعه و بررسی دقیق کلیه اسناد مرتبط با بازسازی‌ها و مرمت‌های سال‌های پیشین مدرسه تاریخی دارالفنون توسط تیم تخصصی مرمتی و عمرانی، استراتژی مناسب و اقتصادی حفاظتی - مرمتی، در مواجه با این بنای ارزشمند، اتخاذ شد.»

جلوگیری از هزینه‌های اضافه در اقدامات مرمتی با حفظ اصالت بنا و رعایت اصل مداخله کمینه

علوی ضمن اشاره به آغاز مطالعات ژئوفیزیک - ژئوتکنیک - مقاومت مصالح در مهرماه ۱۳۹۹، افزود: «در مهر ۱۳۹۹ با توجه به رؤیت آسیب‌ها و عوارض متعدد در این بنا که عمدتا ریشه در مسائل ژئوتکنیکی و نشست ناهمگون در بستر بنا داشت، بر آن شدیم تا طی یک مطالعه تخصصی و با همکاری یک شرکت تخصصی - مهندسی ژئوتکنیک - ژئوفیزیک، وضعیت بستر و سازه دارالفنون را دقیق و اصولی مورد بررسی قرار دهیم. تا ضمن حفظ اصالت بنا و رعایت اصل مداخله کمینه، از هزینه‌های اضافه در اقدامات مرمتی آتی جلوگیری کنیم.»

وی در این خصوص ادامه داد: «اتخاذ رویکردی روزآمد و نوین در ساخت بنا، از ویژگی‌های بارز این مرحله از مطالعات بود. در این مرحله، در ابتدا با هدف کاهش مداخلات مطالعات ژئوتکنیک و حفر گمانه‌های شناسایی کمتر، از تجهیزات روزآمد ژئوفیزیک از جمله ژئورادار و ژئوالکتریک استفاده کردیم تا ضمن رصد کامل وضعیت زیرسطحی، از مطالعات ژئوتکنیک به‌صورت تکمیلی استفاده کنیم. نتایج این مطالعات با استقبال مجامع علمی - پژوهشی عرصه میراث فرهنگی و ارائه در همایش‌های بین‌المللی همراه بود.»

این مسئول با بیان اینکه مرمت یال غربی این بنا از بهسازی‌های مهم سال ۱۴۰۰ بود، تصریح کرد: «در نیمه اول سال ۱۴۰۰ با توجه به وضعیت نامناسب یال غربی ساختمان مدرسه، تصمیم گرفتیم تا عملیات حفاظت و مرمتی مناسب را در این یال انجام دهیم. بنابراین طرح مرمت و اسناد مناقصه، بر اساس طرح جامع مرمت مصوب سازمان میراث فرهنگی، زیر نظر اساتید نام آشنا عرصه مرمت و معماری جهت مرحله اول اقدامات مرمتی مدرسه تاریخی دارالفنون تهیه شد.»

به‌کارگیری روش تزریق مواد مناسب با کمترین مداخله در بنای تاریخی دارالفنون

وی درخصوص عملیات حفاظتی مدرسه تاریخی دارالفنون اظهار کرد: «عملیات حفاظتی - مرمتی مدرسه تاریخی دارالفنون در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ آغاز شد و اقدامات مرمتی از قبیل خاک‌برداری تا رسیدن به تراز ارتفاعی و بسترسازی شفته آهکی مناسب در حیاط غربی و شرقی مدرسه، حذف الحاقات فاقد ارزش تاریخی و استحکام‌بخشی در بخش شمال غربی این بنا و بهسازی خاک با دو روش سنتی و مدرن در یال غربی ساختمان انجام شد؛ به گونه‌ای که نقطه قوت این عملیات، به‌کارگیری روش تزریق مواد مناسب با کمترین مداخله در این بنای تاریخی بود.»

علوی ضمن اشاره بر دیگر اقدامات صورت‌گرفته در مرمت این بنای تاریخی افزود: «دوخت و دوز ترک‌های عمیق و نیمه‌عمیق دیوارها و جرزهای یال غربی ساختمان پس از حذف عامل مخل ایجاد کننده این ترک‌ها، پاکسازی و احیاء و ساماندهی کلیه چاه‌های جذبی حیاط‌های شرقی و غربی ساختمان مدرسه و مرمت ورق‌های گالوانیزه شیروانی‌ها در کل مدرسه و ناودان‌ها از دیگر اقدامات صورت‌گرفته در بازسازی این بنا است.»

