مذاکره‌کنندگان وین بعد از ۱۲روز مذاکره بی‌وقفه برای ۴۸ ساعت به پایتخت‌ها بازگشتند؛
«توقف» موقت؛ توافق «موقت»
بیگدلی: تنها راه خروج مذاکرات از بن‌بست پیروی ایران و آمریکا از «دیپلماسی پلکانی» و حصول توافق موقت است/ در توافق موقت ایران هیچ چیزی از دست نمی‌دهد
تهران (پانا) - یک تحلیلگر مسائل بین‌الملل با بیان اینکه پیروی از دیپلماسی پلکانی تنها راه خروج مذاکرات از بن‌بست و دستیابی به یک توافق موقت است، معتقد است که جو بایدن، رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا در تلاش است تا قبل از انتخابات دو ماه آینده مجلس سنا، مساله برجام را به عنوان یک پیروزی در سیاست خارجی خود به سرانجام برساند.
دور هشتم مذاکرات وین که از روز ۱۳ دی و بعد از وقفه سه روزه به خاطر تعطیلات سال نو میلادی در وین از سرگرفته شده بود، تاکنون در سطوح مختلف جریان داشته است. 12 روز مذاکره بدون وقفه برای احیای برجام و لغو تحریم‌های غیرقانونی علیه ملت ایران، در پایتخت اتریش همچنان ادامه دارد. در این مدت علی باقری، رئیس هیات مذاکره‌کننده ایران دیدارهای مختلف دو و چندجانبه با روسای هیات‌های روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا، آلمان و نماینده اتحادیه اروپا را همزمان با دیدارهای دو و چندجانبه رابرت مالی، رئیس هیات مذاکره‌کننده ایالات متحده با این کشورها پیش می‌برد.
عصر روز گذشته اما طبق تفاهم انجام‌شده میان روسای هیات‌ها، مذاکره‌کنندگان ارشد جمهوری اسلامی ایران و سه کشور اروپایی برای انجام امور مربوط به سمت‌های سیاسی خود و برخی مشورت‌ها، موقتا به مدت 48 ساعت به پایتخت‌ها بازگشتند. اما با این وجود، مذاکرات کارشناسی همچنان بدون وقفه ادامه خواهد یافت و بازگشت مذاکره‌کنندگان ارشد به معنی توقف دور هشتم مذاکرات نیست.
جلسه روسای هیات‌های مذاکره‌کننده ایران و سه کشور اروپایی دیروز با حضور انریکه مورا هماهنگ‌کننده مذاکرات در وین برگزار شد. پیش از این دیدار نیز جلسه دوجانبه علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد کشورمان و انریکه مورا هماهنگ‌کننده گفت‌وگوها در وین برگزار شد. روز پنج‌شنبه نیز مذاکرات وین در دو سطح روسای هیات‌ها و کارشناسان ادامه پیدا کرد. در همین چارچوب، علی باقری مذاکره‌کننده ارشد کشورمان در دو دیدار دوجانبه با انریکه مورا و میخائیل اولیانوف رئیس هیات مذاکره‌کننده روسیه بحث و رایزنی کرد. همچنین دیداری میان باقری و مذاکره‌کنندگان ارشد سه کشور اروپایی برگزار شد. علاوه بر این، جلساتی در سطح کارشناسی به صورت دو و چندجانبه برای بررسی موضوعات مختلف برگزار شد.
شب گذشته نیز جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در کنفرانسی خبری پس از نشست غیررسمی شورای روابط خارجه در فرانسه گفت که احتمال حصول توافق بر سر برنامه جامع اقدام مشترک با ایران وجود دارد. وی ادامه داد «به نظرم ما داریم به پایان فرایند بسیار طولانی می‌رسیم که من و همکارانم را مشغول کرده بود. اما جو حال حاضر از زمان پیش از کریسمس بهتر است. قبل از کریسمس من بدبین بودم اما امروز به نظرم حصول توافق امکان‌پذیر است. ما باید به کارمان سرعت ببخشیم چراکه اگر ایران قدرت هسته‌ای شود چیزی برای مذاکره باقی نمی‌ماند چراکه توافق می‌خواهد جلو همین کار را بگیرد. توافق تا زمانی که رئیس‌جمهور ترامپ تصمیم به خروج از آن نگرفته بود خوب کار می‌کرد. پس از آمریکا می‌خواهیم که به توافق بازگردد و ایران آن را اجرا کند.»
