حاشیه‌های روز اول جشنواره فیلم کوتاه
تهران (پانا) - روز گذشته در حاشیه برگزاری سی و هشتمین جشنواره فیلم کوتاه، سه نشست نقد و بررسی برگزار شد و در هرکدام از این سه نشست درباره وضعیت فیلمسازی در سینمای ایران و بررسی برخی از فیلم‌های نمایش داده‌شده در روز اول جشنواره گفت‌وگو شد.
در اولین روز از برگزاری جشنواره سی و هشتم، نشست تخصصی نقد و بررسی ایسفا در نوبت اول به بررسی آثار تجربی حاضر در جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران اختصاص یافت.
مهدی نادری: اگر سینما در ایران حذف شود اتفاقی در اقتصاد رخ نمی‌دهد
در اولین نشست این جشنواره «مهدی نادری» نویسنده و کارگردان سینما با حضور در این نشست در گفت‌وگو با «نیما عباس‌پور» سینمای تجربی را مترقی و شجاعانه عنوان کرد و گفت: «اساسا قصه‌گویی مدرن و پست مدرن همین است که چیزی جدید از زیست کارگردان به زبان سینما تمثیل می‌یابد. درواقع کارکرد سینمای تجربی ارتقای ژانرها و درک هستی‌شناسانه است.»
در ادامه «بنیامین هفت لنگ» کارگردان سینما با اشاره به اینکه سینمای اکسپریمنتال و تجربی برداشت‌های نامشخص، گنگ و نامفهومی دارد، عنوان کرد: «بسیاری وقت‌ها فیلم‌های داستانی که گنگ تعریف می‌شوند، به عنوان آخرین حربه نجات فیلم اکسپریمنتال تعریف می‌شود. می‌خواهم بگویم که در این‌گونه نیز نیاز است که حرف فیلمساز شنیده شود. به اعتقاد من فیلمسازی در حوزه تجربی سخت‌ترین کار است.»
مهدی نادری با اشاره به آماتور بودن بدنه سینمای ایران علی رغم حضور فیلمسازان نخبه گفت: «اگر این سینما حذف شود، هیچ تفاوتی در اقتصاد رخ نمی‌دهد. اگر خروجی هر جشنواره را ۱۰ نفر در نظر بگیریم در کل انجمن سالانه ۵۹۰ نخبه معرفی می شوند اما خیلی‌ها با سینمای ما موافق نیستند به‌همین دلیل همواره رو به فراز و فرود است.»
بررسی فیلم کوتاه شباهت
مهدی نادری افزود: «باید بگویم که «شباهت» نقطه مرگ سینما است. خیلی وقت‌ها ممکن است فیلمساز تجربی خودش شکست بخورد اما راهش باید ادامه داشته باشد و چه بسیار فیلمسازانی که به دنبال پیروی از سنت‌ها نبودند و تاثیرات خود را بر سینما گذشتند. سینمای تجربی لابراتوار سینما است که پیشنهاداتی جدید ارائه می‌دهد. سینمای تجربی کتابخانه‌ای بزرگ است که پشت سر انسان معاصر قرار می‌گیرد و نگاه جدیدی را درباره هویت بصری پیش می‌کشد.»
بررسی فیلم کوتاه قمیر
«بنیامین هفت لنگ» درباره فیلم «قمیر» عنوان کرد: «فیلم نقاط مثبت داشت اما بعضی از المان‌های فیلم در نظرم نامفهوم آمد و یکسری از ارجاعات فیلم را مثل نماد غاز یا خوب، بد، زشت متوجه نشدم. چون چیزی که من از فیلم دریافت کردم رابطه ابراهیم و اسماعیل‌گونه بود و پدری که می‌خواهد پسرش را به قتلگاه ببرد.» نادری گفت: «این اثر کوتاه روایت گری و قصه‌گویی دارد. در سینمای تجربی هرچه‌قدر دایره تصویر و فهم مخاطب بالاتر باشد بیشتر متوجه بیان و مفهوم یک فیلم اکسپریمنتال می‌شود. رابرت مکی می‌گوید که داستان‌گویی از زمان غارنشینی شروع شده و جواد قاسملو یک فیلم داستانی اکسپرسیونیستی به اعتقاد من ساخته است.» بنیامین هفت لنگ گفت: «اگر فیلمی حال و هوایش از اتمسفر رایج در فیلم‌ها دور هستند نمی‌توان آن‌ها را اثری تجربی دانست.» نادری گفت: «در سینمای بلند نیز شاهد این جریان هستیم. متاسفانه ما بعد از مرگ خسرو سینایی و اکبر عالمی عزای عمومی اعلام نکردیم و باید بگویم فیلمسازانی که مدام جایزه می‌گیرند، لزوما بهترین فیلمسازان ما نیستند بلکه ذائقه‌شناسانی بسیار خوب هستند. لذا باید از فیلمسازان خوبی که زمام‌دار سینمای آینده هستند، تقدیر
کنیم. الان در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که در هر شرایطی می‌توان فیلم ساخت و باید بگویم چه چیزی بالاتر از سینما که تا این حد انگیزه‌بخش است. ما در دل سینمای ایران چند دوره انقلابی را گذراندیم.»
