صنایع دستی گیلان در خطر فراموشی است

به گزارش روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی گیلان، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان می‌گوید: گیلان در زمینه صنایع دستی از تنوع خوبی برخوردار است و با توجه به تنوع و ارزان‌تر بودن تولیدات ماشینی استفاده از صنایع دستی بومی در گذر زمان، کاهش چشمگیری داشته است.
مسعود حلاج پور بر این نکته هم تاکید دارد که سختی کار به شیوه سنتی، کاربردی نبودن برخی صنایع دستی با نیاز‌های زندگی امروز و نبود بازار مناسب از دیگر عوامل منسوخ شدن برخی از صنایع دستی است.

ارزآوری در کنار انتقال فرهنگ

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با اشاره به اینکه گیلان بیش از ۸۵ رشته صنایع دستی دارد که شاخص‌ترین آن‌ها حصیر، گلیم، چادر شب، جاجیم، مروار، شال و بامبو، سفالگری، رشتی دوزی، خراطی، نازک کاری، چوب تراشی، سِراجی سنتی یا کار روی چرم است گفت:۲۴ هزار هنرمند در این رشته‌ها فعالیت می‌کنند.
مسعود حلاج پور افزود: گیلانیان هنرمند نه تنها محصول هنرشان را به هموطنان شان ارائه می‌کنند، بلکه در کنار ارزآوری هنر اصیل گیلان را لا به لای نقش‌ها و رنگ‌ها به سرزمین‌های دیگر معرفی می‌کنند.

وی در ادامه افزود: چاقوسازی و چموش دوزی رشته‌هایی هستند که متاسفانه به دلیل توسعه تکنولوژی‌های جدید در تولید محصولات مشابه و عدم کاربردی بودن، چند سالی است به فراموشی سپرده شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان همچنین خاطر نشان کرد: چلنگری یا همان آهنگری، جاجیم بافی و نمدمالی هم از رشته‌هایی هستند که باتوجه به برنامه ریزی‌های انجام شده، مسیر احیا را طی می‌کنند و تلاش می‌کنیم آن‌ها را از لیست فراموشی خارج کنیم.
مسعود حلاج پور افزود: چادر شب بافی با الیاف طبیعی، ابریشم کشی سنتی و شالبافی که در حال منسوخ شدن بود در ۲ سال گذشته با برنامه ریزی‌های انجام شده دوباره احیا شده و اکنون به ثبت جهانی و ملی نیز رسیده است.
وی همچنین در پاسخ به این سوال که چه کار‌هایی برای احیا صنایع دستی گیلان انجام داده اید می‌گوید: تهیه پرونده ثبت مهارت سنتی ۱۶ رشته صنایع دستی بومی استان که در فهرست میراث فرهنگی ناملموس (میراث معنوی) کشور یکی از مهمترین اقدامات این اداره کل است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان افزود: شناسایی هنرمندان و اجرای طرح‌های حمایتی شامل صدور مجوزها، اعطاء تسهیلات، بیمه هنرمندان، ایجاد خلاقیت و نوآوری برای کاربردی کردن صنایع دستی بومی در زندگی امروز، برگزاری دوره‌های آموزش کوتاه مدت عمومی با هدف اشاعه و ترویج رشته‌های صنایع دستی بومی، طراحی و نمونه سازی محصولات، تجهیز کارگاه‌های صنایع دستی، برگزاری نمایشگاه‌های ترویجی صنایع دستی، ترغیب هنرمندان به تولید محصولات اصیل و مرغوب و شرکت در برنامه داوری ملی و بین المللی نشان مرغوبیت صنایع دستی، هنرمندان رشته‌های بومی در نمایشگاه‌های استانی، منطقه‌ای و ملی و برگزاری دوره‌های آموزش تخصصی ویژه شاغلان صنایع دستی برای خلاقیت، نوآوری و طراحی محصولات و ارتقاء کیفیت تولید و فروش محصولات از جمله اقداماتی است که برای احیا صنایع دستی انجام شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با اشاره به اینکه صنایع دستی بومی با توجه به پیشینه و کاربردش با زندگی مردم پیوند و ارتباطی نزدیک دارد و بیانگرفرهنگ و هنر مردم هر منطقه است می‌گوید: از این رو احیای آن به معنای حفظ هویت و احیای ارزش‌های فرهنگی است.