اظهارات مهم درباره مذاکرات وین روز گذشته از سوی «سرگئی لاوروف»، وزیر خارجه روسیه نمایان شد و آن هم عقب‌نشینی غرب از شروطی بود که در ادوار پیشین مذاکرات درباره فعالیت‌های موشکی و نقش منطقه‌ای ایران گذاشته بود. به گفته لاوروف این موضوعات از مذاکرات کنار گذاشته شد و طرفین پذیرفتند درباره شرایطی صحبت کنند که ترامپ از توافق خارج شده بود. لاوروف در این باره افزود «ما در مذاکرات درباره شرایطی صحبت می‌کنیم که ترامپ از توافق خارج شده بود و باید برجام را همان‌طور که قبلاً بود و بدون افزودن چیزی به آن احیا کنیم». وزیر خارجه روسیه همچنین با بیان اینکه پیشرفت و تمایل واقعی از سوی ایران و امریکا برای درک نگرانی‌های یکدیگر و یافتن راهی برای حل این نگرانی‌ها از طریق یک توافق جامع وجود دارد، اعلام کرد «پیشرفتی که در مذاکرات وین حاصل شده بسیار زیاد است».
وحید جلال‌زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی هفته گذشته گفته بود «در حالی که اولویت هیات ایرانی در مذاکرات وین دستیابی به توافق دائمی بر سر برجام است، اما باید اذعان کنیم که "توافق موقت" به ابتکار راهبردی برای رفع تحریم و منافع ملی لطمه‌ای وارد نمی‌کند». این نماینده مجلس در عین حال تاکید کرد که توافق موقت ایده‌آل نیست اما در دست بررسی بوده و پذیرفته یا رد نشده است. این در حال است که سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، دو روز قبل از اظهارات جلال‌زاده، تاکید کرد که تهران روی انعقاد یک توافق بلندمدت حساب می‌کند و توافق موقت را بی‌معنی می‌داند.
با توجه به مذاکرات فشرده میان دو طرف در قریب به دو هفته اخیر، به نظر می‌رسد که هیات‌ها پس از چکش‌کاری مطالبه‌های حداکثری و مبنا قرار دادن خطوط قرمز تعیین‌شده از سوی پایتخت‌ها اکنون در موقعیت سبک و سنگین کردن داده‌ها و ستانده‌هایی هستند که می‌تواند توافق بازگشت به برجام را نهایی کند. در روزهایی که همه از ضرب‌الاجل اواسط فوریه برای رسیدن به توافق سخن می‌گویند و حتی یک مقام ایرانی نیز در گفت‌وگو با نیویورک‌تایمز برای رسیدن به توافق تا بازه زمانی گفته شده ابراز امیدواری کرده شاید رفت و برگشت رئیس هیات مذاکره‌کننده ایران به تهران بتواند به تحولی قابل توجه در مذاکرات پشت درهای بسته در چند روز آتی منتهی شود. با همه این اوصاف به اذعان کارشناسان و تحلیلگران متعدد می‌توان نتیجه گرفت که در اواخر ژانویه - اوایل فوریه، احتمال دستیابی به توافق عام در مورد حل مشکل برجام و سرنوشت آتی آن وجود دارد.
علی بیگدلی، استاد دانشگاه و تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با پانا در این باره گفت: «مذاکرات در شرایط فعلی در پیچ و خم‌هایی از سوی کشورهای عضو برجام قرار گرفته است که می‌توان آن‌ها را به چند بخش تقسیم کرد. بخش اول این است که ایران به دنبال تحقق دو تقاضا از برجام است، یکی راستی‌آزمایی؛ به این معنا که آمریکا تمام تحریم‌های اولیه و ثانویه را لغو کند و این لغو مورد راستی‌آزمایی قرار بگیرد و دوم اخذ تضمین از آمریکا؛ به این معنا که دیگر تحریمی وضع نمی‌شود و از برجام نیز خارج نخواهد شد. این دو درخواست در متن برجام نیامده است و بایدن نمی‌تواند چنین تعهدی بدهد و اگر هم بپذیرید فقط تا زمانی که در جایگاه ریاست‌جمهوری ایالات متحده قرار دارد می‌تواند اعتبار داشته باشد. شاید کنگره و مجلس سنا اعلام کنند که دولت بایدن نمی‌تواند چنین تعهدی را به ایران بدهد.»
وی ادامه داد: «با توجه به وضعیت ناپایداری که اکنون بایدن با آن مواجه است هم در فضای عمومی آمریکا و هم در کنگره و حتی بین تعدادی از هم‌حزبی‌های خودش نیز با مشکل مواجه است و هم اینکه اخیرا 110 عضو جمهوری‌خواه کنگره از بایدن خواسته‌اند مذاکرات را متوقف کند چون نمی‌تواند با ایران به نتیجه برسد، از طرف دیگر باید دقت داشت که دو ماه آینده انتخابات مجلس سنا برگزار می‌شود و به احتمال زیاد حزب بایدن که الان موقعیت پنجاه پنجاه را دارد با احتساب اینکه رئیس مجلس سنا هم معاون رئیس‌جمهور است و وی نیز یک رای دارد، در حال تلاش است که تا قبل از این انتخابات، مساله برجام را به عنوان یک پیروزی در سیاست خارجی خود به سرانجام برساند. چون وی در افغانستان با مشکل مواجه شده و اکنون نیز درگیر بحران اوکراین است.»
