در گفت‌وگو با پانا بررسی شد
ماجرای سفید شدن جلد کتاب‌ها تا طرح‌های عجیب برای فروش کتاب
عباسی: کم‌توجهی ناشرها به طراحی کتاب به دلیل هزینه‌های بالای نشر است
تهران (پانا) – به باور بسیاری از منتقدان، امروزه جریان «طراحی کتاب» در ایران وضعیت مناسبی ندارد. این مسئله با توجه به فعالیت گرافیست‌های نخبه در دهه اخیر و البته رواج بسیاری از نرم‌افزارهای کامپیوتری در حوزه طراحی کتاب کمی عجیب است. «مجید عباسی» معتقد است کتاب در کنار اینکه یک اثر فرهنگی است، کالای اقتصادی نیز محسوب می‌شود و از آنجاییکه هر تولیدکننده‌ای باید دخل‌وخرجش باهم بخواند و درنتیجه عموماً ناشرها تعدیل‌هایی را در مورد دستمزد طراحان کتاب انجام می‌دهند که قاعدتاً روی کیفیت آن کتاب هم اثرگذار است.
در سال‌های قبل از انقلاب ناشرانی مانند انتشارات فرانکلین، بنگاه ترجمه و نشر کتاب و یک ناشر متأخرتر نسبت به این دو، یعنی «دانش نو» ازنظر استانداردها و سیاست‌های تولید کتاب توجه جدی به موضوع معماری کتاب داشتند. نکته مهم این بود که این ناشران تمام تلاششان را به کار می‌بردند تا ظاهر کتاب‌های تولیدی آن‌ها در حد کتاب‌های منتشر شده در کشورهای پیشرفته جهان باشد، برای مثال در انتشارات فرانکلین شخصی را به ژاپن فرستادند تا با ناشران آنجا آشنا شده و دانش و تکنولوژی آن‌ها را برای بهتر شدن فیزیک ظاهری کتاب‌های فارسی به ایران بیاورد.
سفید شدن جلد کتاب‌ها در شروع انقلاب
در سال ۱۳۵۷ این جریان‌‌ها با انقلاب اسلامی ایران برخورد می‌کنند. در سال‌های شکل‌گیری و پیروزی انقلاب ما به ناگاه با کتاب‌هایی مواجه شدیم که جلدهای سفید داشتند. این کتاب‌ها متن‌های ممنوعی مانند کتاب‌های دکتر شریعتی یا برخی مکتوبات مارکسیستی بودند که باید سریعاً به دست مخاطب می‌رسیدند، بنابراین طرح جلدشان سفید بود و محتوای کتاب نیز با ضعیف‌ترین و ساده‌ترین نوع و معمولاً با یک ماشین تایپ از کار افتاده حروف‌چینی می‌شد. این مسائل باعث شد تا زمینه‌های نیاز به طراحی کتاب کم‌رنگ شود، روندی که متأسفانه تا به امروز ادامه پیدا کرد.
طرح‌های عجیب‌وغریب روی جلد کتاب‌ها
در دوره‌ای موج ساختن جلدهای عجیب‌وغریب راه افتاد که البته یکی دو مورد آن مناسب بود، به‌عنوان مثال کتابی با عنوان «سرباز سال‌های ابری: خاطرات عبدالحسین بنادری» منتشر شد که طراح جلد آن مجید زارع بود. وی این جلد را مانند لباس سربازی به‌صورت برزنت کار کرد و در روی جلد کتاب نیز جیب پیراهن سربازی را درآورده بود. تیتر کتاب را نیز مانند اتیکت روی لباس سربازها کار کرده بودند. این طراحی برای موضوع کتاب مناسب و جذاب بود و از منظر هنری نیز نگاهی نو قلمداد می‌شد، اما جلد این کتاب مد شد و بعدها از همین طراح و سایر طراحان، کتاب‌های دیگری را نیز با جلدهایی در همین فرم و فضا منتشر شد که ارتباطی با محتوا نداشتند.
