دانش‌آموز خبرنگار پانا روایت می‌کند:
برج آجری چهل دختر، نمای زیبایی از دامغان / فیلم
سمنان(پانا) - آرامگاه چهل دختران یا برج چهل‌دختر دامغان یا مقبره چهل دختران مربوط به سده ۵ ه.ق است و در شهرستان دامغان در استان سمنان واقع شده است. بنایی که با گذشت بیش از هزار سال همچنان محکم و استوار قد برافراشته و در مقایسه با دیگر آثار تاریخی، خسارت و آسیب کمتری دیده است.
برج چهل دختر دامغان در مرکز این شهر و در صحن امام‌زاده جعفر قرار دارد. بنای مزبور از نظر معماری به «برج طغرل» واقع در شهر ری و «میل رادکان» در نزدیکی شهر چناران شباهت زیادی دارد. این اثر تاریخی زیبا در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
*ویژگی‌ها و سبک معماری برج چهل دختر دامغان
محل قرارگیری برج و سبک معماری آن از ویژگی‌های خاصی برخوردار است. از آن‌جا که سطح زمینِ برج اندکی نسبت به زمین‌های مجاور پایین‌تر است بنای برج از فاصله دور دیده نمی‌شود. از طرف دیگر، قرارگیری این برج در پشت امام‌زاده موجب شده است که این بنای تاریخی تا حدودی از دید عموم مخفی بماند.
برج چهل دختر دامغان، دوار و بدنه آن به شکل استوانه است و در ساخت آن از اصول ریاضیات بهره برده‌اند. مصالح مورد استفاده در آن نیز آجرهای ظریفی هستند که به گونه‌ای هنرمندانه کنار هم چیده شده‌اند.
چینِش این آجرها به صورتی است که گویی هیچ‌گونه ملاتی بین آجرها وجود ندارد. علاوه بر آن، بدنه‌ی استوانه‌ای شکل برج از پایین به بالا کم‌کم تغییر قطر می‌دهد که این ساختار بسیار جالب توجه است.
قسمتی از بدنه‌ی برج به مدخل ورودی اختصاص دارد که دارای ارتفاع ۲.۵ متر و عرض ۲ متر است. این مدخل به یک دهلیز کوچک شباهت دارد.
در دو طرف مدخل، ستون‌های کوچک و استوانه‌ای شکلی وجود دارند که بر روی آن‌ها تاق‌های هلالی شکلِ زیبایی مشاهده می‌شوند. این ستون‌ها بر روی یک قاعده‌ی چهارگوش به ارتفاع ۲۵ سانتی‌متر قرار گرفته‌اند.
علاوه بر آن، ستون‌های کوچک اطراف مدخل دارای تزیینات بسیار زیبایی نیز هستند. این تزئینات با آجرهای نیمه‌ی آغشته به ملات انجام شده اند.
این بنای تاریخی در گذشته با استفاده از دو عنصر آب و خاک بنا شده بود. مطابق با اصول معماری بناهایی که بدین ترتیب ساخته می‌شوند، از معماری عریان ایرانی پیروی می‌کنند که با استفاده از آجر به کمال می‌رسند.
استفاده از خشت خام در بدنه‌ی این ساختمانی دوار موجب شده بود که قسمتی از آن در گذر زمان و بر اثر عوامل طبیعی فرو بریزد. سپس، شخصی به نام «ابوشجاع» با حفظ طرح اولیه، آن را با آجر مرمت کرد. او در ضمن این مرمت، سقف گنبدی شکلی نیز برای آن تعبیه کرد.
هم اکنون، این برج دارای گنبدی بزرگ است که نظر هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. علاوه بر آن، از سایر خصوصیات جالب توجه این برج استفاده از الگوهای هندسی و خطاطی در بدنه آن است. این الگوها به قرون ۱۱ و ۱۲ میلادی مربوط می‌شوند که از آن‌ها در تزیین مدارس، مساجد و مقبره‌ها استفاده می‌کردند.
ارتفاع این برج از سطح زمین تا نوک گنبد ۱۵ متر، قطر داخلی آن ۵.۵ متر و محیط خارجی آن ۲۳ متر است. در قسمت خارجی برج، کتیبه‌ای نیز وجود دارد که نام سازندگان به خط کوفی در آن به چشم می‌خورد.
