بارش‌های خفیف در خریف

به گزارش ایران، این میزان حتی از بارش‌های مدت مشابه سال گذشته که خشک‌ترین سال آبی نیم قرن اخیر بود، هم کمتر است. به‌طوری که آمارها نشان می‌دهد، میزان بارندگی اول تا 28 مهر نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته 20 درصد کمتر است.

میانگین بارش‌های این بازه زمانی که نزدیک به یک سوم فصل پاییز را شامل می‌شود، در درازمدت 7 میلی متر و سال آبی گذشته 5 میلی متر بوده است. اما امسال 4 میلیمتر یعنی حدود 6.592 میلیارد مترمکعب است و این یعنی یک شروع سخت برای سال آبی 1401-1400 که درست بعد از خشک‌ترین دوره 50 ساله اخیر قرار دارد و وضعیت ذخایر آبی نه در سفره‌های زیرزمینی و نه در سدهای کشور خوب نیست.

فقط 37 درصد سدها پر است
شروع یک سال خشک با سدهای خالی، یعنی سوت آغاز یک تنش و حتی بحران آبی! آمارهای شرکت مدیریت منابع آب ایران اکنون نشان می‌دهد که سدها شرایط نامطلوبی از نظر پس‌انداز آب دارند و اگر در فصل پاییز که معمولاً در آن بارش‌ها روند افزایشی می‌گیرد، آمارها بهبود نیابد، دوره سختی از نظر منابع آبی پیش روی کشور خواهد بود. چراکه علاوه بر کمبود منابع آب سطحی، برداشت از منابع زیرزمینی نیز بیشتر می‌شود. درحالی که سفره‌های آب زیرزمینی همین حالا هم حدود 110 میلیارد مترمکعب کسری دارد. بر اساس داده‌های شرکت مدیریت منابع‌ آب ایران، ظرفیت کل سدهای کشور حدود 50.5 میلیارد مترمکعب است. اما اکنون پرشدگی سدها فقط حدود 37 درصد است و این رقم هم متوسط پرشدگی سدهاست. یعنی در برخی از سدهای کشور از جمله در حوضه آبریز مرزی شرق همین میزان پرشدگی نیز وجود ندارد. در یک ماه اخیر، ورودی آب سدها حدود 28 درصد کمتر از مدت مشابه سال گذشته شده و به 860 میلیون مترمکعب رسیده است. به‌دنبال این کاهش ورودی، خروجی سدها نیز 39 درصد نسبت بمدت مشابه سال قبل کم شده و به رقم 1.69 میلیارد مترمکعب رسیده است. در همین حال پرشدگی سدهای کشور 28 درصد کمتر از مهر سال گذشته است.

کاهش‌های 100 درصدی بارش‌ها
میزان ریزش‌های جوی مهر تا پایان 28 مهر سال آبی 1401-1400 در مقایسه با متوسط درازمدت و سال آبی گذشته همین دوره و درصد افزایش یا کاهش آن در سطح کشور به تفکیک 6 حوضه آبریز اصلی و حوضه‌های آبریز درجه دو(سی‌گانه) زاویه دیگری از کم آبی‌های مهرماه را نشان می‌دهد. بر اساس داده‌های موجود، در این مدت، 4 حوضه آبریز دریاچه ارومیه، فلات مرکزی، مرزی شرق و قره‌قوم بارشی را ثبت نکرده‌اند و به این ترتیب 100 درصد کاهش بارش نسبت به مدت مشابه سال قبل و همین‌طور 53 سال اخیر را داشته‌اند. بارش‌ها در این مناطق حتی به یک میلیمتر هم نرسیده است. در حوضه‌های آبریز فرعی هم شرایط به‌همین ترتیب بوده است. بارش‌ها از دریاچه ارومیه گرفته تا گاوخونی، کرخه و کارون بزرگ صفر بوده است. مهرماه متصل به سال آبی خشک نیم قرن اخیر، حتی از این سال هم خشک‌تر بوده است و این مسأله نه تنها بر تأمین آب شرب، بلکه بر امنیت غذایی کشور هم تأثیر‌گذار است. در روزهای اخیر، «احد وظیفه»رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با پیش‌بینی بارش‌های کم در مهر و آبان امسال گفته بود: «با تداوم خشکسالی، کشت پاییزه بخصوص کشت دیم تحت تأثیر قرار گرفته و در برخی مناطق، شرایط بحرانی خواهد بود.» «سحر تاجبخش»رئیس سازمان هواشناسی نیز از بارش کمتر از نرمال در اکثر مناطق کشور طی پاییز 1400 خبر داده و می‌گوید که شرایط 13 استان در خصوص بارش‌ها حادتر خواهد بود؛ 13 استان اصفهان، یزد، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، سیستان و بلوچستان، فارس، هرمزگان، کرمان، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، لرستان، خوزستان و ایلام. به‌گفته تاجبخش بارش‌ها در پاییز کمتر از نرمال خواهد بود که مفهوم آن از دست دادن بیشتر منابع آب سطحی و زیرزمینی است.

