ایران و ترکمنستان؛ روابط خویشاوندی و مرز دوستی

تهران و عشق‌آباد همواره در طول تاریخ مشترک خود تعاملی توأم با احترام و علاقه وافر با یکدیگر داشته و سعی کرده‌اند روابطی را مبتنی بر احترام متقابل در کلیه سطوح گسترش دهند. فارغ از فرازوفرودهای عالم سیاست و سعایت‌های فرا‌منطقه‌ای، دو ملت هیچگاه رابطه خود را دستخوش تحولات تحمیلی بر منطقه قرار نداده‌اند.

جمهوری اسلامی ایران در عداد اولین کشورهایی بود که پس از استقلال ترکمنستان در سال ۱۹۹۱ این کشور را به رسمیت شناخت. روابط دیرینه فرهنگی دو طرف نیز از دیرباز با یکدیگر پیوند خورده و در عرصه تاریخ جایگاهی یگانه دارد. مرو ترکمنستان علاوه بر مرکز فرهنگی دیرینه مشترک، میزبان قدم‌های مبارک حضرت امام‌رضا‌(ع) بوده و مردم ترکمنستان بویژه در خطه «مرو» یا ماری برای کرامت انسانی و کردار انسان‌های مقدس ارزش بسیار قائل هستند.

این مردم علاقه‌مندی و وفاداری خود را به امام هشتم‌(ع) با نامیدن آن حضرت با عنوان «امام طلایی» یا «رضا جان» ارج می‌‌نهند و با زیارت قدمگاه حضرتشان، برای آن حضرت احترام ویژه‌ای قائل هستند. آرامگاه‌های «زمخشری» مفسر قرآن کریم و نیز «ابوسعید ابوالخیر» در ترکمنستان نیز به عنوان وجه مشترک فرهنگی میان دو ملت محسوب می‌‌شود که می‌‌تواند زمینه‌های همکاری میان دو ملت و دولت را در عرصه فرهنگی تقویت بخشد. آرامگاه مخدومقلی، شاعر بزرگ ترکمن در استان گلستان ایران نیز هر ساله میزبان شهروندان ترکمنستانی بوده که پیام‌آور رشته‌ای ناگسستنی میان دو طرف است. مقام معظم رهبری در سال ۱۳۹۴ در دیدار قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس‌جمهور سابق ترکمنستان از تهران روابط دو کشور را فراتر از صرف همسایگی جغرافیایی و در واقع نوعی «خویشاوندی» عنوان کرده‌اند و رؤسای جمهور دو کشور نیز همواره از مرزهای دو کشور به عنوان مرز دوستی یاد کرده‌اند.

در عرصه سیاسی، وضعیت بی‌طرفی دائمی ترکمنستان موجب شده است تا همکاری‌های دو کشور در زمینه مقابله با تهدیدات تروریستی، افراط‌‌‌گرایی، قاچاق مواد مخدر و جرائم سازمان‌یافته و همچنین تفاهم مشترک در زمینه امنیت منطقه‌ای افزایش یابد.

از سوی دیگر موقعیت ژئوپلیتیکی دو کشور به گونه‌ای است که جمهوری اسلامی ایران از طریق خلیج فارس دروازه ترانزیتی ترکمنستان به کشورهای جهان محسوب شده و ترکمنستان نیز به عنوان دروازه گسترش روابط ایران با جمهوری‌های آسیای میانه قلمداد می‌‌شود. خط آهن قزاقستان- ترکمنستان- ایران بخشی از کریدور حمل‌ونقل شمال به جنوب به طول ۶۷۷ کیلومتر (۴۲۱ مایل)، قزاقستان و ترکمنستان را به ایران و خلیج فارس وصل می‌کند.

این خط آهن شهر اوزن در قزاقستان را به شهر برکت-اترک در ترکمنستان وصل کرده و به شهر گرگان در استان گلستان ایران ختم می‌‌شود و در ایران این خط آهن به شبکه ریلی ملی وصل شده و تا خلیج فارس ادامه پیدا خواهد کرد. بدیهی است چنین موقعیت ژئوپلیتیکی در چهارچوب سازمان منطقه‌ای اکو می‌‌تواند به همکاری‌های بیشتر ژئو‌اکونومیکی در زمینه‌های انرژی و حمل‌ونقل کالا منجر شود.

همچنین ترکمنستان به عنوان چهارمین کشور مهم منابع گازی بعد از روسیه، قطر و ایران، توانسته در سطح تعاملات انرژی منطقه نقش مهمی را ایفا کند و جمهوری اسلامی ایران نیز قراردادهای همکاری‌های مشترکی را در زمینه امنیت و سوآپ انرژی با جمهوری ترکمنستان به امضا رسانده است. خط لوله کرپچه-کردکوی اولین خط لوله از ترکمنستان به خارج از شبکه گاز شوروی سابق است که به جمهوری اسلامی ایران کشیده شده است.

دولت مردمی و اولویت همکاری‌های سیاسی، اقتصادی با همسایگان

با شکل‌گیری دولت سیزدهم و پیگیری سیاست خارجی متوازن، دیپلماسی فعال و تعامل هوشمند، اولویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در راستای گسترش روابط با همسایگان و کشورهای همجوار قرار گرفت. بر این مبنا در سال ۲۰۲۱ همزمان با آغاز ریاست جمهوری آیت‌الله رئیسی، قرارداد سه‌جانبه سوآپ گاز در حاشیه اجلاس سازمان همکاری‌ اقتصادی (اکو) میان جمهوری اسلامی ایران، جمهوری ترکمنستان و جمهوری آذربایجان به امضا رسید.

ظرفیت گسترش تبادلات تجاری میان دو طرف در بسیاری از زمینه‌ها از جمله انرژی، کشاورزی و بخش حمل‌ونقل و خدمات وجود دارد که دیدار رئیس‌جمهور ترکمنستان آقای بردی محمد‌اف از جمهوری اسلامی ایران می‌‌تواند به گسترش این همکاری‌ها با انعقاد و امضای قراردادهای جدید بینجامد و ایران این آمادگی را دارد که با توجه به فرهنگ، تاریخ و مرزهای مشترک طولانی میان دو طرف، برای گسترش هر چه بیشتر این همکاری‌ها در زمینه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از همه ظرفیت‌های خود استفاده کند.

*وزیر امور خارجه

منبع: ایران