پویان صدقی: فیلمسازها هنوز جایگاه اکران آنلاین را نمی‌دانند

آزاده فضلی - سینمای کوتاه ایران علاوه بر مشکلاتی که سینمای بلند ایران با آن دست به گریبان است، شرایطی ویژه‌تر دارد. این نوع سینما به دلایل مختلف، جایگاه ویژه‌ای میان فیلمسازها دارد، چون می‌توانند به موضوعات و سوژه‌هایی خاص بپردازند و برخی محدودیت‌هایی که سینمای بلند دچار آن است، شامل این سینما نمی‌شود اما از طرفی مشکل ویژه‌ای که سینمای کوتاه با آن سروکار دارد، بحث «اکران» است؛ تا دو سه سال اخیر اکران فیلم کوتاه تنها در جشنواره‌ها میسر بود و سالن‌های سینما جایی برای نمایش فیلم‌های کوتاه نبود اما به لطف هنر و تجربه و پلتفرم‌های نمایش فیلم کوتاه، دسترسی به فیلم‌های کوتاه و تماشای آنها میسر شده است. یکی از این پلتفرم‌ها که به صورت اختصاصی فیلم‌های کوتاه داستانی، مستند و انیمیشن را برای عموم در دسترس قرار داده، «وُدیو» است که توسط چند جوان مستعد و دلسوز راه‌اندازی شده است. به همین بهانه و در ادامه پرونده «جایگاه فیلم کوتاه در اکران» با پویان صدقی مدیرعامل وُدیو گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.

* اکنون جایگاه فیلم کوتاه در سینمای ایران را چقدر موفق ارزیابی می‌کنید؟

من فکر می‌کنم اگر بخواهیم در مقیاس سینمای ایران بخواهیم این موضوع را بسنجیم، صادقانه بگویم «سینمای کوتاه» جایگاه نادیده گرفته شده‌ای دارد، چراکه سینمای کوتاه، مدیومی کاملاً شناخته شده است. اخیراً از میان فیلمسازهای ایرانی که موفق بودند، فیلم اولی ساخته و جدی گرفته شده است اما در عین حال تهیه‌کنندگان و افراد موثر در این فضا، جدی نمی‌گیرند، چون سینمای کوتاه را فضایی دورهمی می‌دانند. با این حال، سینمای کوتاه در فضای بین‌المللی فرمولی متفاوت دارد و افتخارات سینمای ایران در جهان، خیلی پررنگ‌تر از داخل کشور است.

در ایران، فضای سینمای کوتاه تبدیل به مجموعه‌ای از جشنواره‌ها شده است که اسامی تکراری را نیز برای منتخبان خود برمی‌گزینند و اکثر داوران نیز تکراری هستند و این تکرار در حال لطمه زدن به این سینماست. قبلاً (دهه هشتاد) سینمای کوتاه به عنوان یک ابزار کاملا علمی و پژوهشی بوده که هدفش خلق در فضای آکادمیک و مرتبط با پایان‌نامه و کار کلاسی بوده، تعریف می‌شده و کیفیت فیلم‌ها نیز همچون امروز نبوده است؛ همچنان که اگر به فیلم‌های کوتاه فیلمسازهای مطرح امروز دسترسی پیدا کنید و ببینید، متوجه خواهید شد که کیفیت و وضعیت مناسب بصری فیلم‌ها خیلی عجیب نبوده است و شاید بتوان آنها را آماتور دانست.

در حال حاضر فیلم‌های دانشجویی با بودجه کم نیز با ابزار خوب در دسترس عموم قرار دارد و از طرف دیگر، آموخته‌هایی که از طریق اینترنت رد و بدل می‌شوند، به دست افراد مختلف می‌رسد و همین امر سبب شده تا کیفیت بصری خوبی را در فیلم‌ها شاهد باشیم اما اکثر فیلم‌ها به تقلید از یکدیگر هستند و به صورت شابلون، در حال تکرار شدن هستند. همچنین تنوع ژانر بسیار اندک است چراکه هدف غایی و اصلی سازندگان این فیلم‌ها این است که در فضایی کلیشه‌ای که عموماً نیز جشنواره‌هاست، آنها را به نمایش درآورند که اکثراً با فدا کردن علایق و افکارشان، به سراغ ژانرهای کلیشه جشنواره‌پسند می‌روند. البته اخیراً در جشنواره‌ها، حرکت‌هایی جزئی دیده می‌شود که به ژانرهایی متفاوت توجه شده است و نوید یک فضای نو را می‌دهد.

