محمدعلی مرآتی دبیر چهاردهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران در گفت‌و‌گو از اتفاقات این دوره از جشنواره می‌گوید
صحنه رنگارنگ موسیقی اقوام ایران گسترده می‌شود
تهران (پانا) - در پهنه گسترده ایران زمین، فرهنگ‌ها و هنرهایی نهفته است که هر یک گویای گنجی ارزنده و ارزشمند در میراث فرهنگی کشورمان است.
به گزارش ایران، گنجینه‌هایی چون موسیقی اقوام ایران که لایه‌های زیرین و ابتدایی هنر موسیقی ایران را تشکیل می‌دهند. موسیقی با راویانی عاشق از شمالی‌ترین نقطه ایران که عاشیق ها را در برمی‌گیرد تا موسیقی خراسان، ترکمن، آذری، مازنی، گیلکی، لری، کردی، بوشهری و... که به جنوب ایران ختم می‌شود، هر یک از این موسیقی‌ها از تنوع گویش‌ها، لهجه‌ها و آداب و رسوم خاصی برخوردار هستند و درکنارآن پوشش زیبایی که برقامت این هنرمندان بی‌ادعا و متواضع نقش بسته است! هنرمندانی که بسیاری از بزرگان و پیشکسوتان آن دیگر درجمع ما نیستند بی‌آنکه آثار بسیاری از آنها ثبت و ضبط شود. اما چند سالی است برای معرفی بیشتراین هنرمندان و ارج نهادن به هنرفاخر آنها جشنواره‌ای با عنوان موسیقی نواحی ایران برگزار می‌شود که با حضوراستادان و پژوهشگران برجسته موسیقی کشورمان، بزرگترین رویداد فرهنگی موسیقی اصیل ایران را در عرصه اجرا و تولید آثار فاخر و ارزشمند رقم می‌زنند. امسال این جشنواره به دور چهاردهم رسیده و بار دیگر صحنه موسیقی مزین به حضور این بزرگان خواهد شد. در این دوره از جشنواره محمد علی مرآتی دبیر جشنواره بوده و قرار است با موضوع «وحدت در کثرت موسیقی اقوام ایران» رنگ دیگری از این موسیقی زیبا را به صحنه ببرند. این جشنواره امروز پنجشنبه ۲۹ مهر ماه با اجرای گروه های مختلفی از هنرمندان این عرصه از ساعت ۱۸ در باغ موزه وزیری افتتاح می شود. گفت‌و‌گو با دبیراین جشنواره و صحبت‌های او درخصوص برنامه‌های جشنواره چهاردهم را در ادامه می‌خوانید.
ابتدا در خصوص موضوع جشنواره که نگاه کلی را در موسیقی اقوام دربرمی‌گیرد و اشاره دارد به «وحدت در کثرت موسیقی اقوام ایران» توضیح بدهید؟
تلاش جشنواره موسیقی نواحی ایران رصد عناصرمهمی است که به نوعی شاکله موسیقی اقوام ایران را تشکیل می‌دهند و حول محورهایی چون سنت، اصالت، آفرینش‌های درون قومی و بین قومی است. این مباحث بدین جهت مطرح شده چرا که سعی ما براین است چهاردهمین جشنواره موسیقی نواحی ایران مانند تجربه دوره‌های گذشته ژانرمحور نباشد به این علت که ممکن است موجب نادیده گرفتن بخش‌های دیگر از موسیقی اقوام شود، براین اساس امسال به‌عنوان دبیرجشنواره این پیشنهاد را به شورای سیاستگذاری اعلام کردم تا در محور جشنواره محتوایی خلاقانه در موسیقی‌های مردمی با جذب حداکثری در نظر گرفته شود. یکی ازعناصر مهمی که قرار است در این دوره از جشنواره به آن پرداخته شود سنت است، مبحثی که در اقوام ایرانی بسیار پرتعداد و متنوع بوده والبته این سنت در موسیقی‌های مردمی دارای شرایط خاصی است، نخست اینکه با توجه به اینکه سنت به خودی خود شکل می‌گیرد و در ادامه تکامل یک جریان فرایند و مستمر است، درعین حال تغییر و دگرگونی نیز درآن دیده می‌شود. نکته دیگر اینکه عموماً در سنت گزینش و انتقال به‌صورت شفاهی صورت می‌گیرد و براین اساس می‌توانیم بگوییم سنت عامل فرهنگ‌سازی برای
گروه‌های اجتماعی اقوام است. عموماً سنت دارای مقبولیتی عام بوده و بسیار وفادار به قوم است بنابراین سعی می‌کنیم این رنگ‌آمیزی‌ها، که در کثرت اقوام و بر پایه سنت شکل گرفته اینگونه مورد توجه قراربگیرند. محور بعدی این جشنواره که به اعتقاد من دارای اهمیت بسیاری است مقوله اصالت بوده، که به نوعی به متر و معیاری تعریف می‌شود. متر و معیاری که می‌تواند ریشه‌های طبیعی وخلاقانه را رصد کند و تولید فی البداهه جمعی را دربربگیرد. در واقع اصالت عاملی است در جهت انتخاب آنچه باید در خرد جمعی اقوام تداوم داشته باشد. نکته جالب اینکه عموماً اصالت با شیوه‌های خلاقانه نسل جدید مشکلی ندارد و مانعی در برابر آثار خلاق نیست و به شکلی اصالت نقطه مقابل فرهنگ‌پذیری است، موضوعی که به آن اضمحلال فرهنگی می‌گوییم.
