گفت‌و‌گو با سعید معدنی جامعه شناس درباره راهکارهای بازسازی سرمایه اجتماعی
شفاف‌سازی تمام عیار برای افزایش اعتماد اجتماعی
تهران (پانا) - همواره از سرمایه اجتماعی به‌عنوان ابزار اساسی و قدرتمند کشورهای جهان یاد می‌شود که در سایه آن می‌توان به توسعه، افزایش امنیت، مقبولیت اجتماعی و شکوفایی اقتصادی دست یافت.
به‌گزارش ایران، از این‌رو رشد و تعالی سرمایه اجتماعی برای مقابله با مشکلات و آسیب‌های داخلی و همچنین مقابله با تهدیدات خارجی در مدار توجه مسئولان کشورها قرارگرفته است. متخصصان و پژوهشگران معتقدند توجه به سرمایه اجتماعی به گسترش اعتماد عمومی و به‌دنبال آن افزایش همدلی و یاری‌رسانی در جامعه منجر شده از بروز آسیب‌های اجتماعی پیشگیری می‌کند از این‌رو سرمایه اجتماعی یکی از ارکان مهم جوامع بشری محسوب می‌شود. سعید معدنی جامعه شناس در گفت‌و‌گو با «ایران» به وضعیت کنونی سرمایه اجتماعی درکشور و راه‌های افزایش آن پرداخته است.
برخی از کارشناسان علوم اجتماعی بر این باورند که بعضی از اتفاقات در طی سالهای اخیر باعث شده، سرمایه اجتماعی به سطحی پایین برسد و این تبعات اجتماعی ناخوشایندی برای جامعه خواهد داشت. نظر شما دراین باره چیست؟ شما وضعیت سرمایه‌های اجتماعی را در کشور چطور ارزیابی می‌کنید؟
سرمایه اجتماعی با سه عنصر اعتماد، مشارکت و همکاری سنجیده می‌شود. البته مشارکت و همکاری ذیل عنصر اعتماد قرار می‌گیرد و می‌توان گفت اعتماد بنیان اصلی سرمایه اجتماعی است. متأسفانه در سال های اخیر برخی از عناصر باعث شده سطح سرمایه‌های اجتماعی در کشور پایین بیاید اما نمی‌توانیم درمقام مقایسه برآمده وبگوییم سطح سرمایه‌های اجتماعی کاهش یا افزایش یافته است. زیرا معیار دقیقی برای سنجش وجود ندارد که بتوان براساس آن مثلاً یک دهه اخیر را با دهه‌های قبل مقایسه کرد. با وجود این اکثر کارشناسان که در این رابطه مطالعه و پژوهش انجام داده‌اند معتقدند که سرمایه اجتماعی افول یافته است. با افول سرمایه اجتماعی سطح اعتماد در جامعه کاهش می‌یابد و اعضای جامعه دیگر به یکدیگر اعتماد نمی‌کنند و به‌دنبال آن به یکدیگر کمک و یاری نمی‌رسانند. به همین خاطر با تبعات بسیاری مواجه خواهیم بود.
طبعاً کشورهایی می‌توانند بر مشکلات خود غلبه کنند و به نتیجه مطلوب دست یابند که سرمایه اجتماعی کافی دارند و می‌توانند به یکدیگر اعتماد کرده در جهت بهبود مشکلات و معضلات جامعه گام بردارند.
همان‌طور که گفتید اعتماد عمومی یکی از مؤلفه‌ها و اجزای مهم سرمایه اجتماعی است با توجه به اینکه اعتماد عمومی طی سالهای اخیر بشدت آسیب دیده به نظر شما دولت و مردم برای بهبود و بازسازی آن چه باید بکنند؟
یکی از راه‌های بهبود اعتماد عمومی آسیب دیده و بازسازی آن تکیه بر افراد مورد اعتماد جامعه و استفاده از خدمات آنها است. متأسفانه در جامعه ما کسانی که می‌توانند در افزایش اعتماد عمومی مؤثر بوده و به نوعی تکیه گاه اجتماعی مردم جامعه باشند به مرور زمان حذف می‌شوند. مثال روشن این موضوع فوتبالیست‌های برجسته، هنرمندان بزرگ و مشاهیرکشور که از افراد مورد اعتماد جامعه به شمار می‌آیند از صداوسیما حذف شده‌اند و مردم کمتر با آنها در ارتباط هستند. به طوریکه می‌توان گفت آنها در حال حذف از گردونه زندگی اجتماعی مردم هستند. صداوسیما که تنها وسیله ارتباطی مردم در داخل کشور است متأسفانه نتوانسته آن طور که باید اعتمادزا باشد. از این‌رو برای بهبودی و بازسازی اعتماد در جامعه مسئولان باید با نگاهی وسیع‌تر به همه سرمایه‌های ملی و اجتماعی توجه کنند تا بتوانیم در بهبود اعتماد اجتماعی از آنها کمک بگیریم. به یاد دارم در زلزله کرمانشاه مردم به سلبریتی‌ها و به شخصیت‌های اجتماعی بیشترین اعتماد را داشتند و بیشترین کمک را از طریق آنها به دست آسیب دیدگان رساندند. این نشانه‌ای بود که سیستم اداره کشور می‌توانست به آنها اعتماد کند و به تداوم
اقداماتی از این دست کمک کند.