آنچه که این فضا را از حالت زیرسایه بودن سینمای بلند خارج می‌کند و توجه ویژه را جلب می‌کند (مخاطبان دنبال فیلم‌های ویژه هستند)، همین ژانر است چراکه در سینمای بلند به دلیل بودجه و مناسباتی که وجود دارد، ریسک‌پذیری بسیار پایین است اما قطعاً می‌توان انتظار داشت فیلمی علمی تخیلی با بودجه پایین‌تر در سینمای کوتاه ساخته شود. نجات سینمای کوتاه و ارتقای جایگاهش در میان مخاطبان، از طریق گسترش سینمای ژانر صورت می‌پذیرد.

* اگر سینمای کوتاه ایران را موفق ارزیابی می‌کنید، این موفقیت را به چه عاملی نسبت می‌دهید؟

سینمای کوتاه ایران موفق است اما اینکه موفقیت در چه وجهی است، مهم است؛ وجوه تجاری سینمای کوتاه نه در ایران بلکه در تمام دنیا نیز محدود است. سینمای کوتاه در عرصه جهانی و داخلی، بیشتر برای ساخت یک شهرت و شناخته‌شدن و گسترش چرخش اسامی متصل به آن فیلم ساخته می‌شود. موفقیت سینمای کوتاه را می‌توانم با دانش غیرآکادمیک مرتبط بدانم، چراکه امروزه فیلم دیدن آدم‌ها بیشتر شده است و آدم‌ها به دلیل در دسترس بودن ابزارها، بیشتر تجربه می‌کنند و رسانه‌های جمعی مجازی باعث شدند انگیزه افراد برای به رخ کشیدن آنچه که دارند انجام می‌دهند، بیشتر شود. ما درگیر جنگ خبرسازی برای دست و پا کردن نامی برای خود هستند و به همین دلیل خودشان را به بخش موفق سینمای کوتاه می‌چسبانند.

عملکرد سینمای کوتاه ایران در فضای بین‌المللی طی 10 سال اخیر، واقعا شاهکار بوده است و فکر می‌کنم این روند هم ادامه پیدا کند و هم گسترش یابد. با این حال سواد جمعی این فضا در حال افزایش است و اینکه بتوانیم جایزه پیچینگ کشوری دیگر را به دست آوریم و اینکه بتوانیم در فستیوال‌های مختلف شرکت کنیم و بتوانیم فیلم‌هایمان را بفروشیم و همچنین حضور در فضای بین‌المللی در فیلم بلند و تعامل با حرفه‌ای‌ها در دنیا؛ همه و همه موفقیتی بسیار مطلوب است، چراکه هدف غایی تمامی فیلمسازهای کوتاه این است که در بلند کار کنند. در داخل کشور نیز توجه جدی به فیلم کوتاه و اکران آنها، سبب شده جدیتی در رابطه با فیلم کوتاه ایجاد شده است هرچند کم اما با مخاطب روبرو می‌شوند. همیشه به این موضوع اذعان دارم که سینمای کوتاه باید بتواند برای خودش مخاطب جلب کند.

در نتیجه، اینجا با یک پارادوکس مواجه می‌شویم؛ اول اینکه فیلمساز سراغ سینمای شخصی خودش که ممکن است مخاطب همراه نشود و ریسک بالایی باشد یا تهیه‌کننده سراغش نیاید، برود و دوم اینکه فیلمساز سراغ یک ژانر و سینمای پیش‌آزموده شده مشخص و کم خرج برود که تهیه‌کنندگان داخلی را جذب می‌کند.

