از آسیب‌شناسی فضای مجازی برای نوجوانان تا ارایه راهکارها

شرایط کرونا ثابت کرد که از حضور نوجوانان در فضای مجازی گریزی نیست و آنچه در همه این سالها مورد غفلت واقع شده آموزش آداب حضور در فضای مجازی است. استقبال نوجوانان از گسترش شبکه‌های اجتماعی می‌تواند فرصتی باشد تا با ابزار و روش‌های به‌روز شده در همین فضاها موضوع تربیت تمام ساحتی پیگیری شود به‌شرط اینکه از آموزش سواد رسانه‌ای به‌راحتی عبور نکنیم. این موضوع بهانه‌ای شد تا نشستی با موضوع «جایگاه رسانه در جمع نوجوانان» با حضور «فرشته مرادی»، مدیرعامل خبرگزاری پانا و کارشناس رسانه، «نازنین سادات خوش‌بین»، روانشناس و مدرس طرح نماد، «آرمیتا رزاقیان»، دانش‌آموز خبرنگار پانا در محل خبرگزاری پانا برگزار کنیم.

از نظر شما رسانه‌ها چه جایگاهی در بین نوجوانان دارد؟

خوش‌بین: نوجوانان به مطالب سرگرم‌کننده علاقه دارند و اگر مناقشه روسیه و اوکراین برایشان مهم نیست به این دلیل است که حوصله خواندن خبر را ندارند و فقط در حدی که پدرانشان به اخبار گوش می‌دهند کافی است. درواقع نوجوانان به یک شادی نیاز دارند چیزی که در جامعه کنونی خلا دارد. نوجوانان از دستور و امرونهی خسته‌اند، نوجوانان این نسل جنگ را تجربه نکرده‌اند ولی ما که مادران و پدرانشان هستیم، تجربه کرده‌ایم. گزارش‌هایی که از جنگ‌ها داده شده و فیلم‌های دفاع مقدس درعین‌حال شهدا، بسیار مقدس و ارزشمند هستند اما نیازهای یک نوجوان در جامعه را در این زمینه در نظر نگرفته‌ایم.

پس با این توضیح شما رسانه خبری جایگاهی در بین نوجوانان ندارد؟

خوش‌بین: رسانه خبری جایگاهی بین نوجوانان ندارد مگر اینکه به‌صورت تصویری یا فیلم به آن‌ها ارائه شود زیرا آن‌ها به این نوع اخبار بیشتر جذب می‌شوند.

مرادی: اگر رسانه را به‌عنوان تلگرام، واتساپ، اینستاگرام در نظر بگیریم متاسفانه از طرف نوجوانان با اقبال زیادی روبروست زیرا اخبار زرد منتشر شده در این رسانه ها برای نوجوانان جذاب است.

دلیل جذب نوجوانان به شبکه‌های اجتماعی مجازی مانند اینستاگرام چیست؟

خوش‌بین: جذابیت بالایی که این فضا دارد باعث شده تا نوجوانان به سمت شبکه‌های اجتماعی بروند. نوجوانان عموماً از واتس آپ برای چت ها و مطالب درسی استفاده می‌کنند و تلگرام خیلی محدودتر از واتساپ استفاده می‌شود اما اینستاگرام به دلیل فضای تصویری و متنی توامی که دارد و نوع محتوایی که ارائه می‌کند برای نوجوان جذاب است.

مرادی: من با بخش زیادی از نگاه آسیب شناسانه‌ای که تعریف شد موافقم و معتقدم این یک واقعیت تلخ جامعه امروز است ولی برای هریک از این اتفاق‌ها حتماً راه حلی وجود دارد. به‌عنوان مثال مهارتی که در سازمان دانش‌آموزی با عنوان خبرنگاری تعریف شد و در مدارس ترویج داده شد، منجر به جذب دانش آموزان زیادی از مناطق مختلف شد. رسالت خبرگزاری پانا مهارت‌آموزی است و اگر دانش‌آموزی مهارت کار خبر را فرا بگیرد قطعاً بیشتر روی محتوایی که می‌خواند یا به‌نوعی از رسانه‌ها دریافت می‌کند، نسبت به دانش‌آموزی که اطلاعی از خبر ندارد، اشراف دارد.

