بانک مرکزی روسیه می‌تواند شوک ارزی را مهار کند؟

به گزارش دنیای‌ اقتصاد، با آغاز جنگ روسیه و اوکراین، تحریم‌های جهانی علیه اقتصاد روسیه گسترش یافت. هدف اصلی تحریم‌ها این است که دسترسی به ذخایر ارزی و منابع مالی این کشور محدود شود. روز دوشنبه ارزش پول روسیه سقوط کرد؛ به‌نحوی‌که نسبت دلار به روبل به قله تاریخی ۱۱۸واحد رسید. در این شرایط به‌دلیل هجوم مردم برای تبدیل روبل به سایر ارزها، بانک‌های روسیه با مشکل نقدینگی روبه‌رو شدند. بانک مرکزی روسیه در واکنش به شوک ارزی سه سیاست مشخص را در پیش گرفت: «نرخ بهره در اقدامی بی‌سابقه با افزایش دو برابری به ۲۰ درصد رسید»، «برای حمایت از بانک مرکزی، صادرکنندگان بزرگ نفتی مجبور شدند که ۸۰درصد از درآمد ارزی خود را به بازار تزریق کنند» و «اعطای وام خارجی و انتقال ارز توسط شهروندان به خارج کشور ممنوع شد». از نگاه کارشناسان، این اقدامات باعث خواهد شد که یک آرامش کوتاه‌مدت در بازار ارز روسیه شکل گیرد؛ هرچند در بلندمدت به‌دلیل ضعف اقتصاد روسیه، هزینه بالای ادامه جنگ و گسترش تحریم‌ها، ارزش روبل، دوباره افت خواهد کرد.

بانک مرکزی روسیه اعلام کرد که به دلیل برداشت نقدی مشتریان از بانک‌ها، شبکه بانکی با کمبود نقدینگی روبه‌رو است. در واکنش به افت ارزش روبل، بانک مرکزی نرخ بهره را از سطح کمتر از ۱۰ تا نرخ ۲۰‌درصد افزایش داد تا در کوتاه‌مدت آرامش ارزی حکمفرما شود. از سوی دیگر، بانک مرکزی در یک تصمیم دیگر، ارائه وام ارزی یا خروج سرمایه‌های ارزی را از کشور ممنوع کرد. همچنین برخی شرکت‌های صادراتی مجبور شدند که ۸۰‌درصد منابع خود را در بازار عرضه کنند تا این اقدامات به کمک بانک مرکزی روسیه بیاید.

ابزار آرامش‌بخش در کوتاه‌مدت

وضعیت نابسامان اقتصاد روسیه باعث شد که نرخ روبل در مقابل دلار به کمترین سطح تاریخی خود برسد. در این شرایط بانک مرکزی روسیه تصمیم به افزایش نرخ بهره تا ۲۰‌درصد گرفت. تصمیمی درست در شرایط سخت و بحرانی. اگرچه این تصمیم در کوتاه‌مدت توانست آرامش موقت را به بازار ارزی روسیه بازگرداند، اما به دلیل گسترش تحریم‌ها و شوک اقتصادی جنگ، احتمال پرش نرخ ارز در روسیه وجود دارد.

به گزارش فایننشال تایمز، پس از آنکه تحریم‌های بی‌‌‌سابقه غرب باعث شد ارزش روبل تا ۲۹‌درصد سقوط کند، بانک مرکزی روسیه روز دوشنبه در تلاش برای ثبات بازارهای مالی این کشور، نرخ بهره را بیش از دو برابر کرد. بانک مرکزی در یک تصمیم اضطراری نرخ بهره اصلی خود را از ۵/ ۹درصد به ۲۰‌درصد افزایش داد و گفت: «فضای بین‌الملل برای اقتصاد روسیه به شدت تغییر کرده است».

بر اساس داده‌‌‌های بلومبرگ، پس از اینکه ولادیمیر پوتین، رئیس‌‌‌جمهور روسیه نیروهای هسته‌‌‌ای خود را در حالت آماده‌‌‌باش قرار داد،آمریکا، اروپا و انگلیس تحریم‌هایی را با هدف قطع ارتباط با روسیه اعمال کردند. نرخ برابری دلار به روبل در معاملات روز دوشنبه به ۱۱۸ رسید که این رقم رکورد کمترین میزان تاریخی پول روسیه است. البته آخرین آمارها نشان می‌دهد که این نرخ برابری حدود ۱۰۰ واحد در روز گذشته نوسان می‌کرد، اما کارشناسان معتقدند که در کوتاه‌مدت امکان دارد که این نرخ به سطوح بالاتری نیز برسد.