راهی جز مدیریت مصرف نداریم
وضعیت منابع آبی کشور مانند منبعی است که فقط یک سوم آن آب دارد؛ مشخص نیست که چه زمانی آب در آن شارژ می‌شود و باید با همین میزان یک دوره نامعین را پشت سر گذاشت و حتی بخشی از آن را برای روزهای نامعلوم پیش رو حفظ کرد. هدایت فهمی، ‌کارشناس ارشد حوزه آب در این باره به «ایران» می‌گوید: «تا این لحظه نه تنها حجم بارش‌ها، بلکه حتی پیش‌بینی‌ها هم از کاهش شدید منابع آبی حکایت داشته است. ممکن است که سامانه‌های پربارش خلاف این پیش‌بینی‌ها وارد کشور شود اما اگر کم بارشی مهرماه در ماه‌های آتی نیز تداوم داشته باشه، کشور درگیر دوره‌های خشک شده و در این شرایط تنها راهکار موجود سازگاری با کم آبی، مدیریت تقاضا و کاهش مصرف آب در بخش‌های اقتصادی مانند صنعت و کشاورزی است. چراکه مصارف شرب -البته به شکل مدیریت شده- در اولویت هستند.» او با اشاره به اینکه سدهای کشور به هیچ وجه شرایط مناسبی ندارند و این یک تهدید برای منابع آب زیرزمینی است، ادامه می‌دهد: «امیدواریم که پیش‌بینی‌ها تغییر کند اما سطح آبخوان‌ها در صورتی که بارش‌ها به همین ترتیب زیر خط نرمال باشد، هر روز کمتر خواهد شد و صدمه بزرگی به آینده حیات در ایران وارد خواهد شد. همین حالا هم حدود 55 درصد تأمین آب کشور از آب‌های زیرزمینی است که با کاهش بارش‌ها، ورودی آنها کمتر و برداشت‌ها بیشتر خواهد شد و نتیجه‌ای جز منفی‌تر شدن تراز سفره‌ها نخواهد داشت.»

فهمی راهکار رهایی از بحران‌های جدی را مدیریت تقاضا و مصرف می‌داند و می‌گوید: «البته این مسأله جز با همراهی مصرف کنندگان به سرانجام نمی‌رسد. مسئولان، کارشناسان و رسانه‌ها باید این مشارکت مردمی را با آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی عمومی ایجاد کنند. در همین حال متولیان امر هم باید برای جایگزینی پساب در بخش صنعت و کشاورزی و همین‌طور استفاده از تکنولوژی‌های کاهنده مصرف هرچه سریعتر اقدام کنند و مانع از شکل‌گیری یک بحران جدی در کشور شوند.» او با اشاره به اینکه کم بارشی تبعات اقتصادی نیز برای کشور به همراه دارد، اذعان می‌کند: «باید برای معیشت جایگزین و استفاده از شیوه‌های کم آب بر در صنعت و کشاورزی فکری شود.» به گفته فهمی احتمالاً سال آبی 1401-1400 سال سختی خواهد بود. راهکارهایی مانند باروری ابرها هم در هر شرایطی قابل استفاده نیست. باید توده مرطوب برای این اقدام وجود داشته باشد و نهایتاً در صورت فراهم بودن شرایط فقط 10 درصد بارش را بیشتر خواهد کرد. لذا این دوره سخت تنها با کاهش مصرف قابل مدیریت است.