طراحی صحیح کتاب یعنی توجه به کیفیت کتاب
«مجید عباسی» طراح گرافیک و مدیر هنری معاصر ایران در گفت‌وگو با پانا درباره اهمیت طراحی کتاب در صنعت نشر عنوان کرد: «کتاب به‌عنوان یک کالای فرهنگی است که جنبه‌ها و محتواهای مختلفی را ارائه می‌دهد. از محتوای فرهنگی، ادبی و شعر گرفته تا محتواهای سیاسی و فلسفه و به‌طورکلی به‌عنوان یک کالا مطرح است؛ یعنی باید چارچوب ارائه برای مخاطبش روشن باشد تا به‌عنوان یک محصول دیده شود. این کالا اگر ازلحاظ کیفیت مناسب بود مخاطبش را هم جذب می‌کند. دقیقاً مانند بسته‌بندی یک کالاست، فقط تفاوتش با بسته‌بندی یک کالا این است که این کالا غذای روح است.»
جلد کتاب بر فروش کتاب مؤثر است
عباسی با اشاره به اینکه طراحی جلد و درون کتاب به‌عنوان یک کالای بسته‌بندی‌شده برای مخاطب مهم است، افزود: «جلد کتاب نقش مهمی در ارائه محتوا به مخاطب دارد و می‌تواند رقابت ایجاد کند. امروزه می‌توان به روی جلدهایی که طراحان بزرگی مانند «مرتضی ممیز» و «آیدین آغداشلو» کارکرده‌اند را توجه کرد و اثرگذاری آن را بر جلب‌توجه مخاطب روی آن کتاب‌ها دید.»
این عضو انجمن صنفی طراحان گرافیک ایران دلیل کم‌توجهی ناشرها به طراحی کتاب را هزینه بالای آن عنوان کرد و افزود: «یکی از دلایلی که ناشرها خیلی نمی‌توانند برای کتاب و داخل کتاب هزینه کنند این است که حجم عمده توجهشان به صفحه‌آرایی است درحالی‌که تصویر و تایپوگرافی و صفحه‌آرایی در کنار هم می‌توانند ارتباط درست و منطقی ایجاد کنند.»
هزینه تولید کتاب مانع توجه ناشر به طراحی کتاب
وی افزود: «هر تولیدکننده‌ای باید دخل‌وخرجش باهم بخواند. کتاب در کنار اینکه یک اثر فرهنگی است، کالای اقتصادی نیز محسوب می‌شود. عموماً ناشرها تعدیل‌هایی را در مورد دستمزد طراحان کتاب انجام می‌دهند که قاعدتاً روی کیفیت آن کتاب هم اثرگذار است زیرا درآمدی برای طراح جلد کتاب حاصل نمی‌شود. در این شرایط اقتصادی و هزینه‌های کاغذ، ناشر همه تلاش خود را می‌کند تا کاری که ارائه می‌کند به‌صرفه باشد. به همین دلیل علی‌رغم اهمیت طراحی کتاب ناشران کمتر به سراغ آن می‌روند و بیشترین تمرکزشان روی جلد کتاب است.»
تصویر روی جلد منعکس‌کننده روح کتاب است
عضو مؤسس و هیئت تحریریه مجله طراحی گرافیک «نشان» درباره اثرگذاری ارتباط میان نویسنده و طراح جلد کتاب در ارائه یک کار خوب عنوان کرد: «طراحی کتاب به تعریف کار و محتوای آن برمی‌گردد. اگر کتابی با موضوع شعر داشته باشیم با رمان متفاوت است. برای مثال برای رمان «جنگ و صلح» باید درون کتاب‌خوانده شود و طراح با محتوای آن آشنا باشد. تصویری که روی جلد کتاب است، منعکس‌کننده روح خود کتاب است. ناشر باید این‌گونه برخورد کند، نه سلیقه‌ای و البته طراح هم همین‌طور. طراحی کتاب یک کار گروهی میان تولیدکننده اثر، طراح و ناشر است. درک و فهم مسئله راه‌حل بصری کار است. من مدتی است با راه‌اندازی نشر نشان نوشت بنا دارم تا به دیزاین و طراحی بصری کتاب بیشتر بپردازم و این نوع کتاب‌ها را منتشر کنیم.»
ارسال دیدگاه