درس روسیه به ترکیه

شدت تحریم‌ها و وضعیت اقتصاد روسیه در هفته‌های اخیر باعث شده که بانک مرکزی این کشور تحت شدیدترین فشارها باشد. اما رئیس کل بانک مرکزی این کشور که پیش‌تر نیز اقدامات مناسبی را برای ثبات بخشی به بازار پول این کشور انجام داده بود، از ابزار نرخ بهره استفاده کرد و توانست در کوتاه‌مدت بازار و انتظارات را تا حدودی مدیریت کند، هر چند که ریسک جنگ و تحریم‌ها احتمالا در بلندمدت شرایط را تغییر خواهد داد و کار بانک مرکزی را سخت خواهد کرد. این تصمیم بانک مرکزی روسیه در حالی است که ترکیه در شرایطی که با ریسک جنگ و تحریم روبه‌رو نیست، از راه‌های اصولی بهره نبرد و سعی داشت از مسیر خطا، آرامش ارزی را ایجاد کند. اردوغان تنها با یک روش تقلبی نرخ بهره را برای گروهی از ثروتمندان افزایش داد، در حالی که این نرخ برای عموم مردم بسیار پایین‌تر از تورم تثبیت شده است.

تاکتیک بانک مرکزی روسیه

روز دوشنبه، الویرا نابیولینا، رئیس بانک مرکزی روسیه گفت این بانک پنج‌شنبه گذشته یک‌میلیارد دلار برای دفاع از ارزش روبل هزینه کرده است. اما آمریکا و متحدانش روز شنبه اقدامات تنبیهی را تشدید کردند و بانک مرکزی روسیه را هدف قرار دادند تا استفاده‌‌‌ ذخایر بین‌المللی برای این نهاد محدود شود. نابیولینا روز دوشنبه گفت که این امر قدرت بانک مرکزی برای مداخله بیشتر را کاهش داده است. متحدان غربی همچنین موافقت کردند که برخی از وام‌دهندگان این کشور را از سیستم پیام‌رسانی سوئیفت که زیرساختی حیاتی برای پرداخت‌های جهانی است، حذف کنند.

روس‌‌‌ها صف‌‌‌های طولانی برای برداشت پول از دستگاه‌های نقدی تشکیل داده‌‌‌اند، در حالی که بانک مرکزی مکانیزم مشخصی برای تثبیت اقتصاد و ارز خود ندارد. الویرا نابیولینا در بخش دیگری از نشست خبری روز دوشنبه خود گفت به‌‌‌دلیل مراجعه مشتریان برای برداشت اندوخته خود، برخی از بانک‌ها با کمبود نقدینگی روبه‌رو هستند ولی بانک مرکزی به روش‌های مختلف و با در پیش گرفتن سیاستی منعطف تلاش خواهد کرد نیاز تمامی بانک‌ها به پول نقد را تامین کند. به نظر می‌رسد که تلاش‌های رئیس کل بانک مرکزی در کوتاه‌مدت شرایط را تا حدودی آرام نگه خواهد داشت، اما تداوم تحریم‌ها و شوک جنگ احتمالا دست بانک مرکزی را خالی خواهد کرد.

اقدامات مکمل برای حفظ روبل

پوتین روز دوشنبه طرح کنترل سرمایه را معرفی کرد که روس‌ها را از انتقال ارز به خارج از کشور یا ارائه وام به ارز خارجی در خارج از کشور را از روز سه‌شنبه منع کرد. همچنین بانک مرکزی و وزارت دارایی روسیه به صادرکنندگان نفت که شامل شرکت‌های بزرگ انرژی مثل گازپروم و روس‌‌‌نفت می‌‌‌شوند دستور دادند ۸۰‌درصد از درآمد ارزی خود را در بازارها بفروشند چون توانایی بانک مرکزی برای تزریق ارز خارجی به نظام مالی کشور بسیار محدود شده است.

کارشناسان بازارهای مالی تخمین می‌‌‌زنند که شرکت‌های صادراتی روسیه ممکن است بتوانند هر ماه رقمی بین ۴۴ تا ۴۸‌میلیارد دلار به تثبیت ارزش روبل کمک کنند. در صورتی که بهای نفت‌‌‌وگاز در حد فعلی باقی بماند و صنایع انرژی روسیه مورد تحریم قرار نگیرد این اقدام ممکن است برای تزریق پول به بازار مالی به مدت چند هفته کافی باشد. بانک مرکزی روسیه در عین حال اعلام کرد که فروش سهام و اوراق بهادار متعلق به خارجی‌ها فعلا ممنوع شده است ولی مشخص نکرد که این ممنوعیت چه عرصه‌‌‌هایی را در برمی‌گیرد. علاوه بر این خرید طلا از بازار داخلی را شروع خواهد کرد.

