ضرورت پیاده سازی سیاست های اقتصاد مقاومتی در صنعت برق کشور

یکی از این مفاهیم ، اقتصاد مقاومتی است، که در سالهای اخیر سیاست های آن با توجه به رهنمودهای مقام معظم رهبری تبیین و مشخص گردیده شده است. پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده‌سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان از محورهای مهمی است که در بند ۲ سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری مورد توجه ویژه قرار گرفته و لازم است قوای کشور بی‌درنگ و با زمان‌بندی مشخص، اقدام به اجرای آن کنند و با تهیه قوانین و مقررات لازم و تدوین نقشه راه برای عرصه‌های مختلف، زمینه و فرصت مناسب برای نقش‌آفرینی مردم و همه فعالان اقتصادی را در این جهاد مقدس فراهم آورند . صنعت برق یکی از صنایع زیر بنایی و پشتیبان زیرساخت مخابراتی کشورست و نقش کلیدی و مهمی در توسعه بخش های مختلف اقتصادی و اجتماعی کشور بر عهده دارد و از صنایع شبکه ای محسوب می شود ، راهبردهای الگوی اقتصاد مقاومتی در صنعت برق جمهوری اسلامی ایران باید معطوف بر راهبردهای ترمیم و بهبود دهنده، ظرفیت ساز و مقاوم ساز گردد . تجدید ساختار صنعت برق بنظر موکول بر توسعه فضای رقابتی، توسعه بخش غیردولتی صنعت برق و رشد سهم انرژی های تجدید پذیر است.
فراز ۲۲ سیاستهای اقتصاد مقاومتی نیز دولت را مکلف نموده است است برای تحقق سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی با هماهنگ‌سازی و بسیج پویای همه‌ی امکانات کشور، اقداماتی را معمول دارد: از جمله شناسایی و بکارگیری ظرفیت‌های علمی ، فنی و اقتصادی برای دسترسی به توان آفندی و اقدامات مناسب و نیز رصد برنامه‌های تحریم و افزایش هزینه برای دشمن و همچنین مدیریت مخاطرات اقتصادی از طریق تهیه طرح‌های واکنش هوشمند، فعال، سریع و به هنگام در برابر مخاطرات و اختلال‌های داخلی و خارجی . در حال حاضر، مدل اقتصادی ساختار صنعت برق به گونهای است که از یک طرف بدون احتساب هزینه سوخت مصرفی برای تولید برق، به ازای هر کیلووات ساعت تولید برق و انتقال و توزیع آن هزینه ای میگردد واز سوی دیگر مبلغی جزئی تر از مشترکین دریافت می شود. به عبارت دیگر ، به صورت متوسط به تمام پلکان های مصرف برق، به ازای هر کیلووات ساعت ، یارانه پرداخت می شود. بطور نمونه تنها در سال ۹۴ حدود ۱۸۵ میلیارد کیلووات ساعت برق به شبکه برق کشور تحویل داده شده است و حدود ۴ هزار میلیارد تومان یارانه برای آن پرداخت شده است. بخصوص آنکه با توجه به استمرار این روند بعد از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه ها، حجم بدهی های وزارت نیرو به پیمانکاران و تولیدکنندگان برق را همواره افزایش داده است . وجود این حجم از بدهی برای وزارت نیرو باعث شده است که صنعت برق به عنوان بنگاه اقتصادی تلقی نگردد و سرمایه گذاران انگیزه ای برای سرمایه گذاری در این حوزه نداشته باشند. ریچارد نفیو معمار تحریم های ضد ایرانی در دولت دوم اوباما (منتشر شده در سال ۲۰۱۸) درباره هدف آمریکا از اعمال تحریم در بخشی از کتاب هنر تحریم ها : نگاهی از درون میدان (The Art of Sanctions: A View from the Field) هدف از اعمال تحریم‌ها را ایجاد سختی یا به عبارت بهتر ایجاد درد و ناکامی بیان می کند ، به نوعی که کشور هدف تحریم‌ها رفتار خود را تغییر دهد. اهداف و دلایل آمریکا برای استفاده از ابزار تحریم در زمان ها و درباره کشورهای مختلف، متفاوت بوده است. مثلا در سال‌های اولیه شروع جنگ سرد در دهه ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی ، آمریکا برای مهار نفوذ کمونیسم، کشورهای کمونیستی و کشورهایی که با این کشورها مناسبات تجاری داشتند را تحریم کرد. در دهه ۱۹۷۰، آمریکا کشورهایی را به دلیل نقض حقوق بشر تحریم کرد و در اواخر دهه ۱۹۸۰ هم خطر تروریسم، مواد مخدر و گسترش تسلیحات، از دلایل آمریکا برای استفاده از ابزار تحریم بود. این ایجاد درد و وارد کردن رنج به ملت ها شیوه استکباری است که بطور کاملا روشمند توسط ایالات متحده و همپیمانانش علیه میهن عزیز اعمال می شود و از تهیه قطعات مورد نیاز صنعت برق گرفته تا خرابکاری و جلوگیری از توعه این صنعت راهبردی خود را نشان می دهد که آثار آن اکنون در فصل گرما و شیوع بیماری کرونا در خاموشی های مکرر نمایان است .