* به نظر شما شرایط باید به چه صورتی رقم بخورد که اکران برای سینمای کوتاه هم مساعد شود؟ آیا اکران‌های موقتی اعم از فیزیکی و آنلاین، به سینمای کوتاه کمک می‌کند؟

من فکر می‌کنم ابتدا باید از ادبیات «حمایت» در سینمای کوتاه دوری کنیم؛ اینکه فیلمساز بگوید از ما حمایت کنید.. من این نوع ادبیات را بیشتر سینمای مستمندانه می‌دانم و فکر می‌کنم که نباید گدایی مخاطب را کنیم چراکه این نشانه ضعیف بودن است! اگر اثری بتواند با برندینگ شخصی فیلمساز یا با انتخاب عنوان، پوستر، تیزر و عوامل و ... محتوای تبلیغاتی و کششی در مخاطب ایجاد کند مثل تمام محصولات فرهنگی هنری در جهان که جذب مخاطب‌شان با تبلیغات میسر می‌شود، می‌تواند مخاطب را ترغیب به تماشای فیلم کند. بنابراین باید طوری برنامه‌ریزی کرد تا به جای گدایی مخاطب، خودمان را در مواجهه با مخاطب در موقعیت مناسبی قرار دهیم که حس ضعف و ناتوانی برای اینکه تنها تعداد کمی برای تماشای فیلم بیایند نداشته باشیم.

به اعتقاد من، یک اثر خودش را تبلیغ می‌کند؛ ما با یک مدیوم جدید مواجه هستیم که تاکنون فروخته نمی‌شده است؛ زمانی که سال 1397، وُدیو را تاسیس کردم تعداد بلیت‌هایی که برای یک فیلم فروخته می‌شد شاید به 20 نمی‌رسید. کار جدید بود و دافع. اطلاع دارم که خیلی‌ها از راه‌اندازی وُدیو منتفع شدند البته «هنروتجربه» قبل‌تر اکران‌های بسیار مختصر و پراکنده‌ای داشت اما بعد از سال 97 به بعد، با جدیتی در جذب مخاطبان علاقمند به فیلم کوتاه مواجه شدیم.

* درباره وُدیو که کار اصلی‌اش اکران فیلم کوتاه است، کمی صحبت کنید. آیا آن زمانی که شروع کردید، فکر می‌کردید به جایگاه کنونی برسید؟ چشم انداز آینده را کجا می‌بینید؟

از زمانی که شروع به کار کردیم نزدیک به ده‌ها هزار نفر وارد وُدیو شده و ثبت نام کرده‌اند و این اتفاق، اتفاق جالبی است. انتظار این را نداشتیم که در زمانی کوتاه، به این میزان مخاطب برسیم، چراکه فضای فیلم کوتاه، فضایی روتین نیست و با تبلیغ آثاری مواجه هستیم که احتمالاً تا پیش از آن، فقط دوستان و آشنایان به دیدن فیلم می‌آمدند اما الان با مخاطبانی طرف هستیم که اولین تجربه تماشای فیلم کوتاه‌شان، به صورت آنلاین است! برای مثال در جشنواره فیلم کوتاه «نهال» با حدود 10 هزار مخاطب جدید مواجه شدیم که طی یک نظرسنجی، متوجه شدیم بخش کثیری از آنها اصلا فیلم کوتاه ندیده بودند. قطعاً این نوع اکران‌ها کمک می‌کند تا این مخاطبان شناسایی شوند.

* با توجه به تخصص شما در تولید و پخش فیلم کوتاه و به عنوان مدیر پلتفرم ودیو که اکران آنلاین فیلم کوتاه را انجام می دهد، آیا از نظر شما بحث اکران آنلاین فیلم کوتاه در ایران از سوی مدیران جدی گرفته شده است؟

اوایل کارمان، خیر و با دافعه جدی و با ادبیاتی چون «برای کاسبی آمده‌اید!» مواجه بودیم. ما، وُدیو را تنها برای اکران آنلاین فیلم کوتاه راه‌اندازی کردیم و دوست داریم بیشترین مخاطب را نیز برای فیلم کوتاه جذب کنیم. با انجمن سینمای جوان و مرکز سینمای مستند و تجربی و برخی مراکز دیگر به صورت خیلی جدی کار می‌کنیم. هر دوی این مراکز آرشیو خیلی خوبی دارند و بسیار با ما همکاری می‌کنند به ویژه انجمن سینمای جوان.

