«جوزف»؛ توریست یا دیپلمات؟؛ بورل چه پیامی برای تهران دارد؟

به گزارش فرهیختگان، بیش از سه‌ماه است که مذاکرات وین متوقف مانده و طرف غربی به مهم‌ترین مطالبات ایران درمورد ارائه تضمین برای رفع تحریم‌ها و راستی‌آزمایی اقدامات اجرایی پاسخی نداده است. در چنین شرایطی پرونده‌های ادعایی علیه برنامه هسته‌ای ایران نیز همچنان مفتوح مانده و علی‌رغم اینکه بیشترین بازدیدهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از تاسیسات هسته‌ای ایران بوده، این نهاد نه‌تنها حاضر به بستن این پرونده‌ها نیست بلکه با ارائه گزارش‌های اثبات‌نشده علیه ایران زمینه را برای به تصویب رسیدن قطعنامه‌های ضدایران مهیا کرده است. از زمان توقف مذاکرات تاکنون بارها پیشنهادهایی برای رفع موانع باقی‌مانده بین ایران و طرف آمریکایی ازسوی کشورهای واسطه رد و بدل شده است.

اتحادیه اروپا به‌عنوان یکی از اعضای حاضر در مذاکرات در این فرآیند بارها ایفای نقش کرده است. در آخرین ماموریت اتحادیه اروپا روز گذشته جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی این اتحادیه وارد ایران شد. این سفر بعد از آن انجام شد که جوزف بورل به‌همراه انریکه مورا معاون خود در جلسه‌ای مشترک با رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران حاضر شده و به‌نظر می‌رسد بورل در سفر خود به تهران حامل پیشنهاد جدید از آمریکا باشد. در مدت توقف مذاکرات طرف آمریکایی به‌جای پاسخ به مطالبات بحق ایران سعی در پرداختن به حواشی‌ای همچون حفظ نام سپاه در فهرست گروه‌های تروریستی داشته تا از پاسخگویی به محور اصلی مذاکرات طفره برود. این درحالی است که حتی درمورد حضور سپاه در لیست Fto نیز این تهران بوده که با ارائه پیشنهادهایی همچون رفع تحریم‌های نهاد‌های اقتصادی زیرمجموعه سپاه سعی در بازگرداندن مذاکرات به ریل اصلی داشته تا گره‌های سیاسی مانع از دستیابی به توافق نشود. در طرف مقابل اما آمریکایی‌ها بدون ارائه هیچ پیشنهاد سازنده‌ای همچنان با جوسازی‌های رسانه‌ای حواشی مذاکرات را ضریب داده و سعی در مقصرنمایی ایران برای توقف مذاکرات دارند. با وجود چالش‌های باقی‌مانده، اگر مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا صرفا با هدف تاکید بر مواضع پیشین طرف غربی و بدون هیچ پیشنهاد سازنده‌ای راهی تهران شده باشد طبعا به توفیق خاصی نیز برای بازگشت روند مذاکرات به ریل اصلی خود پیدا نکرده و سفر وی نیز شأنیتی بیشتر از یک سفر تفریحی نمی‌یابد. توقف مذاکرات وین درحالی بیش از سه‌ماه ادامه پیدا کرده که مدت زیادی تا برگزاری انتخابات کنگره باقی نمانده است؛ انتخاباتی که پیروزی جمهوری‌خواهان در آن می‌تواند فضای سیاسی آمریکا را برای مخالفت با برجام بازتر کرده و امید‌های باقی‌مانده برای رسیدن به توافق را به پایان برساند.

بورل چه پیامی برای تهران دارد؟

دنیای اقتصاد نیز در این باره نوشت: پس از شام برجامی رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، جوزپ بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و انریکه مورا معاون وی در بروکسل، بورل شب گذشته با دستورکار برجامی وارد تهران شد؛ مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پیش از سفر روز جمعه در توییتی نوشت: «من به عنوان هماهنگ‌‌‌کننده برجام به تهران سفر خواهم کرد تا دیداری با امیرعبداللهیان و دیگر مقامات مربوطه داشته باشم.» وی بار دیگر بر این موضوع تاکید کرد که دیپلماسی تنها راه بازگشت به اجرای توافق و معکوس کردن تنش‌‌‌های کنونی است.

همچنین سعید خطیب‌‌‌زاده سخنگوی دستگاه دیپلماسی نیز ساعاتی قبل از این سفر گفت که بورل جمعه شب برای دیدار با وزیر امور خارجه کشورمان و برخی‌‌‌ دیگر از مقامات جمهوری اسلامی ایران به تهران می‌‌‌آید.

