پانا اقتصادی
اما و اگرهای هدفمندسازی یارانه‌ها در هفته‌ای که گذشت؛
از توزیع نقدی یارانه‌ها تا شایعه گرانی
از توزیع نقدی یارانه‌ها تا شایعه گرانی
تهران (پانا) - در هفته‌ای که گذشت موضوع افزایش چند برابری یارانه‌ها باعث شد بسیاری از خانواده‌هایی که پیش از این مشمول دریافت یارانه نبودند یا به هر دلیلی مبلغ چند برابری یارانه را دریافت نکرده‌اند نسبت به این خبر واکنش‌های مختلفی نشان دهند و در همین راستا شایعه‌های زیادی مبنی بر گرانی کالاهای اساسی منتشر شد.
بعد از سخنرانی رییس جمهوری مبنی بر ساماندهی نظام توزیع یارانه‌ها مبلغ پرداختی یارانه‌ها تغییر کرد. مقرر شد «یارانه ۴۵هزار تومانی» و «یارانه معیشتی» به‌عنوان جزئی از یارانه جدید پرداخت شود. قرار است که دهک‌های اول تا سوم به میزان ۴۰۰هزار تومان و دهک‌های چهارم تا نهم به میزان ۳۰۰هزار تومان در ماه به شکل سرانه دریافت کنند. و دو ماه اول این مبلغ به‌حساب دهک‌های اول تا نهم واریز شد و البته اجازه برداشت تا نهایی شدن طرح ساماندهی یارانه‌ها صادر نشده است.
براساس فهرست اعلام شده مشمولان یارانه توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیش از 23 میلیون خانوار ایرانی است که 72 میلیون نفر ایرانی را شامل می‌شود. موضوع اینجاست که آیا پرداخت نقدی یارانه از منظر اقتصادی قابل توجیه است یا خیر.
جای جامعه هدف واقعی برای دریافت یارانه‌ها خالی است
در همین زمینه علی ملکی، رئیس پژوهشکده سیاست‌گذاری علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگو با پانا طرح دولت سیزدهم برای توزیع عادلانه یارانه‌ها را تائید و عنوان کرد در شرایط کنونی یارانه‌ها به جامعه هدف واقعی نمی‌رسد و باید شیوه پرداخت به‌نوعی تغییر کند که این یارانه به مصرف‌کننده نهایی برسد.
رئیس پژوهشکده سیاست‌گذاری علم و فناوری دانشگاه صنعتی درباره مشکلات نظام توزیع یارانه‌ای گفت: «جهت‌گیری کلی توزیع عادلانه یارانه درست است. هدف اصلی یارانه این است که به دهک‌ها و طبقات کمتر برخوردار برسد و اطمینان حاصل شود که حداقل نیازهای مردم در این شرایط تورم تأمین می‌شود اما متأسفانه نظام یارانه‌ای ما معکوس عمل می‌کند. هرکسی درآمد بیشتر دارد و به‌تبع آن مصرف بیشتری دارد در اغلب کالاها یارانه بیشتری هم استفاده می‌کند.»
یارانه‌هایی که انگیزه تولید را از بین برده بود
ملکی درباره مزیت‌های ساماندهی یارانه‌ها گفت: «اتفاقی که در بلندمدت می‌افتد این است که کارایی و بهره‌وری بسیاری از صنایع افزایش دارد. زیرا وقتی به صنایع یارانه بدهیم و قیمت‌ها را هم پایین نگه داریم تولید به‌صرفه نیست و امنیت ارزی کالا به خطر می‌افتد. در چنین شرایطی انگیزه‌ای برای اینکه تولید گوشت، گندم و غیره داشته باشیم وجود ندارد زیرا قیمت‌ها پایین نگه داشته شده است. در این شرایط که یارانه اصلاح می‌شود انگیزه برای سرمایه‌گذاری و تولید بالا می‌رود وضع کلی کشور را بهبود می‌دهد. هرچه جلوتر برویم طبیعتاً هوشمندی یارانه موضوعیت پیدا می‌کند پس دلیلی وجود ندارد به همه یارانه داده شود. دهک‌های پردرآمد نه‌تنها نباید یارانه بگیرند بلکه باید مالیات بیشتری پرداخت کنند و این مالیات باعث می‌شود هزینه‌ها را جبران کنیم.»