بررسی فیلم کوتاه میرامانا
هفت لنگ درباره فیلم «میرامانا» گفت: «من این فیلم تجربی را بسیار دوست داشتم که عشق میان دو زالو را روایت کرده بود که بعد از حضور انسان در این فضا به سمت تیرگی و خون‌ریزی گام برداشت. بدون تعریف قصه و داستان مفهوم را بیان کرد و به اعتقاد من فیلمی نوآورانه، جسورانه و جذاب بود.» نادری گفت: «فیلم «میرامانا» نگاهی گرافیکی به زالو داشت و زیبا بود. زالو خون کثیف ما را می‌خورد و خون‌مان را سلامت و پاکیزه می‌کند. در نتیجه فکر می‌کردم، دو پیکره انسان در حال مرگ ببینیم که این دو خودشان را فدا می‌کردند، به نظرم جذاب‌تر بود.»
بررسی فیلم کوتاه عبور
نادری درباره فیلم «عبور» گفت: «این فیلم مفاهیم خوبی داشت اما به انسجام نرسیده بود و در این اثر آشفتگی وجود داشت.» هفت لنگ نیز گفت: «شاید بودجه کار کم بوده و فیلمساز نتوانسته چیزی که در ذهنش بوده را به خوبی به ترسیم بکشد.»
بررسی فیلم کوتاه رامخانه
نادری درباره اثر «رامخانه» گفت: «من خود فیلمساز را نمی‌شناسم اما از آثاری که از ایشان دیدم فهمیدم که با فیلمسازی دغدغه‌مند مواجه هستم که نظریه سیال ذهن را پی می‌گیرد.»
هفت لنگ گفت: من نیز «رامخانه» را به طور کلی دوست داشتم و آخر فیلم که متوجه شدم منبع روایت قاب‌عکس هست متوجه هوشمندی کارگردان شدم که به مسئله راوی و‌منبع روایت به خوبی پرداخته بود.
نشست دوم سی و هشتمین جشنواره فیلم کوتاه
نشست تخصصی دوم از مجموعه ۲۰ نشست تخصصی مجازی که در جشنواره سی و هشتم فیلم کوتاه برگزار خواهد شد و با عنوان «۳۸-۲۰» از آن نام برده می شود، به موضوع سینمای تجربی با حضور تی‌یام یابنده و مسعود امینی تیرانی برگزار شد.
مسعود امینی تیرانی: باید بدانیم در فیلم کوتاه روی چه مواردی تفاهم داریم
در این نشست «مسعود امینی تیرانی» کارگردان و مدیر فیلمبرداری سینما، در بخش گزارش تجربه گرایی بدن در نشست با موضوع سینمای تجربی در سی و هشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران حضور داشت. وی با بیان اینکه فیلم‌هایی که اخیرا نمایش داده شد در مجموعه فیلم‌هایی هستند که اصطلاحا فرم خاص دارند و جزو دسته تجربی نخواهند بود، عنوان کرد: «باید بدانیم در فیلم کوتاه روی چه موردی تفاهم داریم. برخی مخالفت‌ها بر سر ساختار، اجرا، دستور زبانی سینما و ... است و می‌خواهیم بدانیم در سینما که مسیر ۱۰۰ ساله‌ای را گذرانده است چه چیزهای اولیه ای وجود داشت که از آن فاصله گرفته‌ایم یا حتی دچار انحراف شده ایم. در این راستا یکی از فیلم‌های خوبی که دیدیم «آنچه ما نمی دانیم» بود.»
وی افزود: «اصولا فیلم را به چند بخش متفاوت تقسیم می‌کنیم. بخشی از فیلم این است که روی پرده سینما می‌رود. بخش دیگر فیلم ابزار بعد از فیلم است و باید در ابتدا روی فیلمی که روی پرده دیده‌ایم کار کنیم. مثلا در فیلم‌ها اولین چیزی که به چشممان می‌خورد بازیگر است و باید به زبان بدن بازیگر در فیلم توجه ویژه‌ای کنیم. سعی می‌کنیم در این جلسه بیشتر بر موضوع بدن بازیگر تمرکز کنیم که تاچه حد پیام را منتقل می‌کند.»