* با توجه به اینکه یک سمت اکران، فیلمسازها قرار دارند، آیا اکران آنلاین فیلم کوتاه مورد توجه و اقبال فیلمسازها قرار گرفته است؟

فیلمسازها هنوز جایگاه اکران آنلاین را نمی‌دانند یا لااقل فرمولش در کشور ما با دیگر کشورها فرق می‌کند. در داخل و خارج از ایران وضعیت اینگونه است که برای نمایش یک محصول، نیاز به فضایی جدی و ویترینی خوب داریم اما نحوه عرض در داخل و خارج از ایران متفاوت است؛ برخی تصور می‌کنند اگر فیلم‌شان را در کانال ویمئو آپلود کنند، چندین هزار نفر آن را خواهند دید در صورتی که اینطور نیست و هر کدام از پلتفرم‌های خارجی روال کاری خودشان را دارند و اگر فیلم مورد پسند واقع شود حتما دیده می‌شود. اما در ایران اینگونه نیست؛ برای مثال اگر فیلم کوتاهی را در آپارات بگذارید صادقانه می‌گویم که دیده نخواهد شد.

فیلمسازها به فضایی رسمی نیاز دارند تا بتوانند از ظرفیت فضای مجازی و همچنین فضای اطلاع رسانی استانداردی که خبرگزاری‌ها ارائه می‌دهند، استفاده کنند. طبعاً ما همین فضا را در ودیو داریمو سعی می‌کنیم آن را توسعه دهیم و ویترینی در اختیار فیلمساز قرار می‌دهیم که طرفداران خودش را پیدا کند و نظر بدهند و در یک ویترین قرار بگیرد که مورد قضاوت واقع شود و فارغ از قصه‌های جشنواره‌ای، ببیند آیا فیلم خوبی ساخته یا خیر.

* نحوه انتخاب فیلم‌ها در وُدیو به چه صورت است؟

دوست داریم فیلم‌هایی را نمایش دهیم که بالانس ایجاد کند و سعی می‌کنیم ترکیبی از فیلم‌های مختلف را برای نمایش عرضه کنیم. همچنین سعی می‌کنیم فیلم‌های را انتخاب کنیم که جشنواره‌ها هم آنها را نمی‌پسندند. به شخصه خیلی از فیلم‌هایی را انتخاب کرده‌ام که بودجه‌های کمی داشتند و موفقیتی در جشنواره‌ها نداشتند اما در عین حال، فیلم‌های خوبی بودند و مخاطبان نیز با آن ارتباط برقرار کردند و حضور فیلمسازها منجر به اتفاقات خوبی برایشان شده است.

* بحث اکران آنلاین فیلم کوتاه در جهان چه جایگاهی دارد؟ آیا در ایران به استاندارد قابل توجهی رسیدیم؟

دو رویه برای اکران فیلم کوتاه در خارج کشور وجود دارد؛ اس‌وی‌او‌دی (SVOD) و ای‌وی‌اودی (AVOD). SVOD ها مثل سرویس‌های اشتراکی مثل نماوا و فیلیمو و وُدیو که در حال کار هستند. این سرویس‌ها هنوز در جهان ترند نشده‌اند. یک استارت اپی در آمریکا قرار بود سریال‌های زیر 10 دقیقه تولید کند که مدیرعاملش یکی از مدیران ارشد کمپانی دیزنی بود با عنوان QuiBi که سرمایه‌ای یازده میلیارد دلاری جذب کرد و به دلیل سیاست‌های اشتباه ورشکست شد اما بالای 100 سریال در شش ماه تولید کرد. این مثال را گفتم چراکه در جهان نیز در حال پیدا کردن بهترین استراتژی برای جذب مخاطب هستند تا بتوانند با وجود کم حوصلگی مخاطبان، سرویس هایی را عرضه کنند.