باید نظام توزیع یارانه و مالیات‌ستانی دقیق شود
ملکی با اشاره به هدفمندسازی یارانه‌ها اظهار کرد: «اگر نظام اقتصادی کشور به این سمت برود که یارانه‌ها هوشمند شود و به کسانیکه واقعاً نیازمند هستند، برسد و از سوی دیگر مالیات‌ستانی هوشمند اجرایی شود به این معنا که از طبقات مرفه‌تر مالیات بیشتری گرفته شود و از کارمندان و کارگران مالیات گرفته نشود و این دو هماهنگ باهم پیش برود، قطعاً مشکلی پیش نمی‌آید. اما اگر موضوع درآمد دولت و یارانه حل نشود، مشکل‌ساز می‌شود.»
رئیس پژوهشکده سیاست‌گذاری علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف گفت: «در شرایط فعلی شناسایی نیازمند واقعی برای دریافت یارانه کار سختی نیست. اکنون فقط عزم جزم مدیران را می‌طلبد وگرنه حجم زیادی از گردش مالی کشور و درآمدها و نیازها مردم شفاف است و کارت‌های بانکی مشخص هستند و مبتنی بر این داده‌ها با درصد خطای کم می‌تواند خانواده‌های واجد شرایط دریافت یارانه را شناسایی کرد. درواقع اگر عزمی جزم شود و داده‌های بانکی در کنار سایر پایگاه‌های داده قرار گیرد در کنار هم قرار دادن این‌ها با روش‌های داده‌محور می‌توان خانوارها را شناسایی کرد و درصدهای خطای دیگر را هم با روش‌های مختلف می‌توان شناسایی کرد.»
بدترین و بهترین نوع پرداخت یارانه‌ای
علی سرزعیم، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با پانا با اشاره به اینکه پرداخت نقدی یارانه بهتر از پرداخت قیمتی مانند ارز 4200 تومانی است، معتقد است دولت مکانیزم شناسایی افراد متمول را دارد و با حذف آن‌ها می‌تواند به‌راحتی یارانه نقدی را در بین افراد نیازمند توزیع کند.
علی سرزعیم، اقتصاددان و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با پانا، گفت: «یارانه را به سه شکل می‌توان پرداخت کرد. یارانه قیمتی، یارانه نقدی و یارانه کالایی بدترین شکل یارانه قیمتی است که متأسفانه در کشور ما اجرا شد و آسیب‌هایش را دیدیم. یارانه قیمتی بدترین نوع هدفمندی را دارد و بیشتر به گروه‌های برخوردار می‌رسد و کمتر گروه‌های نیازمندان می‌توانند استفاده کنند و همین زمینه قاچاق را فراهم می‌کند.»
سرزعیم افزود: «بهترین حالت پرداخت یارانه این است که به‌صورت نقدی پرداخت شود. به‌جای اینکه سوبسید به گوشت و مرغ تعلق بگیرد، بهتر است که مبلغ نقداً به خود مصرف‌کننده برسد. این مسئله هم فساد را کم می‌کند و هم برابری را بیشتر می‌کند. اگر به هر دلیلی این پرداخت نقدی به خود مردم تائید نشود حالا به دلیل اینکه ممکن است سرپرست خانواده فقیر یارانه‌ای که دریافت می‌کند را صرف خرید مواد کند و یا مسائل این‌چنینی می‌توان کالابرگ تعریف کرد. در شرایط فعلی کالابرگ الکترونیکی به‌راحتی قابل تعریف است و هردو این روش‌ها بهتر از یارانه قیمتی است. دولت هرکدام از این دو روش را انجام دهد، مورد تائید است.»
