شاخصه‌های سبک زندگی در قرآن

شأن نزول سوره هل أتی
حسن و حسین علیهماالسلام بیمار شدند. پیامبر صلی‌الله علیه و آله با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند، و به علی علیه‌السلام گفتند: ای ابوالحسن! خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می‏ کردی، علی و فاطمه علیهماالسلام و فضه که خادمه آنها بود نذر کردند که اگر آنها شفا یابند سه روز روزه بگیرند (طبق بعضی از روایات حسن و حسین علیهماالسلام نیز گفتند ما هم نذر می‏ کنیم روزه بگیریم). بعد از مدت کوتاهی هر دو شفا یافته و سه روز را روزه گرفتند. در همۀ این سه روز، غذای افطار خود را در راه خدا انفاق کرده و خودشان فقط با آب افطار نمودند. در روز سوم جبرئیل نازل گشت و گفت ای محمد! این سوره را بگیر، خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می‏ گوید. سپس سوره«هل أتی» را بر او خواند.[۱] در این روایت شیرین از زندگی اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله علیه و آله شاخصه‌هایی از یک زندگی الهی و انسانی بیان شده است که به برخی از آن اشاره می‌کنیم:

نذر، دستوری برای شفای بیماری
بیماری برای همه انسان‌ها در طول زندگی اتفاق می‌افتد که باید برای درمان آن از داروها و تدابیر تجویز شده طبیب استفاده کرد. نکته‌ای که مسلمان موحد نباید از آن غافل باشد این است یکی از اسماء الهی «شافی» است؛ یعنی شفادهنده حقیقی خداست. خداوند در قرآن می‌فرماید:«وَإِذَا مَرِضْتُ فَهُوَ یشْفِینِ؛[۲] و هنگامی که بیمار می‌شوم، او شفایم می‌دهد.» ازاین‌رو در داستان بیماری امام حسن و امام حسین علیهماالسلام رسول خدا صلّی الله علیه و آله دستورالعمل نذر را به امیرالمؤمنین علیه‌السلام توصیه می‌فرماید. حضرت به آن توصیه عمل کردند و فرزندانش شفا یافتند. این، حکایتِ زندگی الهی و موحدانه خانواده ای است که در هر حالی ارتباط خویش را با خدا تقویت می‌کنند.

وفای به عهد
یکی از شاخصه‌های سبک زندگی علوی و فاطمی، وفای به عهد است. نذر، عهدی است میان نذر کننده و خداوند که وفای به آن واجب و ضروری است. در آیۀ ۷ سورۀ «هل اتی» یکی از ویژگی‌های ابرار یعنی «وفای به نذر» بیان شده است: «یوفُونَ بِالنَّذْرِ؛[۳] به عهد و نذر خود وفا می‌کنند.» اهل‌بیت پیامبر صلی‌الله علیه و آله مصداق کاملی از ابرار هستند چون با وجود نداشتن غذا برای افطار، به نذر خود وفا نمودند.

معادباوری
یکی دیگر از شاخصه‌های خانوادۀ علوی، باور به معاد و زندگی پس از مرگ است. باور به این اصل اساسی، سبب می‌شود که انسان فقط برای زندگی کوتاهِ دنیوی برنامه‌ریزی نکند، بلکه چشم اندازی به وسعت ابد داشته و یک برنامه بلندمدتِ ابدی را برای خود ترسیم کند چنان که در ادامۀ آیۀ هفتم این سوره، آمده است: «وَیخَافُونَ یوْمًا کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیرًا؛[۴] و از روزی که شر و سختی‌اش همه اهل محشر را فراگیرد، می‌ترسند.»

مواسات و همدلی با دیگران در حال احتیاج
مواسات و همدلی با دیگران در حال سختی و نیاز، یکی دیگر از الگوهایی است که می‌توان از داستان نزول سورۀ «هل اتی» و از سیرۀ زندگی اهل‌بیت علیهم‌السلام آموخت. افرادی با عنوان‌های مختلف که در سه روز متوالی و در زمان افطار به آستان اهل‌بیت عصمت و طهارت علیهم‌السلام مراجعه کردند با دستی پر برگشتند؛ روز اول، مسکین؛ روز دوم، یتیم؛ و روز سوم، اسیر! این در حالی بود که خودِ این حضرات غذای دیگری نداشته و احتیاج شدید به آن داشتند؛ چنان که در آیۀ هشتم این سوره آمده است: «وَیطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَیٰ حُبِّهِ مِسْکینًا وَیتِیمًا وَأَسِیرًا؛[۵] و غذای (خود) را با اینکه به آن علاقه (و نیاز) دارند، به «مسکین» و «یتیم» و «اسیر» می‌دهند.»

تحسینِ مقاصد در انجام اعمال
درس دیگری که می‌توان از این روایت ناب آموخت این است که انسان در انجام اعمال باید قصد خود را نیکو کند؛ به این معنا که خود را وقف حق‌تعالی کرده و در تمام افعال و خیرات وعباداتش، وجه اللّه را بخواهد و چشم طمع به دست مردم نداشته باشد؛ چنان‌که اهل‌بیت وحی این‌گونه رفتار کرده و فرمودند: «إِنَّمَا نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِیدُ مِنْکمْ جَزَاءً وَلَا شُکورًا؛[۶] ما شما را فقط برای خشنودی خدا اطعام می‌کنیم و انتظار هیچ پاداش و سپاسی را از شما نداریم.» این، نهایت بندگی و عبودیت در پیشگاه الهی است. حافظ این مضمون را این‌گونه به نظم کشیده است:
تو بندگی چو گدایان به‌شرط مزد مکن که دوست خود روش بنده‌پروری داند
بنابراین، سوره مبارکه «هل أتی» یا «انسان» که درباره ابرار و اولیاء الهی یعنی امیرالمؤمنین و حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین علیهم‌السلام نازل شده است، دانشنامه‌ای است از سبک زندگی اسلامی که می توانیم با مراجعه به آن، نقشۀ یک زندگی ایده‌آل انسانی، الهی و اسلامی را برای خود و خانواده‌مان ترسیم کنیم.

پی‌نوشت:
[۱] تفسیر نمونه، ج‏۲۵، ص: ۳۴۴.
[۲] سوره شعرا، آیه ۸۰.
[۳] سوره هل اتی ؛ آیه ۷.
[۴] همان.
[۵] همان، آیه ۸.
[۶] همان، آیه ۹.