محله حاجی جلوه‌ای از فرهنگ و تاریخ همدان
همدان (پانا) - شهر همدان از گذشته‌های دور دارای بافت و ساختار ارزشمندی بوده که در گذشت زمان دچار تحولاتی شده است. محلات قدیمی در هر شهر گویای تاریخ و فرهنگ آن شهر هستند که نقش مهمی در حفظ هویت تاریخی شهر ایفا می‌کنند. محلات شهر همدان نیز که شهری با تاریخچه‌ای کهن است، با توجه به نوع معماری و قدمت تاریخی که دارند می‌توانند ظرفیت باارزشی در بیان هویت شهر همدان باشند.
بر اساس متون تاریخی، شهر همدان دارای حداقل ۸۵ محله بوده است که تعدادی از این محلات تخریب شده و تنها برخی از آن‌ها دارای فعالیت اجتماعی به‌عنوان مرکز محله هستند.
عناصر کارکردی بسیار زیادی در محلات قدیمی تعریف می‌شدند که اکثراً گرداگرد چمن محله و در جوار مسجد و حمام محله شکل می‌گرفتند. از جمله این عناصر می‌توان به نانوایی، قصابی، بقالی، عطاری، میوه‌فروشی، قهوه‌خانه، خیاطی، قنادی و... اشاره کرد که به فراخور اوضاع جغرافیایی و شرایط شغلی ساکنان محله متغیر بودند.
یکی از محلات قدیمی شهر همدان که از اصالت و اهمیت خاصی برخوردار است محله حاجی است که مابین خیابان‌های تختی و شهدا و بلوار شهید مفتح واقع شده است. این محله در جوار تپه مصلی، محله ملاجلیل و میدان امام خمینی(ره) قرار گرفته و به دلیل نزدیکی به بازار همدان اهمیت ویژه‌ای یافته است.
وجه تسمیه محله حاجی همدان
در خصوص وجه تسمیه محله حاجی برخی از قدیمی‌های شهر همدان چنین گفته‌اند که فردی به نام «حاجی» که یکی از تجار خوش‌آوازه شهر بوده در این محله زندگی می‌کرده و به همین دلیل نام محله را از او برگرفته‌اند، اما برخی نیز چنین می‌گویند که نخستین کاروان حج در شهر همدان در این محل تشکیل شده و همین امر باعث شهرت یافتن محل مذکور به نام محله حاجی‌ها در شهر همدان شده است.
به گفته برخی از اهالی قدیمی محله حاجی، بعد از مشرف شدن نخستین کاروان حج از این محل، بیشتر حاجیان، این محله را برای خود انتخاب کردند و چنین می‌گویند که در گذشته همه حاجی‌ها از مسجد این محله به سمت مکه حرکت می‌کردند و حضور تعداد زیادی از زائران خانه خدا در محله حاجی همدان باعث شهرت این محله شده است.
مسجد محله حاجی با بیش از ۳۰۰ سال قدمت
یکی از اهالی قدیمی محله حاجی، به قدمت تاریخی مسجد این محله اشاره می‌کند و می‌گوید: مسجد محله حاجی بیش از ۳۰۰ سال قدمت دارد و دارای معماری اصیل اسلامی است که بسیار زیبا و باشکوه است.
با نگاهی به مسجد حاجی می‌توان به تاریخ کهن شهر همدان و قدمت محلات آن بیش از گذشته پی برد. این مسجد در تاریخ ۳ اسفند سال ۱۳۷۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده و تاکنون نیز حفظ شده است. دوره ساخت این اثر به زمان قاجار بازمی‌گردد. وجود مسجد در مرکز محله حاجی نشان می‌دهد که شاکله اصلی شهر، نمونه‌ای از شهرسازی اسلامی بوده و تا پیش از تغییر آن توسط مهندسین آلمانی و کشیده شدن شش خیابان از میدان مرکزی شهر تمام محلات با همین سبک معماری طراحی شده بودند.
حمام قدیمی محله حاجی نیز همچنان در مرکز این محله حفظ شده و در حال حاضر به عنوان سفره‌خانه سنتی در معرض بازدید گردشگران قرار می‌گیرد. این حمام نیز در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده تا این محله قدیمی دو اثر ثبت شده در آثار ملی را به خود اختصاص دهد.
چمن محله حاجی هنوز صفای گذشته را دارد
در میانه محل، محوطه‌ای وجود دارد که از قدیم به آن چمن محله حاجی می‌گفتند و هنوز هم با وجود چند درخت سرسبز و نیمکت‌هایی برای نشستن اهالی محل، صفای گذشته‌اش را دارد.
اطراف این محوطه مغازه‌های بسیار قدیمی وجود دارد که مایحتاج ساکنین محله را تأمین می‌کرده‌اند. سمتی از این چمن به مسجد محله حاجی راه دارد و سمتی به سوی حمام و حوزه علمیه می‌رود.
آن‌طور که اهالی قدیمی محله حاجی می‌گویند این محله و چمن آن در گذشته پر از دار و درخت بود و محله شباهت زیادی به باغ داشته است. اما امروز دیگر خبری از آن همه درخت نیست و تنها چند درخت در محوطه محله باقی مانده است. یکی از ساکنان قدیمی محله نیز چنین می‌گوید که در این محله زندان همدان واقع شده بود و بعدها به مدرسه تبدیل شده و اکنون هم منزل مسکونی است.
محله حاجی، محله‌ای مذهبی و تاریخی
محله حاجی از جمله محلات مذهبی و تاریخی شهر همدان به حساب می‌آید که حسینیه و هیأت آن نیز قدمت دیرینه‌ای دارد. وجود حوزه علمیه همدان یا مدرسه مرحوم آیت‌الله العظمی آخوند معصومی همدانی در این محله و نیز خانه شهید محراب آیت‌الله مدنی در کنار آن باعث شده حالت مذهبی این محله تاریخی طی سالیان دراز حفظ شود.
اکثر ساکنین این محل به برگزاری برنامه‌های ختم قرآن و روضه در خانه‌های خود می‌پردازند و اهالی محل بافت سنتی و مذهبی محله را تا حد زیادی حفظ کرده‌اند.
محله حاجی دارای خانه‌ها و بناهای تاریخی زیادی است که برخی خانه‌های آن در گذر زمان تخریب شده‌اند، اما بیشتر کوچه‌های آن حال و هوای گذشته را دارند و مغازه‌های قدیمی این محله همچون گذشته در مرکز آن مشغول به کار و فعالیت اقتصادی‌اند.
خبرنگار: راضیه مهری
ارسال دیدگاه