اکنون و در این شرایط دشوار ، یارانه تخصیص یافته به حامل های انرژی ، انگیزه ورود به این حوزه را تا حد زیادی از بخش خصوصی سلب کرده و بنظر بهره گیری از روش های هوشمنده برای نرخ گذاری هدفمند در صنعت برق یک اولویت است . تاکنون نیز تلاش های مستمری برای اصلاح الگوی نظام اقتصادی صنعت برق در کشور انجام شده است لکن پیگیری اقدامات تکمیلی به شدت احساس می شود.
بنظر می رسد اگر تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، روی تجارت خارجی ایران تأثیر معنی داری نداشته باشد لکن تحریم‌های چند جانبه تأثیر منفی و معنی داری بر تجارت خارجی ایران داشته است. به عبارت دیگر ایران توانسته است برای مقابله با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا از طریق گسترش تجارت خود با کشورهای ثالث اثر تحریم آمریکا را محدود و کنترل نماید. ولی تحریم‌های چندجانبه تأثیر منفی و معنی داری بر حجم تجارت ایران با این کشورها داشته است. بنظر بدون توجه به قیمت گذاری روشمند امکان بهره گیری از روش های صحیح مقابله با تحریم های چندجانبه فراهم نخواهد شد چراکه فشار سنگین حجم بار به شبکه فرسوده داخلی از یک سو و کمبود و یا نبود دسترسی به قطعات توسعه دهنده از سوی دیگر در زمانهای اوج بار موجب می شود زیرساخت فعلی در برابر حجم مصرف تاب آوری خود را بتدریج از دست بدهد . چنانچه رفت از مهم ترین روش های بازسازی این الگو در کشورهای دنیا، استفاده از شیوه های هوشمندانه قیمت گذاری حامل های انرژی در بخش خانگی مانند نظام تعرفه گذاری پلکانی افزایشی Tariff Block Increasing=IBT است بطوریکه هزینه مصرف متناسب با میزان افزایش آن افزایش می یابد و در این صورت مصرف بیشتر با یارانه بیشتری همراه نمیشود و مشترکین پرمصرف به جای عموم مشترکین در کانون افزایش هزینه قرار می گیرند. نظام تعرفه گذاری پلکانی افزایشی با توجه به روند مصرف عموم مردم، میزان مشخصی از هر حامل انرژی به عنوان الگوی مصرف مجاز تعریف میکند و هزینه مصرف کمتر از الگو، ارزانتر تعیین میشود. با عبور مصرف از مقدار الگو، قیمت به صورت ناگهانی افزایش مییابد تا مشترکین پرمصرف با پرداخت هزینۀ واقعی انرژی، رفتار خود را اصلاح کنند و فشار افزایش قیمت نیز از عموم مردم برداشته شود. با استفاده از این روش میتوان علاوه بر تغییر الگوی نادرست مصرف برق برخی از مشترکین پرمصرف، نظام اقتصادی صنعت برق را به یک بنگاه اقتصادی سودده نزدیک نمود و یارانه مصرف برق را به صورت عادلانه تری بین مشترکین توزیع نمود . به منظور تحقق اقتصاد مقاومتی در حوزه برق ضرورت دارد که وزارت نیرو بازسازی نظام اقتصادی با تمرکز روی شیوه های هوشمندانه قیمت گذاری برق را مورد استفاده قرار دهد تا علاوه بر تغییر الگوی مصرف برق، شاهد کاهش یارانه ناعادلانه پرداختی به این حوزه باشیم .
در بعدی دیگر ، سیاستهای اقتصاد مقاومتی ، افزایش قدرت مقاومت و کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد کشور از طریق توسعه‌ی پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان بویژه همسایگان و استفاده از دیپلماسی در جهت حمایت از هدف‌های اقتصادی و استفاده از ظرفیت‌های سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای را مورد توجه و امعان نظر قرارداده که می تواند در ساخت داخل قطعات نیروگاهی بکار آید . امری که در بند هشتم سیاستهای اقتصاد مقاومتی بر مدیریت مصرف با تأکید بر اجرای سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف و ترویج مصرف کالاهای داخلی همراه با برنامه ریزی برای ارتقاء کیفیت و رقابت پذیری در تولید اثری شگرف خواهد داشت تا با استفاده بهینه از سرمایه های منابع انسانی ، استعداد ها و تخصص های جوانان این آب و خاک بتواند صنعت نیروگاهی را به عنوان یکی از صنایع پیشرودر خصوص اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی ، مطابق با رهنمودهای مقام معظم رهبری پیش برد .

*مسئول فرهنگی سازمان توسعه منابع آب و نیروی ایران