دیوید مارش، رئیس مجمع رسمی نهادهای پولی و مالی در گفت‌وگو با سی‌‌‌ان‌‌‌بی‌‌‌سی گفته است نوسانات بازارهای روسیه نشان می‌دهند که مسدود کردن دارایی بانک مرکزی روسیه، که توسط اروپا و دیگر کشورهای غربی به رهبری آمریکا تصمیم‌گیری شد، حرکت بسیار موثری بوده است. به گفته او، این حرکت بسیار مهم‌تر از مسدودسازی سوئیفت بوده است که با ملحق شدن آلمان تابوی آن شکسته شد. روسیه در طول سال‌های گذشته صندوق جنگی بالغ بر ۶۳۰‌میلیارد دلار اندوخته خارجی جمع کرده است که بالاترین میزان آن تاکنون بوده و مارش معتقد است که به تحمل تحریم‌ها و کاهش درآمدهای صادراتی کشور کمک خواهد کرد؛ ولی مسدود شدن این دارایی‌ها محاسبات روسیه را تغییر خواهد داد. رئیس اتحادیه اروپا روز یکشنبه اعلام کرد که این اتحادیه، دارایی‌های بانک مرکزی روسیه را مسدود خواهد کرد. به گفته مارش این اقدام معاملات بانک مرکزی روسیه را متوقف می‌کند و نقد کردن دارایی‌‌‌هایش را برایش ناممکن می‌‌‌سازد.

وضعیت اوراق قرضه خارجی

وضعیت اوراق قرضه خارجی روسیه نیز در شرایط بحرانی قرار گرفته است. بر اساس دیگر آمارها، بزرگ‌ترین اوراق قرضه خارجی روسیه با حجم مجموع ۷‌میلیارد دلار بدهی سررسید در سال ۲۰۴۷، بیش از نیمی از ارزش خود را در روز دوشنبه از دست داد و به حدود ۳۰ سنت بر دلار رسید.

برخی از سرمایه‌گذاران احتمال می‌دهند که روسیه به خاطر آنکه شرایط تجارتش بسیار سخت است، بدهی‌‌‌های خود را نکول کند. بانک مرکزی روسیه روز دوشنبه هفته جاری تایید کرد که معاملات سهام و اوراق مشتقه در بورس مسکو به حالت تعلیق درآمد. با این حال، سهام متمرکز روسیه در بازارهای دیگر در سراسر جهان به شدت کاهش یافت. در این شرایط مسکو بیشتر به سمت حاشیه بازارهای جهانی سوق داده می‌شود.نروژ روز یکشنبه اعلام کرده بود که صندوق نفتی ۳/ ۱‌هزار میلیارد دلاری این کشور، بزرگ‌ترین صندوق دارایی مستقل جهان، سرمایه‌گذاری‌های خود در دارایی‌های روسیه را مسدود کرده و واگذاری از این کشور را آغاز خواهد کرد. بریتیش پترولیوم، گروه انرژی ‌بریتانیا، همچنین اعلام کرد که ۲۰‌درصد از سهام شرکت دولتی نفت روسیه را که از سال ۲۰۱۳ در اختیار داشت را واگذار خواهد کرد و دیگر شرکت‌های بزرگ غربی به مشارکت روسیه پایان دادند. در این شرایط روبل در هفته گذشته به شدت ضربه خورده و به دنبال تهاجم و اعمال تحریم‌های آمریکا و اروپا به پایین‌‌‌ترین سطح خود سقوط کرد.

تهدید بازارهای مالی دنیا

تحلیلگران بر این باورند که تحریم‌های غرب می‌تواند آسیب‌های طولانی‌مدتی به همراه داشته باشد. جورج ساراولوس، تحلیلگر دویچه بانک در یادداشتی خطاب به مشتریان نوشت: «به زبان ساده، توانایی روسیه برای معامله با هر موسسه مالی در سطح جهانی به‌شدت مختل خواهد شد، زیرا اکثر بانک‌های بین‌المللی از سوئیفت استفاده می‌کنند.»

گفته شده بازارهای پول ممکن است در این هفته به دلیل تاثیر نامشخص مسدود شدن دارایی‌‌‌ها بر نقدینگی جهانی، کمی وخامت شرایط تامین مالی را تجربه کنند. انتظار می‌رود بانک مرکزی اروپا، فدرال رزرو و سایر بانک‌های مرکزی در صورت نیاز برای ارائه یک پشتیبان قدرتمند وارد عمل شوند. روز جمعه، آژانس رتبه‌‌‌بندی S&P Global رتبه بدهی روسیه را به وضعیت «بی‌اعتبار» کاهش داد و بر این خطر تاکید کرد که حمله نظامی به اوکراین می‌تواند به‌شدت به بازارهای مالی این کشور آسیب برساند.