لزوم توجه بر فطرت گرایی در تدوین محتوای دوره پیش دبستانی

به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، جلسه کمیته تدوین محتوای پیش دبستانی با حضور رئیس سازمان پژوهش با تمرکز بر استانداردهای ارزیابی بسته های تربیت، برگزار شد.

در ابتدای این جلسه، مسعود تهرانی، مسئول تدوین محتوای دوره پیش دبستانی به ارائه گزارشی از برنامه تدوین شده پرداخت و گفت: با توجه به جلسه گذشته، سوالاتی برای تمامی کارشناسان حاضر در این جلسه ارسال شد و پیرو آن، نظرات دوستان جمع بندی و در برنامه مذکور اعمال شد.

وی ادامه داد: این استانداردها منجر به کلیات برنامه، اهداف ذینفعان و نمودارهایی در ارتباط با منابع یادگیری در دو بخش کودک و درباره کودک شد. در بخش دیگری نیز به ایده‌ها پرداخته شد زیرا تا امروز چیزی به نام ایده‌ها نداشتیم اما در این سند، طی مکاتبات و جلساتی که شده، برای ایده‌ها نیز شاخص‌هایی در راستای بررسی و ارتباط آن با برنامه و اهداف، در نظر گرفته شده است.

مسئول تدوین محتوای دوره پیش دبستانی افزود: در راستای انتشار آثار این گروه، مواردی نظیر هماهنگی با جنبه‌های ایرانی- اسلامی، تعیین گروه سنی، منابعی که مطرح شده موثق و قابل ارائه باشند و در نهایت از به کار بردن اولین و برترین و کاملترین عناوین که عموما نگاه تجاری دارد، نیز خودداری کرده باشند.

ضرورت توجه به بُعد علمی

در بخش دوم این جلسه، حسن ملکی، رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: در کاری که امروز، انجام می‌شود، چند بعد اساسی وجود دارد که باید به آن توجه کنیم و بدانیم که ابعاد اساسی کار ما، در مواجهه با برنامه درسی پیش دبستان، کدام است؛ زیرا اگر به این ابعاد، توجه نکنیم نمی‌توانیم کار را قابل دفاع پیش ببریم.

وی ادامه داد: یکی از موارد اصلی، بعد علمی این مساله است زیرا ما باید این کار را عالمانه پیش ببریم و این میثاقی است که در این راستا با یکدیگر می‌بندیم لذا نباید این کار بسیار مهم، اساسی و ظریف را با عجله و نگاه سلیقه‌ای پیش ببریم. در این مسیر، برخی علوم، مانند روانشناسی کودک به صورت مستقیم دخیل هستند لذا باید اطمینان حاصل کنیم که روانشناسی کودک با تمام اصول در این بخش استفاده شده است. ما باید در این راستا به ذائقه کودک توجه داشته باشیم لذا باید روانشناسان کودک در این کار ایفای نقش کنند. علم دیگر در این عرصه برنامه ریزی درسی است زیرا در تدوین برنامه درسی پیش دبستان، علم مطالعات برنامه درسی، اصل بسیار مهمی است که دارای اصول و روش های خاصی است و عدم توجه به این علم باعث عدم تناسب، در این عرصه می‌شود.

معاون وزیر آموزش و پرورش تصریح کرد: برنامه پیش دبستانی باید مناسبات لازم را با کودک، دین، خانواده و ... داشته باشد زیرا علم برنامه ریزی درسی، علم برقراری ارتباط است. ما باید نظیر یک جراح که بسیار در کار خود دقت می‌کند که مبادا مویرگی آسیب ببیند؛ باید توجه کنیم که مبادا مویرگ‌‌های شخصیتی کودک آسیب ببیند. علم دیگر در این عرصه جامعه شناسی ارتباطات است زیرا بدون برقراری ارتباط بین نهاد خانواده و مرکز پیش دبستان، اساسا چیزی حاصل نمی‌شود و تا زمانی که مراکز پیش دبستان با خانواده رابطه نظام دار برقرار نکنند، راه به جایی نخواهیم برد. درست است که در این مرحله شاید چنین اتفاقی رویایی و شعاری باشد اما ما باید به سمت تحقق این رویا گام برداریم.

وی افزود: باید مداوم این سوال را از خود بپرسیم که آیا به کودک معصوم کمک می‌کنیم که فطرت الهی خود را از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل کند لذا بعد دینی و اعتقادی در این عرصه، بسیار مهم است.