محور مهم دیگر این جشنواره؛ آفرینش‌های درون قومی و بین قومی است که آثاری را که در درون قوم و با متر و معیارهای آن شکل می‌گیرد و همچنین از تبادل‌های فرهنگی بین اقوام ساخته می‌شود را در نظر داشته و رصد می‌کند. گاهی بعضی‌ها فکر می‌کنند در دل سنت همه چیز ایستاست و قرار نیست در اجراهای جدید خلاقیتی باشد ولی کافی است اجراهای بزرگان معاصر را شنید و در مقایسه با پیشینیان به این حقایق پی برد؛ صد البته این آفرینش‌ها در دایره سنت و اصالت دارای اعتبار هستند.
برای حفظ موسیقی نواحی ایران که برخاسته از فرهنگ وهنر اصیل ایران است چه کارهایی باید انجام بگیرد؟ پیشنهاد شما دراین زمینه چیست؟
موضوع نخست معرفی کاربرد و کارکرد این نوع موسیقی‌هاست. موسیقی اقوام ایران تا زمانی که کاربرد زنده و ملموس خود را حفظ کنند محافظت می‌شوند و باقی خواهند ماند و تداوم می‌یابند. در واقع بخشی از وظایف جشنواره موسیقی نواحی ایران درمعرفی این موسیقی‌ها این است که به کاربردهای ملموس توجه بیشتری داشته باشند و کاربرد و کارکرد را از هم تفکیک کنند.
در واقع کارکردها، مفاهیم درونی انسان شناسانه‌ای هستند که اهداف خیلی عمیق تری از انسان شناسی، قوم شناسی و عموماً محتواهای خصلت‌های انسانی را در بر می‌گیرند و وظیفه جشنواره‌ها درجهت حفظ آنها وجایگاهی برای به صدر نشاندن این موسیقی‌های متنوع و پرکاربرد است. براین اساس درجشنواره امسال در نظر داریم تنوع بیشتری از این موسیقی‌ها را معرفی کنیم که من نام آن را «وحدت در کثرت موسیقایی اقوام ایران فرهنگی» انتخاب کرده‌ام تا همه اقوام و گونه‌های مختلف موسیقی نواحی ایران چه در بخش ساز و چه در بخش آواز به ارائه اجراهای خود بپردازند.
نکته‌ای که لازم به یادآوری است این که در بررسی موسیقی نواحی ایران می‌توانیم رابطه‌های این موسیقی‌ها را با یکدیگر در نظر بگیریم. این موسیقی‌ها در عین استقلال یک رابطه متقابلی نسبت به یکدیگر دارند و تشخیص دادن مرزهای دقیق اقوام در موسیقی کار بسیار مشکلی است و در صحنه پهناور ایران زمین نمی‌توان استانی را نام برد که فقط یک قوم خاص درآنجا زندگی کند، در واقع در همه جای ایران، این تنوع رنگ آمیزی وجود دارد و همانطورکه پیش‌تر اشاره کردم، نام آن را «وحدت در کثرت» می‌گذارم. به‌همین منظور در معرفی هنرمندان در جشنواره چهاردهم سعی شده این موسیقی‌ها بیشتر با اقوام خود معرفی شوند تا اسم استان. جالب است بدانید موسیقی اقوام با موسیقی دستگاهی ایران درارتباط است، البته این رابطه به‌صورت ژنتیک و اندام وار بین موسیقی اقوام و موسیقی دستگاهی وجود دارد و در واقع ایران در حوزه بزرگ موسیقایی ایرانی، عربی و ترکی جزو کشورهایی است که این رابطه متقابل را پررنگ‌تر می‌کند و به‌شکلی شاید این رابطه رمز ماندگاری این دو موسیقی باشد.
