ضرورت گذر از کشاورزی معیشتی

در واقع در تأمین امنیت غذایی، همواره دو موضوع خودکفایی و خوداتکایی مطرح است. خودکفایی و خوداتکایی دو مبحث کاملاً متفاوت هستند. موضوع را بهتر است این‌گونه بسط دهیم؛ در هر کشوری برخی از محصولات استراتژیک هستند، برای مثال ما درایران ۶ تا ۸ رقم محصولات استراتژیک داریم که شامل گندم و دانه‌های روغنی هم می‌شوند که سیاست به‌سمت خوداتکایی این محصولات است اما خودکفایی در تمام محصولات تفکر نادرستی است. در هیچ کشوری تولید تمام محصولات امکان پذیر نیست و تمام کشورها نمی‌توانند در محصولات کشاورزی خودکفا باشند. بنابراین ناچار هستیم به خوداتکایی روی بیاوریم و رویکرد تولید به سمت خوداتکایی باشد. خوداتکایی یعنی اینکه محصولات استراتژیک را در داخل تولید کنیم اما در سایر محصولاتی که آب بر هستند و شرایط آبی و خاکی در کشور به ما اجازه نمی‌دهد این محصولات را تولید کنیم، نیازمان را از طریق واردات رفع کنیم. شرایط باید طوری فراهم شود که فقط هر زمانی که در تأمین محصولات آب بر مشکل داشتیم، رویکرد به‌سمت تولید باشد.

بنابراین در تولید محصولات کشاورزی باید تمرکز ما بر خوداتکایی باشد. کشور ما از نظر منابع آب و خاک خوب و حاصلخیز در شرایط مناسبی نیست، حدود ۳.۵ میلیون هکتار زمین مرغوب کشاورزی داریم، تولیدات ما در کشت دیم بسیار پایین است و کمتر از ۸ درصد محصولات از کشت دیم تولید می‌شود در حالی که ۶.۵ میلیون هکتار اراضی دیم داریم. در سیاست‌های کشاورزی نیاز به رویکرد جدیدی داریم. این رویکرد باید اجرایی باشد. در ایران آب برای توسعه کشور مسأله‌ای حیاتی است، بنابراین در کشاورزی باید تحول بزرگی ایجاد کنیم. شیوه‌های کشت، نوع محصول، آبیاری، ارتقای راندمان آب، ...باید تغییر کند. در غیر این‌صورت، با توجه به مصرف بالای آب در کشاورزی، راندمان ۴۰درصدی مصرف آب، بهره‌وری ۱.۲ گرم در هر متر مکعب آب و موضوعاتی از این دست، ضرورت تجدید نظر در سیاست‌های تولید و کشاورزی را نشان می دهد. کشاورزی ما بیشتر شبیه کشاورزی معیشتی است اما باید کشاورزی را صنعتی و اقتصادی کنیم.

باید در مصارف کشاورزی، حتماً آب را کاهش دهیم. صرفه‌جویی ۱۰ درصدی در مصارف معادل آب ۵۰ سد مانند سد کرج است. در الگوی کشت و نحوه مدیریت کشاورزی و مدیریت اراضی حتماً باید تجدید نظر کنیم. مسأله مهم دیگر در بحث خودکفایی این است که برای هر کیلو کالری انرژی یک لیتر آب نیاز است، اگر برای جمعیت فعلی بخواهیم خودکفایی در تمام محصولات داشته باشیم، آب مورد نیاز ۱۵۰ میلیارد مترمکعب است.در حالی که آب تجدید پذیر در بهترین زمان ها به ۱۱۵ میلیارد مترمکعب رسیده است. به این ترتیب به هیچ وجه امکان تولید تمام محصولات در داخل وجود ندارد. بیشتر باید به راه حل های دیگر فکر کنیم. بهبود مدیریت کشاورزی، واردات محصولات آب بر به‌صورت آب مجازی، کشت فراسرزمینی به شرط اینکه محصول به داخل کشور برگردد، از جمله راه حل‌های کاهش مصرف آب در کشاورزی کشت فراسرزمینی است؛ روشی که هم حوزه نفوذ کشور را گسترش می دهد هم می‌توانیم از آب و خاک کشورهای دیگر بویژه کشورهای همسایه استفاده کنیم.

بحث کاهش مصرف آب مجازی بسیار مهم است. آب مجازی میزان آبی است که برای تولید یک کالا مورد نیاز است. حتی اگر قرار است محصولاتی را صادر کنیم باید محصولاتی با ارزش اقتصادی بالا باشد. در کشورارزش بهره‌وری اقتصادی هر متر مکعب آب حدود نزدیک به نیم دلار است در حالی‌که در دنیا هر متر مکعب آب بیش از ۲.۵ دلار ارزش افزوده ایجاد می‌کند. بنابراین باید محصولاتی برای صادرات کشت کنیم که مانند زعفران ارزش اقتصادی بالا و مصرف آب کمتری داشته باشند.

* پژوهشگر منابع آب

منبع: ایران