به صورت ویژه، فطرت الهی کودک را مد نظر قرار دهیم

ملکی خاطر نشان کرد: بحث مسائل اعتقادی و دینی نیز در این مسیر حائز اهمیت است و در این راستا، باید روانشناسان فعال و دارای سبقه دینی، حضور داشته باشند که خوشبختانه اینچنین است. ما باید به صورت ویژه و خاص فطرت الهی کودک را مد نظر قرار دهیم و این به معنای فطرت گرایی توحیدی است لذا کار این کمیته بسیار سخت و ظریف است و باید مداوم این سوال را از خود بپرسیم که آیا به کودک معصوم کمک می‌کنیم که فطرت الهی خود را از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل کند لذا بعد دینی و اعتقادی بسیار مهم است.

وی استفاده از آثار تولید شده در سطح کشور را یک امکان قابل استفاده خواند و گفت: بخش دیگر کار، مدیریتی است زیرا تلاش ما این است که در سطح کشور از آثار تولید شده نیز استفاده کنیم و بر مبنای شاخص‌های خود، کار را در مرحله نخست تایید کنیم. در واقع ما باید بررسی و مدیریت کنیم لذا این امر از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است تا بتوانیم از آثار خوب در این راستا استفاده کنیم. باید آثاری که دارای حد نصاب هستند، تایید شوند بنابراین جنبه مدیریتی بسیار مهم است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تصریح کرد: بعد انسجام و یکپارچگی ویژگی مهم هر برنامه درسی است اما این امر در بخش پیش دبستان به صورت مضاعف باید مد نظر قرار گیرد زیرا کودک معصوم دارای یکپارچگی کامل است و هنوز هیچ بخش وجودی او تجزیه نشده است؛ در این راستا اگر برنامه درسی یکپارچه نباشد، به یکپارچگی وجودی کودک آسیب می‌زند بنابراین باید از این امر کاملا اطمینان حاصل کنیم. بعد نظارتی نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است لذا باید خود را آماده نظارت کیفی با شاخص‌های معتبر کنیم که البته در سند مذکور تعیین شده است. این امر بسیار مهم است زیرا اگر ارزیابی ما دقیق نباشد و حرکت با شاخص نباشد، ممکن است نتوانیم نمونه‌های مطلوب را انتخاب کنیم.

ملکی ادامه داد: در این مسیر قدم اول نهایی کردن سند مربوط به شاخص‌های ارزیابی و مصوب کردن آنهاست. البته این بدان معنا نیست که در آینده امکان اصلاح و تجدید نظر نیست. در واقع این تصویب به معنای یک سند تکیه گاه است تا بتوانیم تولیدات دیگران را بر مبنای آن ارزیابی کنیم. در ادامه ما نیازمند یک الگوی قابل فهم و ساده برای این هستیم که دیگران بفهمند ما به دنبال چه چیزی در این عرصه هستیم. به عنوان مثال اگر بخواهیم در این راستا فراخوانی بدهیم، باید این مسئله را کامل بیان کنیم تا بین آنچه که ما می‌خواهیم و آنچه که تولید می شود، فاصله نباشد.

ضرورت توجه به موضوع فطرت در دوره پیش دبستانی

در ادامه علی نقی فقیهی، نماینده حوزه علمیه و استاد دانشگاه، به بخش هایی از سند پیش رو اشاره کرد و گفت: آنچه که به صورت کلیات آورده شده، در حقیقت تاثیرپذیری تجارب کودکی در بزرگسالی است و حدیثی که آمده نیز دقیقا این معنا را نمی‌رساند بنابراین لازم است که اندکی در این بخش تجدید نظر داشته باشیم.

وی افزود: با توجه به اینکه این متن یک سند است لذا هر چه بیشتر هماهنگی آن با موارد دینی، باعث ارزشمندی بیشتر در این بخش می شود.

نماینده حوزه علمیه و استاد دانشگاه، به بحث فطرت اشاره کرد و افزود: ما نباید بحث فطرت را مورد غفلت قرار دهیم در این راستا پیشنهاد می‌کنم، ویژگی‌های فطری که امکان نمود در دوره پیش دبستانی و مراحل دیگر دارد را ابتدا استخراج کنیم و هماهنگ با فطرت متن آموزشی را به هر صورت صوتی، متنی و ... ارائه دهیم. در واقع باید ابعاد این فطرت توحیدی و اینکه چه نوع مسائلی در آن وجود دارد را مشخص کنیم تا بدانیم که اساسا این فطرت توحیدی جامع تمام توانمندی‌های انسان است لذا اگر بتوانیم این ویژگی‌ها را استخراج کنیم و ببینیم که در هر مرحله وقت کدامیک از آنهاست که نمود پیدا کند و در چه حد و درجه‌ای باید رشد پیدا کند، می‌تواند مکمل کار باشد و به این امر کمک کند.