به‌طورکلی آیا با گذشت سیزده دوره، این جشنواره توانسته درمعرفی وحفظ موسیقی اقوام ایران بدرستی عمل کند؟
پاسخ این سؤال مشکل است اما با رصد این دوره‌ها باید بگویم برگزارکنندگانی که طی این سیزده دوره از جشنواره این مسیر را تا به امروز طی کرده‌اند نیت‌های خالصانه‌ای درتقویت، معرفی، واکاوی موسیقی اقوام داشته‌اند و قدم‌های بزرگی دراین مسیربرداشته شده است. در دوره‌های اولیه این جشنواره بسیاری از بزرگان و پیشکسوتان موسیقی اقوام ایران در قید حیات بودند، برگزارکنندگان جشنواره تلاش کردند آثار و هنر این بزرگان را ضبط و ثبت و معرفی کنند. بزرگان زیادی از موسیقی اقوام که متأسفانه امروز در بین ما نیستند اما این آثار توانست معرفی شده و بسیار تأثیرگذار باشد و به نظر من چراغ هدایت موسیقی اقوام ایران که از بزرگان و استادان بزرگ این هنر نشأت گرفته با این روند توانسته تا به امروز روشن نگاه داشته شود پس بهتر است به جشنواره‌ها با عنوان یک روند تکاملی نگاه کنیم. البته قطعاً همه جشنواره‌ها نقاط قوت و ضعفی داشته و دارند اما در دوره سیزدهم جشنواره موسیقی نواحی، مسأله اساسی کرونا بود وبا توجه به شیوع این بیماری، با درایت دبیر جشنواره و تیم اجرای انجمن موسیقی و کرمان و هیأت انتخاب در واقع سعی شد چراغ آن در شرایط سخت خاموش نشود و اجرای
جشنواره در محوطه تاریخی حمام گنجعلی خان و بدون حضور مخاطب وبه‌صورت برخط از درگاه‌های جشنواره درمعرض دید مخاطب قرار گرفت ودرواقع بیماری کرونا فرصتی به‌وجود آورد تا جشنواره بتواند جهانی تر مطرح شود.
موضوعی که برای من نگران کننده است این که با نگاه به منابع و کتاب‌های معاصر موسیقی شناسی اقوام در دنیا در این چند دهه اخیر که به زبان انگلیسی نوشته شده، خواهید دید که به نمونه‌های اقوام ایرانی بسیار اندک اشاره می‌شود. شاید جشنواره موسیقی نواحی ایران فرصتی به‌وجود بیاورد تا با دسترسی به اجراهای موسیقی به‌صورت آنلاین در فضای مجازی، موسیقی اقوام ایران نیزمعرفی شده تا همه دنیا آنها را ببینند و بشنوند و بشناسند. این موضوع اتفاق مهمی در دنیای علمی موسیقی شناسی دنیا رقم خواهد زد و من تصمیم دارم به‌عنوان دبیر جشنواره این سیاست را پررنگ‌تر کنم تا به فضای مجازی بیشتر پرداخته شود و براین اساس با این نگاه در دوره‌های بعد فکر نمی کنم اینکه جشنواره در چه شهری برگزار شود چندان مهم باشد چرا که همه نقاط ایران به تماشای این جشنواره نشسته‌اند و حتی مخاطب آن از جای جای دنیا نظاره گر است و این همان هدفی است که به‌دنبال آن هستیم تا موسیقی اقوام ایران را هرچه بیشتر به دنیا معرفی کنیم. البته حضور جشنواره در طول این دوره‌ها در کرمان، تبدیل به یک برند شده و امیدوارم با حمایت مسئولان دلسوز و مردم میهمان نواز این شهرهمچون گذشته، جشنواره امسال نیز بخوبی برگزار شود.
چه موضوعات مهمی دراین موسیقی نهفته است که تصمیم دارید در این دوره از جشنواره به آن بپردازید؟
یکی از موضوعات این جشنواره این است که ژانرمحور نبوده و سعی می‌کند تابع اصالت اجرایی و حوزه تخصصی این هنرمندان باشد بدین معنا که قرار نیست جشنواره با اعلام یک ژانر آنها را از تخصص اصلی خودشان بازدارد به نوعی، این جشنواره است که خودش را با موسیقی اقوام تنظیم می‌کند نه برعکس. از طرفی این رنگین کمان موسیقایی در ایران از تنوع کم نظیری برخوردار بوده که قطعاً امکان حضور تمام این هنرمندان در جشنواره وجود ندارد؛ اما سیاستگذاران جشنواره کوشیده‌اند که به اجراهای کمتر دیده و معرفی شده بپردازند. نکته مهم دیگر این است که این جشنواره رقابتی نیست و هیأت انتخاب در آن تنها براساس محورهای جشنواره، آثار ارسالی را رصد و انتخاب خواهند کرد؛ یعنی جشنواره معیادگاه تکریم و معرفی این بزرگان است و نه جایی برای مقایسه و ارزش‌گذاری. امسال با طراحی سامانه ای برای ثبت‌نام در جشنواره که با حمایت دکتر الهیاری مدیرکل دفتر موسیقی و تیم فنی انجمن موسیقی تحقق پیدا کرد توانستیم برای اولین بار در کشور هنرمندان موسیقی اقوام را در بانک اطلاعاتی الکترونیکی ثبت کنیم اگرچه این لیست کامل نبوده و همچنان به تکمیل اعضای خود خواهد پرداخت. امسال با توجه
به آثار ارسالی سعی شد از نوجوانانی نیز در توان اجرایی خودشان دعوت بعمل آید و به نوعی با تشویق کردن این نسل ارتباط آنها با پیشکسوتان در نظر گرفته شود. همچنان برای ما به‌عنوان مسئولان این جشنواره، تکریم و سلامت این عزیزان اولویت داشته و کاملاً هماهنگ با ستاد کرونا سعی خواهیم کرد دراین شرایط به امید خدا این جشنواره را به نحو مطلوب و قابل قبولی برگزار کنیم.
ارسال دیدگاه