درمورد طرح آموزش خبرنگاری پانا توضیح می‌دهید؟

مرادی: کاری که خبرگزاری پانا انجام داد این بود که در سال ۱۴۰۰ نزدیک به ۵۴ هزار دانش‌آموز، آموزش خبرنگاری دیدند که مواردی مانند شرح خبر، مصاحبه و گزارش آموزش داده شد که قطعاً در کنار تمامی این آموزش‌ها از تجربه‌ها هم‌سخن گفته شد. معتقدم اکنون نوجوانانی که به این موضوع‌ها اشراف پیدا کردند کمتر در فضاهای دیگر می‌روند یا اگر بروند آگاهانه می‌روند. ما گاها جذب اخبار فیک و تقلبی می‌شویم به همین دلیل خبرگزاری پانا بنا دارد در سال‌های آینده به نوجوانان سواد رسانه‌ای آموزش دهد. موضوعی که مدارس باید بیشتر به آن بپردازند، زیرا یک نوجوان باید بداند اخبار واقعی و اخبار جعلی چیست.

چطور می‌توان باوجود جذابیت فضاهایی چون اینستاگرام به دانش‌آموزان آموزش‌های کاربردی داد؟

خوش‌بین: نوجوانان به موبایل معتاد شده‌اند و مواردی که در رسانه جذابیت بیشتری برای نوجوانان دارد منجر به تأثیرپذیری آن‌ها هم می‌شود به همین دلیل بینش نوجوانان تا حدودی سالم نیست و ما باید برای آموزش کاربردی روی این موضوع بیشتر کار کنیم. هنرمندان زیادی در جامعه وجود دارند اما تعدادی از آن‌ها کارهای ارزشمندی ارائه می‌دهند بنابراین باید به نوجوانان آموخت که در بین افراد مشهور و سلبریتی ها افرادی ارزشمندتر هستند که در کنار کار تخصصی خودشان، خدمت‌رسانی به خلق می‌کنند.

رزاقیان: اینکه رسانه‌های خبری چه جایگاه مهمی دارند ارتباط مستقیمی با میزان فعالیت اجتماعی دانش آموزان دارد. ظاهراً زندگی یک دانش‌آموز نرمال این است که فقط نیاز آموزشی دارد و شاید نیازی به رسانه‌های خبری ندارد اما وقتی با دانش‌آموزانی مواجه می‌شویم که فعالیت بیشتری ازنظر اجتماعی در حوزه‌های مختلف دارند متوجه می‌شویم که هرچه بیشتر پیشرفت می‌کنند علاقه‌شان به رسانه هم بیشتر می‌شود. من به‌عنوان یکی از دانش‌آموزانی که تجربه حضور در دوره‌های آموزشی خبرگزاری پانا را داشته‌ام، می‌گویم که یکی از جذاب‌ترین اتفاقاتی که در پانا برای دانش آموزان افتاد این بود که دوره‌های آموزش خبرنگاری گذاشته شد و نکات مهمی به دانش آموزان آموخته شد ولی متأسفانه در جامعه ما تعداد دانش‌آموز کمی وجود دارد که روزنامه‌خوان باشند. برخی از دانش آموزان فقط به دنبال اخبار منفی هستند که شاید به خاطر هیجان‌هایی است که در این سن دارند که می‌تواند از نوع منفی هم باشد. به نظر من خوب است که دانش‌آموزان با رسانه‌های خبری مختلف آشنا شوند.

مرادی: البته در آموزش خبرنگاری به دانش آموزان باید رسانه‌های خبری هم معرفی شوند.

رزاقیان: جای خالی معرفی سایت‌های خبری مختلف به دانش آموزان بسیار زیاد احساس می‌شود زیرا برخی از دانش آموزان اشتباه می‌کنند؛ برخی از رسانه‌ها خبر جعلی بسیار زیادی دارند و این دانش آموزان نیز جذب همان اخبار می‌شوند و برخی از دانش آموزان باوجود آموزش‌های خبرنگاری مجدد جذب رسانه‌های خبری جعلی می‌شوند.

