هیجان مقابله با واکسیناسیون

هیجان ترس از شایعه‌های منتشر شده در شبکه‌های اجتماعی نشأت می‌گیرد تا حرف‌ها و گفته‌هایی که دهان به دهان میان افراد می‌پیچد؛ مانند گفته‌هایی که فردی واکسن زده و به کرونا مبتلا شده یا حتی فوت کرده است. همچنین در ایام کرونا تئوری‌های غیرعلمی مختلفی در شبکه‌های اجتماعی پخش شد، مانند تئوری اینکه واکسن‌های تولیدی دارای مواد بیولوژیک است. مهم آن است که این شایعه‌ها ادعا هستند و اثبات یک ادعا برعهده مدعیان این گفته‌هاست و کسی در شبکه‌های اجتماعی پاسخگوی رد این شایعه‌ها نیست.
تمامی اینها هیجانات ترس را در افراد تشدید می‌کند. از منظر دیگر، افراد جامعه ما تخصص کمی در زمینه‌های پزشکی و پیراپزشکی دارند و براحتی گفته‌ها و شایعه‌ها را می‌پذیرند. در نتیجه این جریانات، هیجانات ترس در افراد افزایش می‌یابد و انگیزه حرکت آنها را علیه واکسن پررنگ می‌کند.

در حال‌حاضر برخی از افراد جامعه در تصمیم‌گیری برای اقدام به تزریق واکسن دچار یک ابهام هستند که به آن پدیده «تحمل ابهام» می‌گویند، چرا که افراد نمی‌دانند پس از تزریق چه اتفاقی برایشان رخ خواهد داد. این تحمل ابهام هیجانات ترس را نیز تحریک می‌کند. ابهاماتی برای افراد در زمینه پژوهش‌های علمی، تولید واکسن وجود دارد یا اینکه در میان افراد شایعه‌های تئوری توطئه مطرح شده است در ترس افراد تأثیرگذار است. اما باید دانست در شرایط کنونی آنچه دانش ناقص ما در مقابله با کرونا به ما می‌گوید این است که اگر دست‌هایتان را بشورید، فاصله اجتماعی را حفظ کنید، ماسک و واکسن بزنید به بیماری مبتلا نمی‌شوید و پس از تزریق واکسن فردا چه اتفاقی پیش خواهد آمد اما در حال حاضر همین دانش ناقص می‌گوید تنها راه ایمنی رعایت پروتکل‌های ساده و تزریق واکسن است. پس در چنین شرایطی باید افراد را با سود و زیان گزینه‌های موجود یعنی تزریق یا عدم آن آشنا کنیم. برای تشویق افرادی که واکسن نمی‌زنند باید توضیح داد که از راه منطقی با موضوع برخورد کنند و انتخاب خود را از طریق سود و زیان بسنجند که اگر بزنند چه سودی خواهد داشت و اگر نزنند چه زیانی در انتظار آنهاست. البته متخصصانی هستند که سود و زیان این انتخاب را بخوبی می‌شناسند و توصیه این افراد تأثیرگذاری بیشتری دارد.

از ابعاد جمعی نیز در زمینه واکسن اما و اگرهای بسیاری وجود دارد. اینکه کسانی که واکسن نمی‌زنند آیا می‌دانند امتناع شان از تزریق واکسن چه تبعاتی برای دیگر افراد دارد؟
در ارتباط با افراد باید گفت که همه افراد قطعاً در مورد واکسن خوانده‌اند و می‌دانند که واکسیناسیون جمعی چه مزایایی دارد. برخی افراد در چنین پدیده‌های جمعی، چه کرونا یا چه واکسیناسیون، دچار اضطراب می‌شوند. برخی درکل موضوع را انکار می‌کنند. برخی فاجعه سازی، برخی سهل‌انگاری! و برخی بزرگنمایی می‌کنند. در برابر این عکس‌العمل‌ها نیز باید اطلاع رسانی‌هایی در مورد سود و زیان‌های جمعی و اجتماعی داد؛ اما نباید نادیده گرفت که همه افراد را نمی‌توان به‌سمت مطلوب هدایت کرد. برای مثال آیا کسی در دنیا وجود دارد که نداند سیگار مضر است و آیا ما متخصص ریه نداریم که سیگار نکشد و این سیگار کشیدنش چه مضراتی برای اطرافیانش دارد؟
برخی فکر می‌کنند این افراد از روی ندانستن دست به اقدامات زیانبار می‌زنند اما چنین نیست. موضوع دخیل در تصمیم‌گیری این افراد انگیزه است و یکی از اختلالات روانشناختی مؤثر در انگیزه افراد «افسردگی» است. برخی از افراد جامعه ما بعد از حدود گذشت دو سال از این بیماری دچار نوعی کرختی شده‌اند.
حرف آدم‌های افسرده این است که اصلاً مهم نیست که بگیریم یا اطرافیان را نیز دچار بیماری کنیم و غیرقابل انکار است که افراد افسرده در جامعه ما کم نیستند.

با گذر از تحلیل رفتار افراد جامعه در برابر واکسیناسیون، سیاست‌های مدیریتی در تغییر نگرش افراد نیز مؤثر است. در برخی کشورها برای تغییر انگیزه افراد به‌سمت تزریق واکسن سیاست‌های مختلفی در نظر گرفته شده است یکی از این سیاست‌ها، تشویق است مثلاً به افرادی که واکسن می‌زنند کیک و نوشیدنی می‌دهند.
شاید ناچیز باشد اما بی‌تأثیر نیست. در رفتار درمانی قاعده‌ای وجود دارد و برای تغییر رفتار افراد گزینه‌های مختلف را تست می‌کنند برای مثال اول سیاست‌های تشویقی را امتحان می‌کنند اگر پاسخ ندیدند به سراغ گزینه‌های بعد مانند محرومیت و در نهایت به سمت جریمه می‌روند که در حال حاضر در کشور ما هم برخی از این سیاست‌ها در حال اجراست.

رسانه‌ها هم پایه‌های محکمی برای تغییر نگرش افراد هستند. متأسفانه رسانه‌های ما در این زمینه کم کاری کرده اند. با تشکیل تیم های متخصص در زمینه اطلاع رسانی و تبلیغ در مورد مزایا و معرفی واکسن‌ها می‌توان تغییرات بسیاری را ایجاد کرد.

*روانشناس

منبع: ایران