وی درخصوص اقدامات مورد توجه در مرمت این بنای تاریخی اظهار کرد: «بازسازی و مرمت پوشش نهایی بام؛ شامل شیروانی‌های آمفی تئاتر، تالار سخنرانی و سقف کلاس­‌ها، مرمت نما داخلی حیاط، بندکشی و تعویض سنگ‌های الحاقی، بازسازی دیوارها به شکل اولیه آن پس از بررسی دقیق، ترمیم کاشی‌ها و کتیبه‌ها، تعویض پنجره‌های آهنی و اقدام به ساخت و نصب پنجره‌های چوبی، آجرفرش کف حیاط مرکزی مدرسه، مرمت حوض دارالفنون، ساخت ناودان­‌ها برای جلوگیری از نفوذ رطوبت به پایه پی‌های بنا و حفر چاه‌های متعدد به‌منظور هدایت آب‌های اطراف ساختمان اصلی دارالفنون، پیگیری مستمر و جدی مقاوم‌سازی و بهسازی لرزه‌ای و... از مهم‌ترین برنامه‌های ما در بازسازی و مرمت این بنای تاریخی بود.»

توقف عملیات پیمان، با توجه به نوسان قیمت‌ها، از مرحله اجرا به مرحله تجدید نظر یا ترک تشریفات

معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با بیان اینکه عملیات پیمان، با توجه به نوسان قیمت‌ها، از مرحله اجرا به مرحله تجدید نظر یا ترک تشریفات رسیده است، گفت: «با وجود تهیه شرح خدمات برای اجرای مرمت و حفاظت اضطرای برای فاز دوم مدرسه تاریخی دارالفنون و انتشار اسناد مناقصه در بیش از سه مرحله توسط سازمان، به‌دلیل عدم حضور شرکت کنندگان برای اجرای عملیات پیمان، با توجه به نوسان قیمت‌ها، فرایند اجرا به مرحله تجدید نظر یا ترک تشریفات رسیده است که در تاریخ ۱۴۰۲/۲/۹ در نامه‌ای از مدیرکل محترم حفظ و احیای بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی، درخواست معرفی شرکت‌های واجد شرایط را کردیم که متقابلا در مورخ ۱۴۰۲/۳/۳، سایت سازمان برنامه و بودجه را به ما معرفی کردند که مراحل آن در حال رسیدگی و پیگیری است.»

وی درخصوص شرح خدمات پیشنهادی برای ادامه عملیات مرمت و حفاظت اضطراری عنوان کرد: «عملیات بهسازی بستر خاک با استفاده از تزریق تحت فشار و روش ثقلی در یال شمالی و در بخش سردر ورودی از سمت خیابان ناصر، ترمیم موضعی توفال کوبی‌ها و گچ‌کاری سقف در طبقه اول، کف فرش در حیاط غربی و شرقی، طراحی و اجرای نمای جنوبی و شرقی در حیاط غربی، ترمیم موضعی طاق‌های ضربی سقف طبقه همکف در اتاق­‌های بخش شمال غربی و اجرای کانال زهکش با هدف کنترل رطوبت و دفع نم در جرز راهرو شمالی از برنامه‌های پیشنهادی برای مرمت مدرسه دارالفنون است.»

این مقام درخصوص برپایی موزه آموزش و پرورش در مدرسه تاریخی دارالفنون بیان کرد: «مدرسه تاریخی دارالفنون، به‌منظور حفظ و نگهداری کلیه­ اسناد، مدارک و کتب درسی گوناگون مربوط به ۱۷۶ سال آموزش رسمی کشور و همچنین ایجاد تسهیلات برای دسترسی علاقمندان و محققان به منابع مورد نیاز در زمینه تاریخ آموزش و پرورش رسمی ایران، به برپایی موزه آموزش و پرورش اقدام کرده است.»

فعالیت‌های گسترده برای تحقق پروژه برپایی موزه در مدرسه تاریخی دارالفنون

معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در پایان ضمن اشاره به فعالیت‌های گسترده برای تحقق این پروژه عظیم، گفت: «تمهید مقدمات لازم برای تشکیل موزه­ اسناد و سازماندهی کتابخانه تخصصی دارالفنون، جمع‌آوری مدارک و اسناد مربوط به زندگی و اقدامات امیرکبیر، معرفی ویژگی‌های اصیل نوع معماری در بنای مدرسه دارالفنون، جمع‌آوری اسناد و مدارک قدیمی مرتبط با امیرکبیر و تاریخ آموزش و پرورش، ایجاد امکانات برای بازدید دانشجویان، معلمان، دانش­‌آموزان و علاقمندان به تاریخ دارالفنون و تعلیم و تربیت و برگزاری جلسات فرهیختگان و دانش‌آموزان از فعالیت‌های گسترده ما در تحقق این موزه در مدرسه تاریخی دارالفنون است.»

خبرنگار دانش آموز: عطیه چوپانی