او افزود: «آدم ها با تمایزهایشان با اطراف شناخته می‌شوند و شناخت ویژگی‌ها مهم است. کاراکتر در فیلم هم باید مشخصات منحصر به خود را داشته باشد اما اگر بخواهیم در نقاشی با فیگور گرفتن مدل، نقش را به او نسبت دهیم باید فکر کرد چگونه وجهه مشخصی که انسان یا کاراکتر تعریف می شود را از او درک کنیم. در نظریه هافمن در خصوص نظریه‌هایی که نقش انسان شکل می‌گیرد، به طور دقیق توضیح می‌دهد.»
بررسی فیلم کوتاه زاده نشده
«شایا شمس» کارگردان فیلم «زاده نشده» درباره فیلم خود عنوان کرد: «من درگیر نظریه های جمع گرایانه شدم و از دید من در فیلم‌اخیرم، هویت غریزی در ابتدا این است که دنیا با جاذبه اش این غریزه را پدید می آورد. من در واقع سعی داشتم حس کلی ام را در فیلم به تماشاچی نشان دهم و مانند برنامه‌کودک حس کودکی با حالت سیاه و سفید با القای حالت خفگی را تلفیق کرده و به تصویر بکشم، در نهایت این تفکر فیلمی شد که دیدیم. وقتی این فیلم را ساختم برخی از آرشیو ها را نگاه کردم، فیلم را با حس و حالم ساختم و می توانم بگویم فیلمنامه خاصی نداشت. اولین آیتمی که در فیلم استفاده می کنم موسیقی است چون خیلی تاثیرگذار خواهد بود.»
«تی‌یام یابنده» کارگردان سینما درباره فیلم شایا شمس اظهار کرد: «ما می‌توانیم فیلم‌های زیادی در خصوص اهمیت «بدن» در فیلم‌های تجربی بسازیم که به دهه‌های گذشته بر می گردد. وقتی بدن بازیگر را به عنوان زبان منحصر به خود نگاه کنیم به اجرای درست آن در فیلم مرتبط می شود و معنای فاصله گرفتن از خود و دنیای جدید را پررنگ تر می‌کند. در فیلم شایا شمس نوع نگاه متفاوت است و جاذبه آن فرق دارد و اینکه جسم وارد این دنیا شود و بخواهیم جلوی زایش را بگیریم از آخر به اول مرور می کنیم که از نظر شخصی بخش هویتی فیلم او نمایان تر است. اگر زبان بدن را مورد بررسی قرار دهیم فیلم غلامی این قواعدی که اشاره کردم در آن پررنگ تر است. »
در ادامه صحبت های مسعود امینی تیرانی، شایا شمس و تی‌یام یابنده در نهایت فیلم «زندگی یک برداشت کوتاه» به صورت لایو پخش شد.
نشست سوم در سی و هشتمین جشنواره فیلم کوتاه
نشست سوم تخصصی مجازی «۳۸-۲۰» با حضور کلاوس اشتاینک با محوریت سینمای مستند در روز اول سی‌وهشتمین جشنواره فیلم کوتاه تهران برگزار شد.
«کلاوس اشتاینک» در ابتدای این نشست گفت: «گاهی سوالی که مطرح می‌شود این است که برای یک فیلم مستند اجازه خلق و تولید داریم؟ در این مورد پاسخ من مثبت است. مثلا در زمینه صداهای آمبیانس گاهی ممکن است که صداها استعاری باشند مثلاً گاهی به صدای یک موتور، صدای غرش شیر اضافه می‌شود و این صدا، استعاری است. گاهی این مسأله مطرح می‌شود که فیلم مستند، حتما باید مستند باشد اما برخی مسایل را می‌شود دستکاری کرد اما می‌شود بخش‌هایی از یک واقعیت را کپی کرد و دوباره نشان داد. یعنی می‌شود از جنبه خلق کردنی و جنبه تکرارکردنی استفاده کرد.»
وی افزود: «البته ما باید در کنار این ماجرا آگاه باشیم که در زندگی واقعی هم جعلیات بسیاری وجود دارد، در جامعه بسیاری از مردم را صرفا با قاب و تغییر چهره می‌بینیم و دوری از واقعیت به طور روزمره در تمام کشورها اتفاق می‌افتد اما باید بتوانیم تشخیص بدهیم کدام یک از حرف‌ها دروغ و کدام یک درست و واقعی است.»