نبی الله صادقیان، نیز در ادامه بحث مطرح شده، گفت: بحث الگو بسیار مهم و لازم است اما باید مراقب آسیب‌های این بخش باشیم. یکی از تجربه‌های من این است که در گذشته، چارچوبی را برای دوران راهنمایی ارائه کردیم که بسیار خوب بود اما در بخش‌هایی خلاقیت، تنوع و ایده‌ها را کمرنگ کرد بنابراین اگر در بحث الگو هستیم باید بیندیشیم که برای دریافت ایده‌ها چه باید بکنیم تا مجددا تجارب تلخ نداشته باشیم.

وی افزود: من فکر می‌کنم که تجربه‌های تلخ به این دلیل، شکل گرفت که چارچوب انتظارت ما به نحوی بود که فضای خلاقیت را محدود می‌‌کرد بنابراین اگر بخواهیم الگویی بدهیم که ایده‌ها را هم در دل خود داشته باشد، باید به دنبال یک چارچوب باشیم که این فضا را در اختیار افراد قرار دهد.

توجه به ابعاد مهارتی

فاطمه صدر، در این جلسه، بر لزوم توجه به ابعاد مهارتی در آموزش پیش دبستانی تاکید کرد و گف: کودک در این سن همه چیز را در یک رابطه معناگرا می بیند و فضای ذهنی او، تجزیه پذیر نیست بنابراین یادگیری غیر تلفیقی، رشد همه جانبه را محقق نمیکند ضمن اینکه چنین روشی قابلیت ارزیابی را نیز فراهم می‌کند. در واقع یادگیری حتی در بزرگسالی به شکل تلفیقی آموزش داده می‌شود و این یک روش پذیرفته شده است.

وی افزود: باید توجه داشته باشیم که تلفیق به معنای عدم ارزیابی نیست و این روش، قابلیت بهبود مهارت های جسمی را نیز دارد. به نظر من بیشتر آموزش‌های سند پیش رو بیشتر متکی بر محصولات رسانه‌ای است در حالی که لازم است که ما در این سن کمترین توجه را به مسائل رسانه ای داشته باشیم. به نظر من باید در این فضا بیشتر به شادی و نشاط و تحرک کودک توجه کنید در حالی که محصولات رسانه‌ای دقیقا این موارد را از بین می برند و انگاره‌های ذهنی را به شکل دلخواه خود فرم می‌دهند.

صدر تصریح کرد: بستر و بازی و موقعیت‌های تلفیقی در این دوره بسیار مهم هستند به همین خاطر باید بیش از محصول، موقعیت های تربیتی نزدیک به زندگی را، برای کودک فراهم کنیم تا رشد، به شکل درستی صورت پذیرد. در این مسیر، باید راجع به بازی به خصوص بازی‌های حسی که قوای فکری و گرایش‌ها را شکل می‌دهد، بیشتر توجه شود ضمن اینکه من معتقدم در این راستا، مربی نیز جزئی از محتواست بنابراین باید به بحث مربی توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

پیش دبستانی؛ مطالبه امروز کشور

رخساره فضلی، مدیرکل پیش دبستان معاونت ابتدایی، نیز در ادامه این جلسه بابت بازبینی ساختارها تشکر کرد و گفت: استفاده از تجارب قبلی قطعا در این عرصه موثر است اما امروز کشور از ما یک مطالبه جدید دارد و آن دوره پیش دبستانی است. در این دوره علاوه بر یکپارچگی خانواده‌ها نقش مهمی دارند بنابراین در طراحی الگو باید حتما به بحث گروه ۰ تا ۳ سال و ۳ تا ۶ سال، توجه شود. در این دو دوره سه ساله خانواده و رسانه اهمیت ویژه‌ای دارند.

وی افزود: در این مسیر، برای بهترین دریافت، نباید با عجله و سلیقه پیش برویم و لازم است که از همه منابع استفاده کنیم زیرا آنچه که امروز در معرض آن قرار گرفته‌ایم، رسالت و ماموریت تازه و ویژه‌ای است لذا لازم است که گروه تدوین کننده هم آموخته و هم اندوخته داشته باشند زیرا تخصص و تجربه باید در کنار یکدیگر، برای این مساله حضور داشته باشند.

مدیرکل پیش دبستان معاونت ابتدایی ادامه داد: شاید چالش اساسی این است که آموزش و پروش پیش از دبستان با سایر گروه‌های تحصیلی تفاوتی اساسی دارند ضمن اینکه باید با سایر دوره‌ها همخوانی داشته باشد لذا لازم است که بحث‌های جدی، در این مسیر انجام شود تا یک الگوی تمام ساحتی طراحی شود که پاسخگوی نیاز ما در این عرصه باشد.

