اختلال یادگیری، اختلالی دائمی است که منجر به افت تحصیلی دانش آموزان در دوره ابتدایی می شود

لیلا خضرایی راد؛ روانشناس بالینی کودک و نوجوان، استاد و مشاور دانشگاه در خصوص اختلالات یادگیری نوجوانان گفت: «دوران قدیم یادگیری و تحصیل فرزندان، برای والدین یکی از دغدغه‌های مهم به‌ شمار می‌رفت و از عواملی که به این استرس و نگرانی خانواده‌ها دامن می‌زد، اختلالات یادگیری بود. این نوع از اختلالات در خواندن، نوشتن و درس ریاضی بسیار با اهمیت جلوه می کند. در همین راستا، سمینار و وبینارهای متعددی در رابطه با شیوه‌های شناسایی، ارجاع و درمان و نوع برخورد خانواده‌ها با این موضوع تشکیل شده است. اکثر این اختلالات منشأ ژنتیکی و محیطی دارند و در طیف عصبی، رشدی طبقه‌ بندی می‌شوند و این بدین معنا است که عوامل ژنتیکی و محیطی با تأثیر بر مغز و رشد طبیعی دستگاه عصبی مرکزی و ایجاد مشکل در کارکرد آن در دوران رشد، باعث ایجاد این اختلالات شده و این اختلالات عموماً در افرادی دیده می‌شود که دارای سابقه خانوادگی و ژنتیکی هستند.»

وی در تکمیل صحبت های خود در خصوص عوامل ایجاد اختلالات یادگیری، افزود: «چهار عامل در اختلالات یادگیری دخالت دارند که عوامل محیطی یکی از فاکتورهای تأثیر گذار بر روی وضعیت سلامتی فرد و بروز اختلال یادگیری است. تولد زود رس، وزن کم هنگام تولد، تغذیه ناسالم یا نامناسب، پرورش در محیط با استرس و اضطراب، کم رنگ بودن رابطه عاطفی مادر پدر یا فرزند و عدم توجه مربی یا معلم به فرزند می تواند زمینه ساز ناهنجاری های رفتاری به شکل اختلال در عملکرد یادگیری کودک باشد. هنگام بررسی علل فیزیولوژیکی مشکلات یادگیری، حتما باید احتمال وجود نقایص بینایی، شنوایی و یا ناهنجاری های رفتاری در کودک را در نظر گرفت. اختلالات متابولیکی، آسیب به سر یا جمجمه که مغز و سیستم عصبی کودک را تحت تأثیر قرار داده است. عوامل بیوشیمیایی، همچون هیپوگلیسمی و کم کاری تیروئید و بسیاری از عوامل دیگر، از علل ابتلای کودک به ناهنجاری های یادگیری هستند.‌ علاوه بر این‌ها، عوامل ژنتیکی که اطلاعات مربوط به پیام رسانی سیستم عصبی، یادگیری و حافظه توسط محتوای ژنتیکی هر فرد تعیین می کند، می تواند منجر به حالت های مختلفی از بیماری ها شود که از علائم آن، اختلال در یادگیری، به خصوص در سنین پایین است.»

خضرایی راد اذعان کرد: «به‌طور کلی اختلالات یادگیری به شش دسته تقسیم می‌شود: اختلالات یادگیری ویژه هوشی، رشدی کم‌توجهی، بیش‌فعالی، اختلالات ارتباطی، اوتیسم و اختلالات حرکتی و در مجموع این اختلالات مانع یادگیری مهارت‌های تحصیلی از جمله خواندن، نوشتن و ریاضی خواهند شد. رایج ترین اختلالات یادگیری شامل: دیسکلکسی؛ که این نوع اختلال یادگیری بر خواندن و مهارت های پردازش مبتنی بر زبان تأثیر می گذارد. دیس کالکولی که نوعی ناتوانی در درک ریاضیات است که در آن فرد برای برای حل مشکلات حسابی و درک مفاهیم ریاضی دچار مشکل می شود. دیسگرافیا؛ نوعی ناتوانی در نوشتن است که در آن نوشتن نامه یا نوشتن در یک فضا برای فرد مشخص است. اختلالات پردازش شنوایی و بینایی؛ توانایی‌های حسی که در آن فرد با وجود شنوایی و بینایی عادی، در درک زبان مشکل دارد و ناتوانی یادگیری غیر کلامی؛ نوعی اختلال عصبی که منشأ آن نیمکره سمت راست مغز است. این اختلال شامل ناهماهنگی کارکرد عصب - روانشناختی، تحصیلی، هیجانی - اجتماعی و سازشی است، می شود.»

