127 متروپلی که تهران را تهدید می‌کند

تهران (پانا) - در یک دهه گذشته 127 برج بر روی گسل ساخته شده‌اند، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران معتقد است ساخت و ساز روی گسل با رعایت ضوابط امکان‌پذیر است اما اقتصادی نیست اما برخی کارشناسان حوزه زلزله معتقدند هرگونه ساخت‌وساز برروی گسل خطرآفرین است.

می‌گویند در 10 سال گذشته شهرداری مجوز 127 برج را بر روی گسل صادر کرده است. این آمار را مدتی پیش احمد خرم، رئیس سابق سازمان نظام مهندسی ساختمان داد. هنگامی که ترس تکرار حادثه متروپل در سایر شهرها هنوز زنده بود. او درخصوص تخلفات ساختمانی مثال تهران را زده و گفته بود که در تهران فقط در بازه زمانی 10 ساله شهرداری مجوز ساخت 127 برج بر روی گسل و مجوز ساخت 125 برج در بر معابر کمتر از 10 متر را داده است.

اما مهدی عباسی، رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران درباره این 127 برجی که در تهران روی گسل ساخته شده و خطراتی که برای تهران دارد به پانا گفت: «دادن مجوز بر روی گسل مخصوصا گسل‌های تهران که به لحاظ خطر اهمیت دارند باید با یک استاندارد باشد. ممکن است در بسیاری از نقاط دنیا بر روی گسل‌ها پروژه تعریف کنند و ساختمان‌های بلند مرتبه هم بسازند؛ اما استانداردی که آنجا برای ساخت و ساز رعایت می‌شود، استانداردی است که برخی اوقات پروژه را از حالت اقتصادی خارج می‌کند. یعنی محاسباتی که در طراحی برای تاب‌آوری ساختمان در برابر حرکت گسل و زلزله‌ها می‌شود ممکن است پروژه را از حالت اقتصادی خارج کند.»

او ادامه داد: «این عبارت که روی گسل نمی‌شود ساخت را باید این طور بازنگری و بازگویی کرد که روی گسل با ضوابط و استانداردهای عادی نمی‌شود ساخت و ساز کرد. اکنون در شهر تهران اگر هر پروژه‌ای بخواهد روی گسل‌ها تعریف شود باید دستورالعمل‌های لازم را رعایت کند. امکان ساخت و ساز ایمن روی گسل وجود دارد اما هزینه‌های بالایی دارد که معمولا اقتصادی نیست.»

عباسی با تاکید بر اینکه ساخت و ساز نیاز شهر تهران است، گفت: «رعایت اصول فنی، بهداشتی و شهرسازی پیوست تفکیک نشدنی از نیاز تهران است؛ یعنی باید ساخت و ساز را در تهران رونق و توسعه دهیم، ساخت وسازی که مهاجرپذیر نباشد بلکه نیاز تهران را برطرف سازد. در کنار آن باید ساختمانی بسازیم که به صورت استاندارد، ایمن و با دوام و برای مدت زمان طولانی در چرخه مصرف شهر تهران باقی بماند.»

عباسی یادآورشد: «وقتی ساختمان با دوام می‌سازیم در صورت وقوع حادثه و رعایت اصول ساخت و ساز جان سالم به در می‌بریم و اگر رعایت نکرده باشیم اتفاقات جبران ناپذیری می‌افتد.»

درحالی که عباسی معتقد است که می‌توان روی گسل با رعایت ضوابط ساخت و ساز کرد، مهدى زارع، استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله دو دیدگاه در این رابطه را تشریح کرد و گفت:‌ «بعضی پژوهشگران با استناد به شواهدی از ویران نشدن بعضی ساختمان‌ها در لبه یا روی گسل‌های زمین لرزه‌ای به دلیل گسیختگی در زمین در زلزله‌های گذشته (مثلا زلزله ایزمیت ۱۹۹۹ ترکیه، یا منجیل ۱۹۹۰ در ایران) استناد می‌کنند که الزاما ساختن ساختمان بر گسل‌های فعال و لرزه زا موجب ویرانی ساختمان در اثر گسیختگی در پهنه گسله نیست.»

بعضی دیگر از مهندسان و متخصصان نیز استدلال می‌کنند که با در نظر گرفتن ملاحظات تحلیل خطر زلزله و بیشینه شتاب و همچنین رعایت آیین‌نامه زلزله و همچین مطالعه ویژه ساختگاه ساخت ساختمان در هرجا حتی روی گسل‌های فعال و لرزه‌زا امکان‌پذیر است و با این استدلال حتی اگر برج‌سازی هم روی گسل شمال تهران و گسل شمال تبریز اتفاق بیافتد (یا اتفاق افتاده باشد) کاملا عادی و بلامانع است.

زارع معتقد است: «اینکه با به کار گیری آیین‌نامه‌ها یا مطالعات ویژه ساختگاه حتی می‌توان بر گسل فعال برج درست کرد، مغلطه و نادیده گرفتن واقعیت است. زلزله بم (۱۳۸۲) نشان داد که ساخت و ساز بر فراز و در حریم گسل‌های اصلی و بزرگ نه فقط به دلیل احتمال گسیختگی مستقیم در محل عبور گسل بلکه به دلیل اینکه در نزدیکی گسلهای بزرگ امکان بروز جنبش‌های بسیار شدید و در نتیجه تشدید خسارات‌ها و تلفات وجود دارد، باید محدود شود. چیزی که در زلزله بم به صورت بروز اثرهای حوزه نزدیک گسل و تکان‌های بسیار شدید در راستای قائم (در جهت بالا و پایین) و در راستای افقی در جهت عمود بر گسل بروز کرد.»

به گفته او، زلزله بم نشان داد که ساخت و ساز و گسترش شهرهای ایران نزدیک پهنه گسله می‌تواند به فاجعه‌ای در حد زلزله بم یا بیش از آن منجر شود. زلزله بم با آمار رسمی ۲۶۲۷۱ نفر تلفات بر جای گذاشت(۲۵ درصد جمعیت ساکن در بم در آن زمان کشته شدند). از نظر شدت خرابی و میزان خسارت زلزله بم با حدود یک میلیارد دلار خسارت، جایگاه دوم را بعد از زلزله ۳۱ خرداد ۶۹ منجیل (با حدود ۱.۸ میلیارد دلار خسارت) دارد. خسارت‌های زلزله بم در محدوده نزدیک گسل بم (سوی شرقی و شمال شرق شهر) بسیار بیشتر از بخش‌های غربی آن بود. زلزله بم نماد واضح خراب‌تر شدن نواحی نزدیک گسل به نسبت نواحی دور از آن حتی در شهر کوچکی مانند بم بود.

زارع تاکید کرد:‌ «ساخت بنا، بر پهنه گسل فعال در آئین نامه های مهم در کشورهای لرزه خیز (نظیر آیین‌نامه AP در کالیفرنیا و آیین‌نامه نیوزیلند) منع و ممنوع شده و حداقل توصیه شده تا بناهای معمولی و ساختمان‌های یکی دو طبقه امکان ساخت داشته باشد و از تجمع و انبوه‌سازی باید به هر طریق ممکن اجتناب شود.