به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه در این سفر که در چارچوب رایزنی‌‌‌های جاری میان ایران و اتحادیه اروپایی انجام می‌شود در خصوص مناسبات دوجانبه، برخی موضوعات منطقه‌‌‌ای و بین‌المللی و همچنین آخرین وضعیت مذاکرات رفع تحریم‌ها بحث و تبادل نظر صورت خواهد گرفت. کمیسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در بیانیه‌‌‌ای در خصوص سفر بورل اعلام کرد: «جوزپ بورل به عنوان بخشی از تلاش‌‌‌های جاری برای بازگرداندن برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) به اجرای کامل، در تاریخ ۲۴ تا ۲۵ ژوئن به ایران سفر خواهد کرد.»

اما العربی الجدید به نقل از برخی منابع ایرانی با اشاره به اینکه آقای بورل و معاونش، انریکه مورا در ماه‌‌‌های اخیر مشغول تبادل پیام بین تهران و واشنگتن بوده‌‌‌اند، نوشته است: «بر این اساس به احتمال زیاد او حامل پیام طرف آمریکایی است.»

پیش‌تر لارا روزن روزنامه نگار آمریکایی در خبرنامه خود تحت عنوان «دیپلماتیک» نوشته بود: «مقامات ایرانی در روز‌‌‌های اخیر گفته‌‌‌‌‌‌اند که «ابتکارات جدیدی» را پیش از نشست شورای حکام آژانس اتمی سازمان ملل در ماه جاری به ایالات متحده و قدرت‌‌‌های غربی منتقل کرده‌‌‌اند. اما مقامات آمریکایی و اروپایی پیام‌‌‌های ایران را مبهم توصیف کرده‌‌‌اند، نه پیشنهاد‌‌‌های اساسی در مورد چگونگی رفع شکاف‌‌‌های باقی‌‌‌مانده در توافق برای احیای برجام.»

تلاش حداکثری در آخرین روزها

حسین موسویان، استاد دانشگاه پرینستون و مذاکره‌کننده اسبق هسته‌‌ای درباره نگاه آمریکا به وضعیت فعلی گفت‌وگوهای برجام به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «‌واقعیت این است که هرچه به انتخابات کنگره آمریکا در ماه نوامبر نزدیک‌تر شویم، شرایط برای بایدن درباره پیوستن به برجام مشکل‌‌تر خواهد شد و شاید دو ماه قبل از انتخابات دیگر قادر به تصمیم‌گیری نباشد.»

موسویان تاکید کرد: «‌اگر جمهوری‌خواهان در انتخابات کنگره به اکثریت دست یابند که افکارسنجی‌های فعلی گویای این احتمال است، باز شرایط برای بایدن سخت‌‌تر خواهد شد.»

دیپلمات سابق ایرانی درباره اهداف سفر بورل به ایران توضیح داد: «‌به‌نظر می‌‌رسد اروپایی‌‌ها هم نگران چنین واقعیتی هستند و به‌‌همین منظور هم بورل به تهران سفر می‌کند تا حداکثر تلاش برای احیای برجام را انجام دهند.»

دستورکار میانجی اروپایی

میانجی‌گر اروپایی این روزها بیش از گذشته فعال شده تا برجام را از کما خارج کند و در این راستا جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا شب گذشته برای اولین بار در دولت سیزدهم به تهران سفر کرد تا بلکه بتواند راه‌حلی برای خروج از بن‌‌‌بست در مذاکرات پیدا کند. با توجه به اینکه این بار شخص بورل نیز به همراه معاونش مورا به تهران سفر می‌کند بدون شک این سفر با دستورکارهای مهمی همراه است؛ آن‌گونه که العربی الجدید به نقل از منابع ایرانی نوشته، بورل احتمالا حامل «پیامی از سوی واشنگتن برای تهران» است.

البته با توجه به اینکه بورل شخصا به تهران آمده شاید این بسته پیشنهادی آمریکا، آخرین بسته باشد و شاید هم بورل بسته دیپلماتیک را همراه با اعمال فشار سیاسی به تهران ارائه کند. منابع آگاه ایرانی بعد از ظهر پنج‌شنبه به العربی الجدید گفتند جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا «به احتمال زیاد» اوایل هفته آینده به تهران سفر خواهد کرد تا علاوه بر بحث انرژی درباره تحولات مربوط به توافق هسته‌‌‌ای گفت‌وگو کند و مذاکرات وین را پس از وقفه سه‌ماهه، از سر بگیرد.

به گزارش «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: «این منابع که از افشای هویت خود خودداری کردند، افزودند که در روزهای اخیر رایزنی‌‌‌هایی بین تهران و کمیسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپا برای ایجاد مقدمات سفر بورل به تهران صورت گرفته است و خاطرنشان کردند که دو طرف مقدمات را آغاز کرده‌‌‌اند و به احتمال زیاد بورل در صورتی که در این مدت اتفاقات ناگهانی رخ ندهد، شنبه آینده وارد ایران خواهد شد.»