اکران آنلاین فیلم کوتاه در جهان، پدیده‌ای جدید است؛ ما از سال 1397 شروع کردیم و همزمان با ما استارت آپ‌هایی که شروع به کار کردند حدود سه استارت آپ بودند و من فکر می‌کنم این موضوع در حال پیشروی است. من فکر می‌کنم در آینده، ناخودآگاه ما با محتوای زیر 10 دقیقه مواجهیم، فارغ از اینکه فیلم‌های 30 دقیقه‌ای نیز فیلم کوتاه به حساب می‌آیند. علاقه مخاطب به محتوای زیر 10 دقیقه است که اگر زمینه تولید محتوا با این میزان زمان فراهم شود، مخاطب بسیار از آن استقبال خواهد کرد. اعتقاد من این است که ما در ایران نیز در حال پیمودن چنین مسیری هستیم و خیلی دور از انتظار نیست.

* از نظر شما غایت فیلمسازهای کوتاه کجاست؟ حضور در جشنواره‌ها یا ساخت فیلم بلند بعد از کوتاه؟

غایت حضور در جشنواره‌ها نیست اما جشنواره‌ها ابزاری شده‌اند برای کسب شهرت و اعتبار و نهایتاً استفاده از اعتبار و شهرت برای ساخت فیلم بلند. من کسی را نمی‌شناسم که تنها فیلم کوتاه بسازد برای ادامه همین مسیر فیلمسازی کوتاه؛ و شاید تعداد بسیار اندک فیلمسازی باشند که در این سینما می‌مانند. همچنین هستند فیلمسازهایی که توانایی و سواد خود را به نمایش بگذارند. تصور من این است که ساخت فیلم بلند اولویت تقریباً اکثر فیلمسازها است. عده‌ای هم هستند که از حضور در جشنواره‌های بی اعتبار سوء استفاده و برای خودشان رزومه‌سازی می‌کنند.

همچنین فیلمسازهایی داریم که فیلم خاص یا ژانر تولید می‌کنند اما این فیلم‌ها در جشنواره‌های داخلی و خارجی دیده نمی‌شوند و ابزار لازم برای رسیدن به فیلم بلند را در اختیار ندارد اما نباید اینها را نادیده گرفت چراکه من مطمئن هستم فیلمسازهایی توانمند و قابلی هستند که می‌توانیم از آنها در عرصه سریال، فیلم بلند و .. استفاده کنیم. از طرفی تصورمان از اینکه افراد همه باید فیلم بلند بسازند اشتباه است، چراکه صنعت سریال‌سازی در دنیا بسیار پیشرفت کرده است و برخی فیلمسازها فقط سریال می‌سازند و ریتم ساخت یک سریال را می‌دانند، در صورتی که فیلمساز فیلم بلند چنین توانایی را نداشته باشد.

من فکر می‌کنم تمرکز روی حرفه‌ای‌گری افراد به این معنی که در جایگاه درست خودشان قرار بگیرند، می‌تواند خیلی کمک کننده باشد.

* برای این مورد که ذکر کردید، پیشنهادی برای شفاف سازی درباره جشنواره‌ها دارید یا خودتان فکری اندیشیده‌اید؟

من فکر می‌کنم ارائه لیستی از جشنواره‌های غیرمعتبر در رسانه‌های آشنا برای همه، شاید راهکار خوبی باشد. جشنواره‌ای هست که در حیاط خانه موسسش برگزار می‌شود و نه جایزه‌ای دارد نه اعتباری!! که باید به کمک خبرنگارها و رسانه‌ها جلوی آنها گرفته شود. در عوض، خیلی جشنواره‌ها هستند که حضور در آنها باعث افتخار نه تنها فیلمساز بلکه ایران شمرده می‌شود. استفاده درست از ابزار نهایتاً منجر به این می‌شودکه ما فیلمسازی داشته باشیم اگر فیلم بلندش را نیز بسازد، بتواند فیلم شایسته‌ای تولید کند نه اینکه بعداً از حضورش افسوس بخوریم.