سعید بدیعی، سرپرست اداره کل حوزه ریاست سازمان پژوهش، در بخش دیگری از این جلسه، گفت: همواره در سازمان، محصولات دوره پیش دبستانی به صورت گروهی و با حضور کارشناسان عرصه‌های مختلف بررسی می‌شد تا کار به صورت سلیقه‌ای ارائه نشود لذا می‌توان گفت که این عرصه دارای کمترین انحراف است به همین خاطر معتقدم که در ادامه نیز باید این روند بررسی گروهی را داشته باشیم.

وی ادامه داد: به نظر من الگو داشتن، به شکل درست گاهی باعث افزایش خلاقیت و ایده پردازی می‌شود زیرا مسیر درست را برای این امر به افراد ارائه می دهد.

معصومه نجفی پازوکی، سیامک طهماسبی، حمیدرضا محمد بیگی، لیلا ولی زاده، نفیسه نجفی قدسی و رقیه قنبری دیگر نفرات حاضر در این نشست بودند.

طراحی مدل، ضرورت ایجاد مفاهمه

در بخش پایانی این جلسه حسن ملکی به جمع بندی مباحث مطرح شده در این جلسه پرداخت و گفت: به نظر من، بدون مدل نمی‌توان به سمت مفاهمه پیش رفت اما باید بدانیم که با کدام مدل در این مسیر، پیش برویم که دچار آسیب‌هایی که به آن اشاره شد، نشویم. به نظر من باید در الگو به مساله انعطاف پذیری توجه کنیم زیرا ما به دنبال یک الگوی مکانیکی نیستیم. نکته دیگر سادگی الگو است. بدیهی است که کار پیچیده به شمار می‌رود اما هنر ما باید این باشد که این مسئله پیچیده را ساده بیان کنیم. بحث دیگر این است که یک الگو باید همه عناصر و اجزای یک بسته را در بر بگیرد و ابتر آفرین و ابتر ساز نباشد.

وی افزود: پیشنهادم این است که برای رعایت این موارد، ویژگ‌ های برنامه درسی پیش دبستان را به صورت طبقه بندی شده بیان کنیم. این ویژگی‌ها می‌تواند شامل هدف، محتوا و تجارب تربیت و یادگیری باشد. تجارب و یادگیری بخش بسیار مهمی است که می‌تواند شامل تربیت بدنی، آموزش محیط زیست و ... باشد؛ در واقع باید ویژگی‌های این موارد در جهت تناسب ذکر شود.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تصریح کرد: بحث سوم ویژگی‌های سازمان محتوا و تجارب تربیت و یادگیری با تاکید بر تلفیق است. من درباره تلفیق کار کرده‌ام و معتقدم که این عرصه به هیچ عنوان بازدارنده نیست و ما در دوره پیش دبستان راهی جز تلفیق نداریم زیرا دوره تخصص و موضوع محوری نیست. ما باید تلفیقی داشته باشیم که میزان درهم تنیدگی با زندگی در آن بسیار بالاست.

ملکی ادامه داد: ویژگی دیگر، در این عرصه، روش ها و فنون تربیت است. پنجمین مورد نیز، ویژگی‌های ارزشیابی است که معنای آن ویژگی‌های فهمیدن این است که کودک در چه موقعیتی به سر می‌برد، و به معنای نمره دهی نیست. محور دیگر ویژگی‌های مربی است و من اشکالی نمی‌بینم که تولیدکننده یک بسته، بیان کند که چه نوع مربی با چه دیدگاهی می‌تواند، موارد بسته او را آموزش دهد.

وی خاطر نشان کرد: محور بعدی ویژگی‌های ارتباط با خانواده است و باید در بسته ارائه شده، جغرافیای ارتباط با خانواده مد نظر قرار گیرد. ویژگی‌های ارتباط با محیط پیرامون نیز نکته دیگری است که باید به آن توجه ویژه کرد. اگر ما این ویژگی‌ها را با یک دقت نظر بالا تدوین کنیم و قبل از بیان ویژگی‌ها، رویکرد را توضیح دهیم؛ به نظر من همان الگویی است که فعلا به آن نیاز داریم. در واقع اگر این مورد را در اختیار تیمی که قرار است برای ما کار کند، قرار دهیم، می‌تواند کاملا دریابد که چه نکاتی مد نظر ماست. این نکات متعلق به سه ساله دوم است و در مورد سه ساله نخست که مربوط به مهد کودک است، جنس نگاه متفاوت است و در آن نقطه باید، یک برنامه و محتوا برای خانواده ها تولید کنیم.