به نظر می‌رسد افول سرمایه اجتماعی؛ بزرگترین چالش پیش روی دولت آینده است و لازم است برای بازسازی آن با توجه به پیچیدگی‌هایی که جامعه ایرانی دارد به‌صورت فوری و اورژانسی تصمیمات مؤثری اتخاذ شود. نظر شما در این باره چیست؟
ما برای افزایش سرمایه‌های اجتماعی هیچ راه فوری و اورژانسی نداریم و سرمایه‌های اجتماعی بتدریج ایجاد می‌شود. به همین دلیل هنگامی که سرمایه‌های اجتماعی از بین می‌رود براحتی نمی‌توان آن را جذب و ایجاد کرد. در واقع این امری تدریجی و تاریخی است. برای مثال اعتقاد به ملیت و اعتقاد به مذهب هم سرمایه اجتماعی هستند هنگامی که آسیب ببینند براحتی ترمیم نخواهند شد و ترمیم این آسیب هم نیازمند زمان است. پس باید تصمیمات اساسی و مؤثری گرفته شود تا به توان به مرور زمان این آسیب را ترمیم کرد.
کارشناسان اجتماعی و جامعه شناسان معتقدند هرچقدر سرمایه اجتماعی تنزل و کاهش پیدا کند به همان میزان بحران ناشی از بروز آسیب‌های اقتصادی- اجتماعی در جامعه افزایش می‌یابد برای جلوگیری از افول سرمایه اجتماعی و کنترل و مهار بحران های اجتماعی و اقتصادی چه کار باید کرد؟
هنگامی که سرمایه اجتماعی از بین می‌رود آسیب‌ها هم بیشتر می‌شود. علت آن این است که هیچ کسی در جامعه حضور ندارد که بتوان به او اعتماد کرد. معروف است که مرحوم تختی در زلزله بوئین زهرا یک تنه توانست کمک زیادی از مردم کوچه و بازار جمع کند، این سرمایه اجتماعی است. هنگامی که سرمایه اجتماعی از بین می‌رود و ما نمی‌توانیم به دیگران اعتماد کنیم، هنگامی که دست‌هایی وجود دارد که به تخریب شخصیت‌های اجتماعی می‌پردازد، اعتماد اجتماعی کمرنگ می‌شود و ناخودآگاه کمک در جامعه شکل نمی‌گیرد. در چنین شرایطی با افزایش آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی مواجه می‌شویم و فقر و مشکلات بسیار زیاد دیگری در جامعه حاکم می‌شود. در واقع به همین خاطر است که ما حتی در جامعه نسبت به یکدیگر هم اعتماد اجتماعی نداریم.
ما جزو معدود کشورهایی هستیم که جنگ داخلی و خارجی نداریم اما بیشترین مهاجرت از کشور ما شکل می‌گیرد. جوانان و نخبگان کشور ما و حتی مردم عادی از کشور خارج می‌شوند و این بیانگر وجود مشکل است. در حقیقت باید شرایط به گونه‌ای تغییر کند که مهاجرین به کشور بازگردند و به صاحبان سرمایه تضمین داده شود تا آنها برای سرمایه‌گذاری در کشور راغب شوند. با سرمایه‌گذاری این افراد در کشور اقتصاد دوباره جان می‌گیرد. اقتصاد که رونق پیدا کند کم کم وضعیت مردم هم بهبود می‌یابد و اعتماد اجتماعی هم تا حدودی جبران می‌شود و بحران‌ها کاهش می‌یابد.
شفاف‌سازی در رابطه میان دولت و مردم، نقش پررنگی در بهبود و تقویت سرمایه اجتماعی دارد به نظر شما چه اقداماتی در این زمینه باید از سوی سیاستگذاران صورت گیرد؟
متأسفانه طی سالهای اخیر به دلایل مختلف بویژه در حوزه حکمرانی دولت رابطه بین مردم و دولت ضعیف شده است وسرمایه اجتماعی بشدت کاهش پیدا کرده و همین مسأله بی‌اعتمادی را به‌دنبال داشته است .
اگر سیستم به‌دنبال جلب اعتماد مردم است باید شفاف‌سازی کند. از سوی دیگر باید مانع ایجاد دوگانگی در اعمال قانون شود چرا که این دوگانگی مانع مهمی برای ترمیم یا ایجاد اعتماد اجتماعی است. به نظر می‌رسد برای تقویت و بهبود سرمایه‌های اجتماعی باید شفاف‌سازی تمام عیار شکل بگیرد و دولت به مردم نشان دهد که واقعاً به‌دنبال شفاف‌سازی است.
ارسال دیدگاه