کلاوس اشتاینک: فیلم مستند لزوما نباید به حقیقتِ صرف بپردازد
اشتاینک بیان کرد: «بعضی‌ها ادعا می‌کنند فیلم مستند باید به حقیقتِ صرف بپردازد که این بی‌معنی است چون رسیدن به حقیقت کامل غیرممکن است نمایش دادن آن که دیگر بماند. البته این امر به معنی آن نیست که مستندساز با حقیقت کاری ندارد، هدف مستندساز باید رسیدن به حقیقت و نزدیک شدن به آن باشد؛ این وظیفه مستندساز است. البته این هم به معنی این نیست که در این فیلم‌ها خلقی صورت نگرفته است اما مستندساز باید به حقیقت نزدیک‌تر شود.»
وی مطرح کرد: «در حیطه وظایف کارگردانی باید به هدایت مخاطبان توجه کنیم؛ در برخی از فیلم‌ها، توجه مخاطب به فیلم باز است اما اگر قرار است فیلم مستندِ شدید ساخته شود یکی از نکات مهم این است که کارگردان بتواند توجه مخاطبان را کنترل و هدایت کند. عکاسی و نقاشی استراتژی‌های متفاوتی برای کنترل و هدایت «توجه» بیننده دارند اما به طوری که گاهی مخاطب می‌تواند در تصویر قدم بزند و به هر چه دلش خواست، توجه کند. مشابه این موضوع در فیلم مستند هم می‌تواند وجود داشته باشد، هرچه قدر کنترل کارگردان در هدایتِ توجه مخاطب بیشتر باشد تاثیر کارگردان بعد از تماشای فیلم هم شدیدتر خواهد بود.»
این کارگردان در بخش دیگری از صحبت‌هایش اظهار کرد: «دوربین ابزارهای متعددی در اختیار دارد مثل زوم، تراولینگ و... و هدف از استفاده از این ابزارها هدایت تمرکز بیننده است. پرسپکتیو یا نقطه دید هم در یک فیلم مهم است، از این موضوع می‌شود استفاده‌های زیادی کرد کسانی که برایشان مهم است از نقطه دیدهای مختلفی استفاده کنند، فیلمشان به عنوان یک واحد کامل بهتر عمل می‌کند. یکی دیگر از مزایای پرسپکتیو این است که با استفاده از آن می‌شود شیوه‌های مختلف برخورد با یک موضوع را به تصویر کشید. دو نوع نقطه دید را می‌توان در نظر گرفت؛ نقطه دید اول نقطه دید مولف است که اساسأ همه‌گیر است و بعضاً از آن به عنوان «نقطه دید خدا» یاد می‌شود. حالا هم با ظهور پهبادها نمونه‌هایی از این نقطه دید مولف را در فیلم‌ها می‌بینیم، سوالی که پیش می‌آید این است که این نقطه دید نقطه دید چه کسی است؟ جایگزینی که برای نقطه دید مولف وجود دارد نقطه دید شخصی است.»
وی افزود: «نکته دیگر ساختار فیلم است. هنرها ساختارمند هستند، مستند هم چنین است که ساختار درونی دارد؛ هرچه این ساختار درونی کمتر پیچیده باشد و ساده‌تر بیان شود، فیلم مستند قوی‌تر خواهد بود. فیلم باید بتواند برای مخاطب قابل دریافت باشد، اگر فرض کنیم ساختار درونی مستند مثل یک زنجیر یا یک مارپیچ باشد بیننده به این ساختار درونی راه پیدا نمی‌کند.»
اشتاینک عنوان کرد: «نکته بعدی موانع هستند، باید به پیچیدگی‌هایی که در محتوا وجود دارد حواسمان باشد چون مخاطب باید متوجه آن شود و نباید انرژی‌ای را که در آن موانع وجود دارد، فراموش کنیم. جریان طبیعی گفتار در فیلم هم از نکات دیگر است؛ این موضوع را هر آدمی می‌تواند به راحتی بفهمد اگر گفتار فیلم خیلی مستقیم و خطی باشد گاهی خوب نیست. جریان طبیعی گفتار همراه با مکس‌های خوب به اعتبار یک فیلم کمک می‌کند و فیلم معتبرتر می‌شود.»
وی در پایان گفت: «نکته بعدی احساسات است و نباید احساسات را در ساخت یک فیلم نادیده بگیریم، یک برخورد قدیمی نسبت به این موضوع وجود دارد که عده‌ای می‌گفتند مستند باید محض باشد و احساسات در حوزه فیلم‌های داستانی وجود دارد ولی به نظرم این چنین نیست.»
سی‌وهشتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران تا ۲ آبان ۱۴۰۰ (۱۹ تا ۲۴ اکتبر ۲۰۲۱) در حال برگزاری است. این رویداد برای اولین‌بار در تاریخ سینمای ایران واجد شرایط تایید آکادمی اسکار شناخته و معرفی شده است.
ارسال دیدگاه