مرادی: آنچه مهم است این است که باید بررسی شود دانش آموزان بیشتر به کدام رسانه‌های مجازی جذب می‌شوند.

رزاقیان: این به نیاز دانش آموزان بستگی دارد. دانش‌آموزی که دائماً درگیر درس است قاعدتاً برای فعالیت‌های آموزشی‌اش از واتس آپ استفاده می‌کند اما وقتی دغدغه موضوعی مثل خبر را دارد یا نیاز به دریافت اطلاعاتی که در مورد آن کنجکاو است دارد قطعاً از اینستاگرام و تلگرام استفاده می‌کند.

مرادی: در این دوره‌هایی که برگزار شد ما متوجه شدیم که اگر دانش‌آموز قرار است مهارت روزنامه‌نگاری و خبرنگاری را فرابگیرد باید در تحریریه حضور داشته باشد زیرا آموزش‌های خبرنگاری ما در طی ۲ یا ۳ روز در قالب یک دوره نظری است و برخی از داده‌های شفاهی را به دانش‌آموز آموزش می‌دهیم اما زمانی که در تحریریه حضور پیدا می‌کند با فضای تحریریه آشنا می‌شود و این فضا کاملاً یک فضای متفاوتی است به همین دلیل در فضای کاری خیلی بیشتر با کار خبرنگاری آشنا می‌شوند بنابراین هر کس که قرار است روزی خبرنگار شود باید این دوره را هم بگذراند.

شما به‌عنوان مدیرعامل خبرگزاری پانا وقتی می‌خواستید دوره‌های خبرنگاری را برای دانش آموزان شروع کنید آیا دغدغه این را نداشتید که دانش‌آموز در سن کم با رسانه آشنا شود ممکن است آسیب‌زا باشد؟

مرادی: آموزش خبرنگاری به‌عنوان یک مهارت از بندهای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش است و ما به دانش آموزان در سراسر کشور حتی در دورترین نقاط کشور آموزش می‌دهیم زیرا به دنبال این هستیم که دانش آموزان یک مهارت را فرا گیرند و به ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی دانش‌آموزان کمک کنیم. درواقع خبرنگاری به دانش‌آموز جسارت صحبت کردن می‌دهد، روحیه مطالبه گری را در میان دانش آموزان بالا می برد، اعتماد به نفس آنها را تقویت می کند و در نهایت یک مهارت کیفی می آموزد. برگزار نشدن کلاس ها به صورت کارگاهی و حضوری خلایی بود که در طول این دوره احساس شده، البته دلیل آنهم وجود کرونا بوده است. کرونا آسیب بزرگی که به ما وارد کرد این بود که ما مجبور شدیم تا این مهارت‌ها را در بستر فضای مجازی برگزار کنیم. لازم به ذکر است برخی از استان‌ها برای این آموزش بسیار زحمت کشیدند. اگر ما در حال انجام این کارها هستیم مشکلات آن را نیز پیش‌بینی کرده‌ایم اما در این میان مشکل بزرگ‌تری نیز وجود دارد. برخی از خانواده‌ها نمی‌دانند تا چه حد اینترنت در دسترس دانش آموزان باید قرار بگیرد و ازاین‌جهت برای دانش‌آموز محدودیت‌هایی ایجاد می‌کنند.

چرا برخی والدین فرزندشان را محدود می‌کنند؟

خوش‌بین: درواقع دو نوع والدین وجود دارند، برخی از والدین هستند که بسیار سخت گیراند و برخی سخت‌گیری نمی‌کنند و نمی‌خواهند آنچه خودشان به عنوان تجربه بد داشتند فرزندشان هم تجربه کنند. دانش‌آموزانی که از طرف والدین محدود می‌شوند وقتی در جمع افراد دیگری قرار می‌گیرند و متوجه اطلاعات کم شان در بحث و گفت‌وگوها می‌شوند احساس حقارت می‌کنند. در این جامعه برخی افراد هستند که فکر می‌کنند تربیت برتر این است که بالاترین موبایل و تبلت را برای فرزند خود بگیرند فارغ از اینکه باید قبل از خرید نحوه استفاده از آن را به فرزند خود یاد بدهند.