احیای صنایع دستی، کمک به اشتغال است

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان نقش صنایع دستی در ایجاد اشتغال، کاهش بیکاری، جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر‌ها، کسب درآمد برای خانوارها، رونق اقتصاد و احیا و ایجاد مشاغل وابسته به آن نظیر فرآوری مواد اولیه و تولید ابزار و دستگاه‌های کار را مهم دانست و گفت: با ایجاد انگیزه و دادن تسهیلات برای احیای این صنایع تلاش می‌کنیم تا این رشته‌ها را زنده و پویا نگهداریم.
معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم می‌گوید: هنرمندان گیلانی انواع محصولات صنایع دستی را با دستان هنرمند خود وارد بازار می‌کنند که با درآمد آن که حاصل ذوق و زحمتشان است نیاز‌های زندگی شان را تامین می‌کنند.

هنرمندان صنایع دستی حافظان میراث فرهنگی

فرزاد رشیدی با مهم دانستن نقش هنرمندان صنایع دستی در حفاظت از میراث ایرانی می افزاید: آنچه را که امروز ما به عنوان میراث این مرز و بوم می‌شناسیم آثار هنرمندان صنایعی است که شامل گذر زمان شده و اکنون به عنوان مهمترین جاذبه گردشگری کشور مورد توجه است.

وی مهمترین راه حفاظت از این میراث ارزشمند را پیوند بین بازار و اقتصاد خانوار گیلانی می‌داند و تاکید می‌کند: تا زمانی که برخی از رشته‌های صنایع دستی با نیاز بازار همسو و برند سازی نشود، احتمال فراموشی صنایع دستی وجود دارد.
معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به ثبت جهانی روستای قاسم آباد رودسر گیلان با محوریت چادر شب بافی به عنوان تنها اثر متمرکز جهانی گیلان در حوزه میراث فرهنگی و صنایع دستی عنوان می‌کند: یکی از مهمترین مزایای این میراث هویت بخشی منطقه با اثر صنایع و ایجاد برند بین المللی برای صادرات این محصول است.
فرزاد رشیدی با بیان اینکه هم اکنون بیش از ۶۰۰ نفر از هنرمندان چادرشب باف در این رشته فعالیت می‌کنند، بیان می‌کند: ثبت شهر‌ها و روستای جهانی و ملی صنایع دستی یکی از مهمترین فعالیت‌ها برای حفاطت و برندینگ ایجاد بازار مناسب برای رشته‌های در حال فراموشی است.
وی می‌گوید: در سال گذشته گیلان با ثبت روستای شالمای ماسال بعنوان روستای ملی چوپ تراشی ایران، روستای عنبران بعنوان روستای ملی گلیم بافی ایران، روستای ارده رضوانشهر بعنوان روستای ملی شالبافی ایران، روستای جیرده با محوریت سفال سنتی و همچنین شهر رشت بعنوان شهر ملی هنر‌های سنتی ایران با محوریت رشتی دوزی موفق به کسب رتبه اول ثبت روستا‌ها و شهر‌های ملی برای حفاظت و برند سازی صنایع دستی شد.