ورودی برج که در قسمت جنوبی آن واقع شده، دری کوچک است که کتیبه‌ای گچ بری شده در بالای آن وجود دارد. بر روی این کتیبه نام بانی اثر با خط کوفی مشاهده می‌شود. با عبور از این ورودی در مرکز برج، مقبره‌ای از گچ مشاهده می‌شود که صاحب آن مشخص نیست.
به عقیده‌ی «خانیکوف»، یکی از دانشمندان و جغرافی‌دانان روسی، تاریخ ساخت این اثر به دوره‌ی سلجوقیان و سال ۱۰۵۵ میلادی بازمی‌گردد. در کتاب این جغرافی‌دان روسی درباره برج چهل دختران چنین می‌خوانیم:
«در باغچه سبزی کاری متصل به مسجد، برج کوچکی وجود دارد که بسیار ساده، اما با ذوق و سلیقه بنا شده است. کتیبه‌ای بر سردر بیضی شکل این برج قرار دارد که نشان می‌دهد این بنا در سال ۴۶۶ هجری به فرمان ابو شجاع عسگر بیگ پسر اصفهان، پادشاه… برپا شده است. بقیه کتیبه زیر گچ کاری‌های سال‌های بعد پنهان مانده است»
از سایر شاخصه‌های این بنا می‌توان استفاده از خط به جای تصویر جهت تزیین را نام برد. قسمت داخلی این برج بر خلاف بیرون آن، با گچ و کف آن با آجر پوشانده شده است.
*علت نام‌گذاری چهل دختران دامغان
نام‌گذاری این برج به نوعی باور عامه حاکی از ناپدید شدن چهل دختر از دید کافران در این مکان مربوط می‌شود. در واقع، این نام از دو واژه‌ی «چهل و دختر» ساخته شده است که قسمت اول آن عددی مقدس و قسمت دوم، نماد زنانگی است.
در فرهنگ ایرانی عناوین ترکیبی با عدد چهل در عنوان های مکان‌های دینی و پدیده‌های طبیعی اعم از کوه، درخت و… استفاده می شوند. برای مثال، برخی از مکان‌های دینی که با عدد چهل نام‌گذاری شده‌اند، عبارتند از: مسجد چهل تن رشت، مسجد چهل محراب یزد و تکیه چهل تنان شیراز.
در نام‌گذاری بناهایی که واژه‌ی «دختر» در آن‌ها به کار رفته است، با وجود این‌که افراد مدفون در آن‌ها مشخص نیستند، اما به نظر می‌رسد که محل دفن سادات باشند. علاوه بر آن، گاهی علت نام‌گذاری برخی از بناهای تاریخی به چهل دختران، به جنگ‌ها و یورش‌های اقوام دیگر به فلات ایران مربوط می‌شود.
معمولاً در هنگام جنگ، زنان و دختران برای به دور ماندن از دید مهاجمان و متجاوزان در برخی از بناها پنهان می‌شدند. بعدها این بناها عنوان چهل دختران به خود می‌گرفتند.
این نام‌گذاری‌ها بیشتر در زمان حمله‌ی مغول‌ها و افغان‌ها صورت می‌گرفت، اما بنای برج مزبور به دوره‌ی پیش از اسلام و حکومت ساسانیان بر می‌گردد. بنابراین، نام‌گذاری آن به حمله‌ی مغول یا افغان مربوط نمی‌شود. این نام‌گذاری به دو روایت زیر اشاره دارد:
* در این برج چهل دختر زندگی می‌کردند که جهت خدمت به آتشکده انتخاب شده بودند.
* برج مزبور توسط چهل دختر و جهت زندگی ساخته شده بود که دست از تعلقات دنیوی کشیده بودند.
همین روایت سبب شده است که این بنای تاریخی به محلی جهت گشایش بخت دختران بدل شود. بدین ترتیب، که دختران دم بخت به داخل این برج می‌روند و سه تا هفت سنگ را به طرف سقف آن پرتاب می‌کنند. اگر تمامی این سنگ‌ها به بیرون پرتاب شوند، در آن سال دختران به خانه بخت خواهند رفت. البته، این باور عامیانه نمی‌تواند صحیح باشد.
دانش آموز خبرنگار: طاها یزدانیان
ارسال دیدگاه