* پیوستن جشنواره فیلم کوتاه تهران به لیست جشنواره های معتبر (اسکار کولیفای) به نظر شما چقدر بر روند سینمای کوتاه به ویژه در بحث پخش آنها موثر است؟

حضور جشنواره فیلم کوتاه تهران در لیست جشنواره‌های معتبر بسیار مبارک است و بخش مهمی از این اتفاق خوب، مرهون فعالیت‌های انجمن سینمای جوانان ایران بوده است. همیشه انتقاد وجود دارد و یکسری راضی می‌شوند و یکسری راضی نمی‌شوند اما من در مورد حوزه فعالیت خودم می‌توانم بگویم انجمن کارهای جذابی را انجام داد که یکی از آنها کمک به اکران آنلاین فیلم‌های کوتاه در پلتفرم‌های وُدیو و هاشور و تیوال بود. اینکه بالاخره فیلم‌ها از آرشیو درآمدند، اتفاق خوبی است. از طرفی در این شرایط، صادقانه تصور نمی‌کنم تبدیل جشنواره فیلم کوتاه تهران به یکی از جشنواره‌های معتبر خیلی تاثیری داشته باشد؛ هرچند شور و نشاطی ایجاد کرده و در حین برگزاری جشنواره نیز شوری و نشاطی را به پا می‌کند. چون معرفی فیلم به اسکار در بخش بین‌الملل اتفاق می‌افتد، طبعاً این بخش بسیار جذاب‌تر خواهد شد و فیلمسازها حتما رقبای بین‌المللی قدرتمندی خواهیم داشت.

طبق معمول پیش‌بینی می‌کنم شاهد بیان حرف و حدیث‌هایی نیز برای جشنواره باشیم اما باید متذکر شوم که وقتی در جشنواره‌ای حضور پیدا می‌کنیم به تمامی ضوابط آن باید پایبند باشیم. اگر با تکلیف مشخص به جشنواره فیلم کوتاه تهران قدم بگذاریم، مطمئناً هیجان انگیز هم خواهد بود. امیدوارم بهره‌برداری درستی از این امتیاز شود.

* حرف آخر

تا وقتی خودمان کاری را که انجام می‌دهیم جدی نگیریم، بقیه نیز آن را جدی نمی‌گیرند. اگر ما به این رویه اعتقاد داریم که در حال فعالیت در سینمای کوتاه برای جلب توجه هستیم، اشتباه است و اگر در این سینما فعال هستیم فقط برای اینکه فقط باشیم، اشتباه است. من فکر می‌کنم باید تکلیف مان را روشن کنیم که چرا وارد این فضا شدیم یا اینکه چرا فیلم کوتاه می‌سازیم. فیلمسازی قمار است و یک فیلمکساز نباید این انتظار را داشته باشد که فیلم‌هایش را پشت هم بسازد؛ خیلی ضوابط و روابط در این موضوع حکمفرماست که باید آنها را یاد بگیرد و جلو برود. فراموش نکنیم در کشوری زندگی می‌کنیم که بازار سینمایی‌اش به اندازه یک ساختمان 10 طبقه است یا بر اساس مثال یکی از تهیه‌کنندگان، سینمای ایران به اندازه یک نمایشگاه ماشین است. این موضوع صادقانه و خنده‌دار است. ما در حال حاضر داریم عقب ماندگی‌مان را جبران می‌کنیم و به کمک سرمایه‌گذاران خصوصی و دولتی توانستیم تعداد سالن‌های سینمایی‌مان را طی 5 سال اخیر به دو الی سه برابر افزایش دهیم؛ بازار در حال افزایش است اما نباید انتظار داشت که برای همه جایی وجود دارد، بنابراین نباید درگیر توهمات شد.

حضور فیلمسازهای اواخر دهه هفتاد و همچنین دهه هشتادی در سینمای ایران خیلی هیجان انگیز است و باعث تغییراتی خواهند شد چراکه زیست متفاوتی را تجربه کردند و با سیستم‌های به روز آشنا هستند. باید سوادشان را در این حوزه افزایش دهند و به بازار بیشتر اهمیت دهند تا بتوانند خودشان را به منصه ظهور بگذارند.

پویان صدقی متولد 1370، دانشجوی دکتری مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران است که سابقه فعالیت و همکاری با هدایت فیلم، تصویرگستر پاسارگاد، فیلیمو، سینما تیکت و... را در کارنامه دارد. وی همچنین پخش‌کننده فیلم از سال 1393 و تهیه‌کننده سینما از سال 1396 است. «ودیو» سامانه فروش قانونی و رسانه ویدیو درخواستی فیلم‌های کوتاه، مستند، بلند، تئاتر، انیمیشن است.