آموزش برای اشتغال

معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر تلاش شده با آموزش رایگان برای رشته‌های در حال فراموشی بتوانیم رغبت هنرمندان را به این صنایع دستی بیشتر کنیم گفت: در کنار آموزش با اشتغالزایی می‌توانیم از فراموش شدن این صنایع دستی جلوگیری کنیم.
فرزاد رشیدی همچنین می‌گوید: با توجه به ثبت جهانی صنایع دستی گیلان و استفاده از ظرفیت کریدور اوراسیا تولیدات صنایع دستی گیلان ظرفیت خوبی برای صادرات به کشور‌های همسایه است.
وی گفت: تلاش می‌کنیم با افزودن صنایع دستی گیلان به عنوان سی و یکمین محصول ایران در ردیف کالا‌های برخوردار از تعرفه گمرکی اوراسیا، مهمترین زیرساخت برای صادر کردن این محصولات را فراهم کنیم.
معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی افزود: تا پیش از شیوع کرونا هر سال در فصل گردشگری، بیش از ۶۱۴ غرفه نمایشگاهی در ورودی شهر‌ها و مناطق گردشگرپذیر گیلان دایر می‌شد.

سراغ کارشناس صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان می‌روم تا از وضعیت کنونی بازارچه‌های صنایع دستی بگوید، وی می‌گوید: متاسفانه سایه شوم کرونا بر صنایع دستی هم تاثیر گذاشته است و بازار‌های صنایع دستی گیلان که مکانی برای عرضه دست ساخته‌های هنرمندان گیلانی است را تعطیل کرده است.
پریسا پورمروت جو با اشاره به اینکه گیلان ۷ بازارچه دائم صنایع دستی دارد، می‌گوید: کرونا بساط هنرمندان در بازارچه عیدانه، بازارچه موقت نوروز، بازارچه موقت تابستانه و بازارچه مناسبتی را جمع کرده است.
وی با بیان اینکه چند سالیست فضای مجازی به کمک بازار صنایع دستی گیلان آمده است می‌گوید: در فضای مجازی هیات مدیره‌های سایت‌های فروش با هنرمندان و مشتریان صنایع دستی مذاکره و مقدمات خرید و فروش این دست صنایع را فراهم می‌کنند.
کارشناس صنایع دستی گیلان گفت: برخی از هنرمندان توانسته اند با استفاده از این فضا بازار مجازی کسب و کار خود را رونق داده و دست ساخته‌های خود را به بازار عرضه کنند.
با شنیدن صحبت‌های مسوولان به سراغ چند هنرمند صنایع دستی می‌روم.

نشستن پای حرف‌های شنیدنی چند هنرمند

تنها چموش دوز ایران که در شهرک تاریخی ماسوله زندگی می‌کند از نبود بازار برای چموش هایش می‌گوید.

چموش یکی از کفش‌های قدیمی است که در ماسوله استفاده می‌شد و امروزه به عنوان روفرشی و بیشتر به عنوان تزیین استفاده می‌شود.
وی که این هنر را از پدربزرگش یادگرفته است می‌گوید که این صنعت امروز متقاضی برای یادگیری و حتی خرید هم ندارد.
این چموش دوز می‌گوید: چرم چموش قبلا در همین شهرک در دباغ خانه تهیه می‌شد، اما حالا از کرمانشاه و همدان باید تهیه و خریداری شود.
قیمت چموش هم ۲میلیون تومان است و از آنجاییکه کسی توان خرید ندارد این صنعت مورد بی مهری واقع شده است و بیشتر توریست‌های خارجی مشتاق و خریدار چموش‌های دست دوختش هستند.
این چموش دوز انتظار دارد تا برای عرضه چموش‌ها و همچنین تهیه چرم آن مسوولان تسهیلاتی در نظر بگیرند.

صدای چکش‌های کم جان اوستا تقی از لشت نشا به گوش می‌رسد.
اوستا تقی آهنگری است که از ۱۲ سالگی صنعت چلنگری را از پدرش یاد گرفته و الان حدود ۶۰ سال تجربه این صنعت را به دوش می‌کشد و از بی توجهی بازار به این صنعت گلایه می‌کند.
وی می‌گوید: کسی دیگر مشتاق یادگیری این هنر نیست، چون همه معتقدند بازار ندارد در واقع این حرفه را درآمد زا نمی‌دانند.
اوستا تقی که بیشتر داس و چاقو درست می‌کند می‌گوید: با روی کار آمدن ماشین‌های کشاورزی تنور داغ کارگاهش کم کم به سردی بازار گرفتار شده است.
جاجیم بافی هم یکی دیگر از صنایع دستی و سنتی است که سالهاست از یاد هنرمندان دور بوده و غبار فراموشی بر چهره آن نشسته است.