سیگنال‌‌های مثبت تهران و واشنگتن

عبدالرسول دیوسالار، استاد علوم سیاسی دانشگاه کاتولیکا درباره سفر بورل به تهران و اهداف این سفر به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «‌به نظر می‌‌رسد این سفر در زمره تلاش‌‌های لحظه آخر و نهایی است؛ زیرا هیچ کدام از طرفین مایل به شکست برجام در این وضعیت نیستند.»

وی ادامه داد: «‌مجموعه بحران‌‌هایی که آمریکا در سطح جهانی و منطقه با آن مواجه است ظرفیت‌‌های اجرای پلن بی ‌یا هر طرح جایگزین برجام را برای این کشور کاهش می‌دهد.» دیوسالار با اشاره به این موضوع که سه مساله تمرکز روی بحران شرق اروپا، انرژی و چین، مسائلی هستند که سیاست خارجی آمریکا را مشغول کرده‌‌اند، گفت: «بحران ایران از اهمیت کمتری برخوردار است اما می‌تواند تنش‌‌هایی ایجاد کند که برای حل بحران‌‌های دیگر آمریکا مضر باشد.»

دیوسالار گفت: «اکنون و پیش از آنکه برجام کاملا کارآیی خود را در کنترل برنامه اتمی ایران از دست بدهد، آمریکا می‌خواهد مساله را به نوعی حل و فصل کند.»

این کارشناس در نهایت درباره رویکرد ایران نیز توضیح داد: «‌به هر حال ایران نیز به همان نسبت سیگنال‌‌های مثبتی را به طرف آمریکایی داده است و این آمد و شد ناشی از سیگنال‌‌های مثبت از سوی تهران و واشنگتن بوده است. چرا که ایران نیز راه‌حل مناسبی برای جایگزینی برجام پیش روی خود ندارد از این رو سیگنال‌‌های مثبتی برای اروپایی‌‌ها ارسال کردند تا تلاشی برای احیای برجام داشته باشند.»

توافق در دسترس است

العربی الجدید به نقل از منابع ایرانی با اشاره به اینکه احتمالا بورل حامل پیامی از واشنگتن برای تهران است، این انتقال پیام آمریکا را در پاسخ به «ابتکارات مهمی که در دوره گذشته از طریق میانجی‌‌‌ها به آمریکا منتقل شد» منتفی ندانستند و تاکید کردند که «توپ در زمین آمریکاست و اگر دولت آمریکا با منطق و عقلانیت برخورد کند و جدیت کافی برای احیای کامل توافق هسته‌‌‌ای نشان دهد، توافق در وین در اسرع وقت اتفاق خواهد افتاد.»

این منابع ایرانی خاطرنشان کردند: «دولت آمریکا به‌رغم افزایش ارسال پیام به تهران از طریق میانجی‌ها مبنی بر تمایل این کشور برای بازگشت به برجام، تا این لحظه تصمیم مناسبی که منجر به انعقاد توافق شود، اتخاذ نکرده است.»

بورل حامل چه پیامی است؟

طهمورث غلامی، کارشناس مسائل آمریکا نیز درباره سفر بورل به تهران گفت: «‌از اسفند سال گذشته که مذاکرات متوقف شده، این اولین بار است که جوزپ بورل، نماینده اتحادیه اروپا به ایران می‌‌آید؛ دلیل این رفت‌‌و‌‌آمدها هم این است که ایران و آمریکا مذاکره مستقیم با یکدیگر ندارند و مقامات اروپا مسوولیت ردوبدل کردن پیام بین دو طرف را برعهده گرفته‌‌اند.»

غلامی معتقد است سفر بورل از این جهت مهم است که این‌بار خودش شخصا به تهران آمده است.

کارشناس مسائل آمریکا با اشاره به اینکه این سفر دو بعد دارد، تاکید کرد: «‌بعد نخست این است که می‌توانند جواب پیشنهاد تهران را بدهند؛ زیرا آن‌گونه که رسانه‌های آمریکایی منتشر کرده‌‌اند ایران درخواست کرده بود که حداقل قرارگاه خاتم‌‌الانبیا از لیست تحریم‌های آمریکا خارج شود و ممکن است واشنگتن به این درخواست ایران پاسخ داده باشد یعنی یا آن را پذیرفته یا رد کرده باشد.» وی افزود: «‌از بعد دیگر ممکن است این‌بار ابتکارعمل از سوی آمریکا صورت گرفته باشد و واشنگتن پیشنهادی را از سوی بورل برای ایران ارسال کرده باشد.» غلامی اضافه کرد:«‌کیفیت دیدارهای بورل نشان می‌دهد که این پیشنهاد چقدر می‌تواند مهم باشد. اگر بورل با علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، وزیر خارجه و نمایندگان عالی دیگری از جمهوری اسلامی ایران دیدار کند می‌توان پیش‌‌بینی کرد این مقام اروپایی حامل پیشنهاد مهمی از طرف کاخ سفید است.»کارشناس مسائل آمریکا با تاکید بر روند دیپلماسی گفت: «‌در بدبینانه‌‌ترین حالت حتی اگر جنگ و تحریم‌‌ هم اتفاق بیفتد، مذاکره و دیپلماسی هیچ‌وقت متوقف نمی‌شود و چون نفع و مصلحت اتحادیه اروپا با توجه به شرایط روسیه و اوکراین در احیای برجام است آنها از میانجی‌گری بین ایران و آمریکا دست نخواهند کشید.»