تغییرات پرداخت یارانه‌ای نان
این اقتصاددان با اشاره به اینکه بهتر است تا زمان پرداخت‌نشدن یارانه‌ها، قیمت‌ها افزایش نداشته باشد، اظهار کرد: «پرداخت نقدی یارانه‌ها و واریز پول اتفاق خوبی است. اینکه یارانه به حلقه آخر مصرف‌کننده برسد و زنجیره‌ای نباشد، خوب است اما این نوع حمایت باید از تمام اقشار مردم باشد. برای مثال الآن می‌گویند یارانه نان حذف می‌شود اما مردم همان قیمت قبل را پرداخت می‌کنند و این یارانه به‌حساب نانوا می رود که حلقه یکی مانده به آخر است. نانوا هم تولیدکننده است و بالا رفتن قیمت کالای تولیدی‌اش باعث ایجاد انگیزه می‌شود و بهتر است این یارانه به‌حساب مصرف‌کننده برود و خودش یارانه‌اش را مدیریت کند. درواقع دولت هر حمایتی که می‌خواهد بکند هزینه‌اش را به مصرف‌کننده بدهد زیرا موضوع توزیع یارانه این است که معمولاً ته زنجیره یارانه کمی می‌رسد درحالی‌که مصرف‌کننده اصلی ته زنجیره است.»
شایعه گرانی کالاهای اساسی
پس از صحبت‌های رئیس‌جمهوری درباره طرح توزیع عادلانه یارانه‌ها و واریز 300 تا 400 هزارتومانی یارانه به دهک‌های مختلف، ناگهان موجی از شایعه‌ها مبنی برافزایش قیمت اقلام اساسی منتشر شد. از قیمت کیک و شیرین و ماکارونی گرفته تا قیمت مرغ و لبنیات و روغن نباتی و فضایی از نگرانی ایجاد کرده است که چندان ریشه مشخص و منطقی ندارد. باوجود این شایعه‌ها سید جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی با حضور در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد که هیچ کمبودی در تأمین کالاهای اساسی وجود ندارد و مرغ، تخم‌مرغ، روغن و لبنیات به‌اندازه کافی تولید می‌شود.
همچنین سیدرضا فاطمی‌امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت در مورد اصلاح روند تخصیص یارانه‌ها با اعلام اینکه ذخایر کالایی مناسبی در کشور وجود دارد، عنوان کرد که مردم در روزهای نخست اجرای طرح بزرگ جراحی اقتصادی و اصلاح نظام پرداخت یارانه‌ها از خریدهای هیجانی که سبب التهاب در بازار می‌شود، بپرهیزند.
دولت یارانه دو ماه را پیشاپیش پرداخت کرده پس جای نگرانی نیست
فرامرز محمدی، اقتصاددان در گفت‌وگو با پانا با اشاره به اینکه متولی اصلی ساماندهی توزیع عادلانه یارانه وزارت اقتصاد است، اظهار کرد: «این طرح زیر نظر وزارت اقتصاد است اما کاملاً فرادستگاهی است و در بخش نان وزارت جهاد کشاورزی و شرکت بازرگانی دولتی هم همکاری می‌کنند.»
وی درباره گرانی قیمت کالاهایی مانند مرغ و گوشت و هرآن چه شنیده می‌شود، گفت: «شایعه است زیرا هنوز مدل اجرایی آن درنیامده است اما درباره نان با همکاری دستگاه‌های مختلف مدل آن در حال طراحی است.»
این اقتصاددان درباره اینکه چه زمانی ممکن است مردم اجازه برداشت یارانه‌هایشان را داشته باشند، گفت: «هنوز اطلاعات دقیقی وجود ندارد چون تازه در حال شکل‌گیری است و فعلاً جلسات آن در حال برگزاری است. ممکن است این پول‌ها 2 تا 5 ماه در حساب‌ها بماند و قابل استفاده نباشد تا تکلیف نحوه پرداخت یارانه‌ها مشخص شود. قرار نیست قیمت این کالاها بالا برود البته اثر روانی خودش را دارد و این کاملاً طبیعی است. درهرصورت دولت هزینه دو ماه را پرداخت کرده و هنوز مجوز گرانی هیچ کالای اساسی داده نشده و نباید جای نگرانی برای مردم وجود داشته باشد.»
موضوع سروسامان دادن به نظام توزیع یارانه‌ها که از مسیر اصلی‌اش منحرف شده است اقدام شجاعانه‌ای است که دولت سیزدهم برای اجرای آن همت کرده است اما نکته مهم این است که این یک اقدام فراسازمانی است و باید همه نهادها و سازمان چه دولتی و چه غیردولتی برای به ثمر نشستن این طرح مهم همکاری کنند و وجود یک نظارت دقیق بر قیمت‌ها به جلوگیری از پخش شدن شایعه‌ها کمک زیادی می‌کند.