این استاد دانشگاه اضافه کرد: «مساله دیگر مربوط به ایران است، ایران حق دارد نسبت به آمریکا بی‌اعتماد باشد. ایران نمی‌داند که اگر امروز با برجام توافق کند سال 2024 با انتخاب احتمالی ترامپ یا پیروزی جمهوری‌خواهان دیگر وضعیت به چه صورتی درخواهد آمد. به همین خاطر ایران مقداری عقبب‌نشینی کرده است و واسطه‌هایی مانند میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه خودش را پیش انداخته و از جانب ایران صحبت می‌کند، درحالیکه ایشان با کارت ایران بازی می‌کند و می‌خواهد نشان دهد که مهره تاثیرگذاری است و کشور روسیه نیز بر روی این مذاکرات دخالت دارد تا از این طریق آمریکا را بیشتر در معرض فشار قرار دهد و یک نمایش قدرت را به آمریکایی‌ها نشان دهد.»
بیگدلی اظهار کرد: «مساله اصلی برای خروج از این وضعیت این است که ایران و آمریکا وارد مذاکره مستقیم شوند و قراردادی دومرحله‌ای را موافقت کنند که من اسم آن را "دیپلماسی پلکانی" گذاشته‌ام. به این صورت که ایران اجازه دهد کارشناسان آژانس سایت‌ها را نظارت کنند و در مقابل آمریکا دارایی‌هایی ایران را در کشورهای مختلف آزاد کند و اجازه دهد ایران برای مدت دوسال در زمینه فروش نفت و بازشدن شبکه بانکی در وضعیت مناسبی قرار بگیرد. هرچند که باید برای این مهم به عضویت اف‌ای‌تی‌اف درآمد که این عضویت هم به سادگی نیست و در کوتاه‌مدت اتفاق نخواهد افتاد.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت: «اکنون تنها راهی که باقی مانده است این است که دو طرف به دیپلماسی پلکانی تن دهند تا مقداری اعتمادسازی بین دو طرف شکل بگیرد و به مرور زمان مشکلات دیگر حل و فصل شود. تصور من این است که تعطیلی 48 ساعته مذاکرات و بازگشت مذاکرات از سوی ایران بوده است. هیات مذاکره‌کننده ایران پیشنهادات را آورده تا با مقامات مرکز در میان بگذارد و دستورالعمل لازم را دریافت کند.»
وی تصریح کرد: «باید دو طرف در دو سالی که از حکومت بایدن باقی مانده است به همین ترتیب براساس توافق موقت عمل کنند که ایران در این صورت هیچ چیزی از دست نمی‌دهد و اگر در سال 2024 دموکرات‌ها به پیروزی رسیدند ادامه دهند و اگر جمهوری‌خواهان بر سرکار آمدند ببینند چه مواضعی را اتخاذ خواهند گرفت.»
علی بیگدلی درباره رفت و آمدهای مقامات عربستان با هیات مذاکره‌کننده آمریکا هم گفت: «عربستان خواهان این است که در مذاکرات غیر از هسته‌ای مسائل دیگری نیز در گفت‌وگوها گنجانده شود و به همین خاطر مدام با هیات آمریکایی در وین در تماس است. اما بایدن اکنون به این موضوعات دوم توجهی ندارد و آنچه که برای وی اهمیت دارد این است که بتواند به عنوان یک دستاورد سیاست خارجی با ایران کنار بیاید و برجام را به شرایط سال 2015 بازگرداند. سفر مقامات عربستانی به این خاطر است که هم در جریان مذاکرات قرار بگیرند و هم فشار بیاورند که مسائل موشکی و ... را در مذاکرات مورد گفت‌وگو قرار دهند.»
این استاد دانشگاه در پایان اظهار کرد: «عمق اختلافات ایران و آمریکا از یک طرف و دخالت دیگر کشورها از جمله روسیه مقداری کار را به تاخیر انداخته و به همین خاطر است که مذاکره مستقیم در چنین شرایطی راه‌گشاست. سابقه این کار هم وجود دارد، هم آقای ظریف، هم آقای جان کری به توافق رسیدند و کشورهای دیگر نیز آن توافق را امضا کردند. بنابراین این‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای ندارند و اگر الان آقای اولیانوف بازیگری می‌کند به خاطر این است که به آمریکایی‌ها نشان دهد که روسیه آنقدر بر روی ایران تاثیر گذاشته که در جریان مذاکرات هدایت‌کننده باشد و هم از آمریکایی‌ها در مساله اوکراین امتیاز بگیرد.»
ارسال دیدگاه