تلاش بورل برای جمع بندی

پیش‌تر پیتر استانو، سخنگوی مسوول سیاست خارجی اتحادیه‌اروپا با اشاره به اینکه مذاکرات درباره ازسرگیری اجرای برجام همچنان جریان دارد، تصریح کرد: «به توافق نهایی خیلی نزدیک هستیم.» به گزارش «ایرنا»، استانو در نشست خبری از بروکسل گفت که هنوز برای تلاش‌‌‌های آخر در راستای ازسرگیری اجرای برجام فرصت باقی مانده و «به همین خاطر نماینده عالی (جوزپ بورل) و تیم او در تلاش هستند تا مذاکرات وین را به جمع‌‌‌بندی برسانند»

از حرف تا عمل آمریکا

همزمان با این تحولات، انریکه مورا، معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا شامگاه پنج‌شنبه در حساب کاربری خود در توییتر با انتشار تصویری از جلسه شام برجامی با بورل و مالی نوشت: «شام در بروکسل با جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و رابرت مالی. گفت‌‌‌وگوی عمیقی درباره برجام و چشم‌‌‌اندازهای منطقه‌‌‌ای در خاورمیانه در سطح وسیع‌‌‌تر داشتیم. مالی بر عزم راسخ آمریکا برای بازگشت به توافق تاکید کرد.»در شرایطی که مالی بر عزم آمریکا بر بازگشت به توافق تاکید می‌کند، حسین امیرعبداللهیان روایت دیگری از اراده واشنگتن دارد. وزیر خارجه ایران روز پنج‌شنبه در گفت‌وگو با روزنامه «وچرنی لیست» کرواسی گفت که در موضوع مذاکرات وین برای لغو تحریم‌ها، در آخرین دور مذاکرات (مارس گذشته) اگر طرف آمریکایی واقع‌‌‌بینانه برخورد می‌کرد، پیش از هر مقطع دیگری به توافق نزدیک بودیم؛ اما در همان ایام آمریکایی‌‌‌ها برخی از مسائل جدید را مطرح کردند.امیرعبداللهیان از اقدامات آمریکا در جهت طولانی کردن مسیر توافق سخن گفت و افزود: «برخی از موضوعات هم در مساله لغو تحریم‌ها و هم در موضوع تضمین‌‌‌های اقتصادی باعث شد که وارد فاز جدیدی از گفت‌وگوها بین ایران و آمریکا با واسطه اتحادیه اروپا شویم که هنوز هم ادامه دارد.»

ایران در مسیر دیپلماسی

همچنین ظهر روز پنج‌شنبه وزیر امور خارجه ایران در نشست مطبوعاتی مشترک خود با سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در تهران گفت: «امیدواریم درآینده نزدیک بتوانیم ریل مذاکرات را که در مسیر درست خودش قرار دارد، مجددا در همین مسیر نگه‌داریم.» امیرعبداللهیان تاکید کرد: «همان‌طور که پیش از این نیز گفتم ایران برای رسیدن به توافقی خوب و پایدار جدی است؛ ما مسیر دیپلماسی را که مسیر درستی است ادامه می‌‌‌دهیم و در همین چارچوب بار دیگر آمریکا را به واقع‌بینی برای رسیدن به مرحله نهایی مذاکرات دعوت می‌‌‌کنیم.»وزیر خارجه روز گذشته نیز در تماس تلفنی با وانگ یی، عضو شورای دولتی و وزیر امور خارجه چین گفت که جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد تا با حسن نیت و جدیت به توافق پایدار و با حفظ منافع ملت ایران دست یابد. شنبه گذشته، وزیر امور خارجه ایران و جوزپ بورل، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در مورد از سرگیری مذاکرات وین که از ۱۱ مارس به حالت تعلیق درآمده، تلفنی گفت‌وگو کردند. براساس بیانیه وزارت امورخارجه ایران که در این خصوص منتشر شده است، در این تماس، این مقام سیاست خارجی اتحادیه اروپا از ایران خواست تا مذاکرات را از سر بگیرد و گفت: «زمان از سرگیری سریع مذاکرات و تلاش برای جلوگیری از افزایش تنش فرا رسیده است.»