کمی آن طرف‌تر در غرب گیلان شهرستان تالش، بافت جاجیم به عنوان یکی از دست بافته‌های تالش از دیرباز در بین ییلاق نشینان و روستائیان متداول است.
شهربانو زن تالشی هم سالهاست تار‌ها را یک در میان با ماسوره پود به نقشی زیبا و چشم نواز تبدیل کرده و می‌گوید:این هنر نسل به نسل در خانواده دست به ست شده است، ولی این روز‌ها جوانان به دلیل نداشتن بازار فروش و کسادی بازار رغبتی برای یادگیری آن ندارند.
وی که این هنر با وجودش آمیخته شده با نگرانی از فراموش شدن آن، خواستار حمایت مسئولان از بافت جاجیم است تا این هنر ارزشمند به نسل‌های جدید منتقل شود.
این زن خوش ذوق تالشی می‌گوید: جاجیم هنری دستی و قدیمی است که قبلاً به عنوان خورجین، زیرانداز و پالان از آن استفاده می‌شد و امروزه با توجه به نیاز جامعه به عنوان سجاده، کوسن، زیر انداز استفاده می‌شود و اگر از این هنر دستی حمایت شود زمینه اشتغالزایی را برای مردم ایجاد خواهد کرد.

تلاش برای احیای صنایع دستی

معاون صنایع دستی و هنر‌های سنتی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان با اشاره به تلا‌ش‌های این اداره کل درخصوص احیای رشته‌های منسوخ شده هنر بومی منطقه، از چلنگری، چموش دوزی و جاجیم بافی می‌گوید: تلاش کردیم دوره‌های آموزشی برای هنرمندان در گیلان برگزار کنیم، تا گا‌مهای مؤثری برای احیای رشته‌های منسوخ با وقفه‌ای طولانی برداشته و رنگ و بوی دیگری به هنر اصیل و غنی بومی بخشیده شود.
فرازد رشیدی می افزاید: برای احیای این صنایع دستی تسهیلاتی در قالب سامانه کارا و سامانه مشاغل خانگی در نظر گرفته شده است که هنرمندان می‌توانند برای توسعه و احداث کارگاه اقدام کنند و همچنین از ظرفیت بیمه صندوق روستاییان و عشایر و صنایع دستی هم استفاده شده تا در صورت تمایل از مزایای بیمه نیز بهره‌مند شوند.

خلاقیت و کاربردی کردن صنایع دستی

سخن آخر اینکه بی شک صنایع دستی جایگاهی ویژه‌ای در معرفی فرهنگ و تمدن هر ملت دارد. باید بپذیریم که صنایع دستی، یعنی ایجاد اشتغال و بهبود شرایط اقتصادی خانواده‌ها و علاوه بر این آنچه قابل اهمیت است، جنبه فرهنگی آن است.
باید با هدفمند کردن محصولات صنایع دستی و در نظر گرفتن نیاز مصرف کنندگان در نوع کاربری محصولات این بخش به رشد و پرورش هنرمندان، حمایت از آنان، جلب توجه گردشگران و کشف بازار‌های جدید در این عرصه اقدام کرد.
در هر حال هنرمندان صنایع دستی انتظار دارند هنر اصیل شان که ساخته دست و پنجه شان است دیده شود و مورد حمایت قرار بگیرد. خلاقیت و کاربردی کردن محصولات صنایع دستی از جمله ضروریات و نیاز‌هایی است که باید با برنامه ریزی هدفمند با جدیت پیگیری شود.