مزایای رسانه خبری چیست؟

مرادی: یادگرفتن هر مهارت خوبی می‌تواند به افزایش اعتماد به‌ نفس افراد کمک کند. اگر دانش‌آموز سینما یا خبرگزاری‌ها را دنبال کند، کتاب بخواند، این‌ها می‌توانند به اجتماعی شدن نوجوان بسیار کمک کند اما برخی از نوجوانان رسانه‌های زرد را دنبال می‌کنند که این نوجوانان اجتماعی می‌شوند اما افراد موفقی نیستند. یکی از بزرگ‌ترین رسالت‌های ما این است که در کلاس‌هایی که برای دانش آموزان برگزار می‌کنیم بیش از آنچه به آن‌ها بگوییم خبر و مصاحبه چیست، به آن‌ها بگوییم که چه سایت‌هایی را دنبال کنند و چگونه خبر درست را بشناسند.

خوش‌بین: رسانه علی‌الخصوص خبرگزاری پانا می‌تواند مهارت‌هایی را به نوجوانان یاد بدهد و افراد موفق و باپشتکار و تخصص کافی و لازم را به نوجوانان معرفی کند تا انتخاب نوجوانان از روی آگاهی بیشتری باشد زیرا نوجوانان دایره انتخابی‌شان بسیار گسترده است.

رزاقیان: درست است که بلاگرها هستند اما از طرفی ما نوجوانان هنجارها و ارزش‌های خود را می‌شناسیم و راحت‌ترین راه برای بومی‌سازی فرهنگ اجتماعی این است که ما با همان ارزش‌ها و هنجارهای مان مسئله را تطبیق بدهیم. بلاگرها را با توجه به هنجارها و ارزش‌ها بومی‌سازی کنیم و انتظار داشته باشیم که دانش‌آموز این بلاگر را بپسندند.

چه بستری فراهم شود تا آموزش‌های رسانه‌ای به نوجوانان اثر بیشتر و عمیق‌تری داشته باشد؟

خوش‌بین: بلاگری به‌عنوان یک شغل پذیرفته شود اما برخی بلاگرها با برخی تبلیغات خود باعث تحقیر انسان‌ها می‌شوند بنابراین ما باید بلاگری را دنبال کنیم که در کنار شغل خود رفتار و منش انسان دوستانه نیز داشته باشد. نوجوانان کتاب‌هایی بخوانند تا فکر و منش آن‌ها را بالاتر ببرد درعین‌حال نویسندگان و کتاب‌هایی که دارای اهداف مشخص است را به آن‌ها معرفی کنیم تا تفکر نقادانه نوجوانان گسترش پیدا کند زیرا مهارت نقد کردن را برخی نوجوانان ندارند.

رزاقیان: قطعاً برای دانش آموزان یک فضای اکتیو و شاد نیاز است زیرا دانش آموزان در حال تحمل فشار زیادی از بابت حجم درس‌ها هستند مخصوص اینکه مجازی در حال آموزش هستند و از طرفی میل به آسیب‌های اجتماعی بسیار زیاد شده است به همین دلیل اگر در رسانه‌ها جو اکتیو به وجود بیاید و همه‌چیز را هوشمندانه بومی‌سازی کنیم و محتوای جذاب و شاد برای نوجوانان قرار دهیم حتماً جذب آن‌ها می‌شوند. لازم به ذکر است جو فعال و شاد سازمان دانش‌آموزی همیشه توانسته دانش آموزان را به خود جذب کنند که اگر همین جو اکتیو را در رسانه‌ها بیاوریم شاید تأثیر بسیار زیادی را در نوجوانان داشته باشد.

مرادی: بناست به زودی یک تحریریه خبری در خبرگزاری پانا برای دانش‌آموز خبرنگاران داشته باشیم تا آنها به‌صورت حضوری و عملی مهارت‌های بیشتری یاد بگیرند و نشست های خود را با موضوعات مختلف در چارچوب قوانین آموزش و پرورش برگزار کنند.

*برگزارکننده میزگرد: سارا بتولی، دانش‌آموز خبرنگار پانا