وی هر اختلالی که در آن موفقیت تحصیلی فرد با توجه به سن، آموزش، هوش و یا بر اساس آزمون های معیار خواندن و نوشتن و محاسبه از آنچه انتظار می رود بسیار کمتر باشد اختلال یادگیری دانست و عنوان کرد: «ناتوانی های یادگیری، طیف وسیعی از ناهنجاری ها و مشکلات را در بر می گیرد. این نقایص ممکن است در توانایی کلامی و بیانی کودکان اتفاق بیفتد یا اینکه به شکل افت هوش ریاضی و یا حتی به شکل مشکل در خواندن و نوشتن بروز پیدا کند. از این رو تشخیص به موقع این‌ بیماری می تواند از پیش روی بیشتر این بیماری جلوگیری کند.»

روانشناس بالینی کودک و نوجوان، در رابطه با سن شروع این اختلالات و اهمیت درمان زودتر تصریح کرد: «نشانه‌های اولیه اختلالات در سال‌های قبل از مدرسه قابل مشاهده است ولی در سال‌های اولیه آموزش رسمی، یعنی پیش‌ دبستانی یا کلاس اول می‌توانیم با اطمینان بگوییم که کودک دچار اختلال یادگیری است و زمان طلایی برای شناسایی و درمان این اختلالات، کلاس اول تا سوم ابتدایی است. در این راستا، نقش والدین و مراقبین در تشخیص علائم اختلالات یادگیری بسیار مهم است؛ چرا که والدین و مراقبین کودک باید توجه کافی به مشکلات تلفظ کلمات، مشکل در یافتن کلمه مناسب، در ریتم کلام کودک، اشکال در یادگیری حروف و اعداد و رنگ ها، اشکال، روزهای هفته، مشکل در پیروی از دستورالعمل ها یا روال های روتین یادگیری، مشکل در کنترل ماژیک و مداد و قیچی یا رنگ آمیزی، مشکل کودک با بستن دکمه زیپ ها یا بستن بند کفش و ... داشته باشند و با شناسایی و تشخیص سریع این اختلالت راهی برای درمان آن پیدا کنند.»

وی با تأکید بر آنکه رد شدن نو آموزان در سنجش کلاس اول دلیلی بر اختلالات یادگیری دانش آموزان است، گفت: «قبول نشدن در سنجش کلاس اول می تواند نگرانی های زیادی را برای دانش آموزان و والدین آن ها ایجاد کند؛ زیرا آن ها نمی توانند کارت سلامت خود را دریافت کنند. لذا در زمان ثبت نام، خانواده با چالش رو به رو می شوند. معمولا علت رد شدن در سنجش کلاس اول می تواند دلایل متفاوتی از قبیل: استرس شدید، مقاومت در برابر آزمون، نا آشنایی با چنین موقعیت هایی، عدم اعتماد به محیط جدید و آدم های غریبه و گاها تسلط کودک به زبان مادری و نه زبان فارسی داشته باشد. والدین و مربیان آموزشی باید توجه داشته باشند که رد شدن کودک مبنی بر بی استعدادی یا کند ذهن بودن نوآموز نیست.»

خضرایی راد درباره نقش آموزگار در تشخیص اختلال یادگیری گفت: «با توجه به شیوع بالای مشکلات یادگیری، علی الخصوص با پدیده کرونا و دور بودن از محیط های آموزشی و آموزش مجازی، نقش مربیان در تشخیص آموزش و توانبخشی به هنگام می تواند باعث کاهش مشکلات و آسیب های موجود در راه آموزش و درمان این کودکان شود. با توجه به اهمیت و نقش آموزش در محقق کردن عدالت آموزشی در جامعه، گروه هایی که در موفقیت دانش آموزان با مشکلات یادگیری، از جایگاه مهم و انکار ناپذیری برخوردارند، در واقع سن طلایی انجام مداخله های آموزشی و توان بخشی به موقع می تواند باعث صرفه جویی در وقت هزینه های آموزشی و درمانی و جلوگیری از برچسب خوردن و تبعات روانی و اقتصادی، اجتماعی آن برای خانواده ها و اجتماع شود و از وخامت مشکلات اجتماعی، هیجانی پیشگیری کرد.»

وی در آخر بیان کرد: «فرآیند درمان مستلزم دانش، مهارت، هنر درمانگر و تلاش سخت و پیگیرانه درمانجو است و در این راستا همکاری، صبر و حوصله والدین را می طلبد. خوشبختانه در فرآیند درمان کودکان دارای اختلالات یادگیری، نتایج موفقیت آمیزی را به دست آورده ایم. اما شایان توجه است که تشخیص به موقع و مداخله زود هنگام، مشکلات یادگیری و به دنبال آن کاربرد روش های آموزشی مناسب، در موفقیت تحصیلی نقش بسزائی دارد.»

*دانش آموز خبرنگار؛ عطیه چوپانی