واکاوی لایحه تشکیل پلیس ویژه اطفال؛ قانون چه ساز‌وکاری پیش‌بینی کرده است؟

با توجه به اینکه کودکان و نوجوانان آینده‌سازان کشور محسوب می‌شوند بنابراین باید توجه داشت که به دلیل موقعیت سنی حساسی که دارند ممکن است گاهی در معرض بزه دیدگی یا بزهکاری قرار بگیرند. از آنجایی که پلیس قضایی نقش مهمی از لحظه ارتکاب جرم تا اجرای حکم بر عهده دارد و در تمامی مراحل نقش به سزایی ایفا می‌کنند، نحوه برخورد مناسب با این کودکان بسیار اهمیت دارد. بنابراین یکی از موضوعات اصلی و بحران‌های جوامع گوناگون، پدیده بزهکاری و بزه دیدگی کودکان و نوجوانان است و این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که در مجامع بین المللی مورد توجه قرار گرفته و در نهایت منجر به صدور اسناد بین المللی ارشادی یا الزامی شده است و بسیاری از کشورها دارای پلیس ویژه اطفال هستند. هر چند در قانون کشور ما نیز تشکیل پلیس ویژه اطفال پیش‌بینی شده است اما هنوز به سرانجام نهایی نرسیده است و تلاش‌هایی در دولت دوازدهم برای به سرانجام رسیدن پلیس ویژه اطفال صورت گرفته است. معصومه ابتکار، معاون امور زنان و خانواده رئیس جمهوری در روزهای پایانی سال گذشته با اعلام اینکه لایحه پلیس اطفال در کمیسیون لوایح دولت نهایی شده است ابراز امیدواری کرد که در روزهای پایانی سال یا در نخستین روزهای سال جدید این لایحه در دولت تصویب شود.

مونیکا نادی، وکیل دادگستری و حقوقدان در گفت‌وگو با پانا در پاسخ به این سوال که چرا باید پلیس ویژه اطفال در کشور تشکیل شود، اظهار کرد: «با توجه به ویژگی‌های خاصی که کودکان دارند و آسیب‌پذیر و بی‌دفاع محسوب می‌شوند، لازم است که سیستم قانونی و قضایی که به موضوعات مرتبط به آنها ورود می‌کند، متفاوت باشد و موارد مربوط به آنها دادسرای افتراقی را می‌طلبد که در قوانین ما این سیاست افتراقی پیش‌بینی شده است.»

این حقوقدان در پاسخ به اینکه آیا در قانون، تشکیل پلیس اطفال پیش‌بینی شده است، توضیح داد: «در قانون مجازات و قانون آیین دادرسی کیفری به پلیس ویژه اطفال توجه شده است که رسیدگی به جرایم کودکان را تابع قوانین آیین دادرسی کیفری، متفاوت می‌دانند و مجازات‌های متفاوتی نیز برای کودکان در نظر گرفته شده است. پیرو همین سیاست افتراقی که وجود دارد، وقتی قانون آیین دادرسی کیفری در سال ۹۲ تصویب شد نهاد ویژه‌ای به نام پلیس اطفال نیز پیش‌بینی شد که بالتبع این پیش‌بینی لازم بود لایحه‌ای در این زمینه تدوین و تصویب شود که تا امروز هنوز نهایی نشده است هرچند تدوین لایحه مذکور روند رو به جلویی داشته است اما هنوز نهایی نشده و هنوز لازم الاجرا نیست اما روند تصویب خود را در دولت طی کرده است و در مراحل پایانی قرار دارد که به نظر می‌رسد در مرحله ارسال به مجلس نیز چند سال طول می‌کشد تا به تصویب برسد.»

وی با تاکید بر اینکه تشکیل پلیس اطفال اقدامی بسیار مطلوب است، گفت: «تشکیل پلیس اطفال بسیار مطلوب است زیرا بیشتر از آنکه در بحث کودکانی که بزه می‌شوند و در معرض ارتکاب بزه قرار دارند، بیشتر از آنکه نیازمند خدمات قضایی باشیم نیازمند خدمات حمایتی هستیم. خیلی وقت‌ها خدمات حمایتی می‌تواند پیشگیرانه باشد و جلوی ارتکاب بزه علیه کودک یا توسط کودک را بگیرد. خیلی از جرایم نیز این قابلیت را دارند که اگر کودک در معرض خطر بوده است با اقدام به موقع و متناسب نهادهای حمایتی جلوی ارتکاب آن گرفته شود.»

نادی اضافه کرد: «بنابراین پلیس اطفال می‌تواند نقش حمایتی و پیشگیری را بازی کند و از طرف دیگر پلیس اطفال می‌تواند فرایند مناسبی را پیش‌بینی کند. ضمن اینکه تلاش و هدف این است که کودکان با سیستم قضایی کمتر مواجه شوند و پلیس اطفال می‌تواند این فرایند را ایجاد کند. از طرفی می‌دانیم برخوردهای غیرتخصصی از طرف افرادی که تخصص ندارند، در سیستم پلیس و قوه قضاییه با کودک بزه دیده و کودکی که مرتکب بزه شده است، می‌تواند باعث افزایش سطح آسیب‌های احتمالی کودک شود و تاثیرات خیلی ماندگاری بر روی آنها داشته باشد بنابراین اگر یک نهاد تخصصی همچون پلیس اطفال داشته باشیم طبیعتا می‌تواند با برخوردهای تخصصی و آموزش دیده علاوه بر اینکه با عمل مجرمانه برخورد می‌شود، با تخصصی و آموزش لازم از تبعات بعدی آن جلوگیری کند.»

این حقوقدان و فعال حقوق کودکان خاطرنشان کرد: «در لایحه پلیس اطفال که اواخر سال گذشته در دولت نهایی شده است، برای پلیس اطفال شرایط خاصی درنظر گرفته شده است از جمله اینکه ضابطان باید مدرک تحصیلی مرتبط با این حوزه داشته باشد و آموزش‌های ضروری و خاصی را هم ببیند. هر چند به آنچه در لایحه آمده، می‌توان انتقاداتی وارد کرد از حیث اینکه پلیس اطفال یک نیروی پلیس و ضابط قضایی شناخته شده است که ویژگی‌ها و الزاماتی بالاتر از سایر نیروهای پلیس را باید داشته باشد اما آموزش‌هایی که برای آن در لایحه پیش‌بینی شده است به طور دقیق مشخص نشده است و منوط و موکول به قوانین، آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌های بعدی شده است. منتهی در کل می‌توانیم بگوییم با توجه به وضعیت فعلی که در مورد ضابطان قضایی و نحوه مواجهه آنها با کودکان وجود دارد و حتی در برخی پرونده‌ها و جریانات شاهد این هستیم افراد زیر ۱۸ سال برای مسئولیت کیفری و تحقیقات به آگاهی سپرده می‌شوند که می‌تواند خلاف مصالح و منافع عالی آنها باشد به‌خاطر همین بهتر این بود که حتی در این خصوص تمهیدات متفاوتی اندیشیده می‌شد.»

وی با بیان اینکه داشتن تخصص و آموزش جزو ویژگی‌های اصلی لایحه پلیس ویژه اطفال است، گفت: «طبیعی است اگر این آموزش‌ها داده شود، اثرگذار خواهد بود. طبق لایحه پلیس ویژه اطفال برای حوزه‌های پیشگیری، اقدامات حمایتی و کشف جرم و مرحله رسیدگی قضایی الزاماتی در نظر گرفته شده است که طبق آن پلیس اطفال ملزم به رعایت یکسری موارد شده است که می‌تواند به طور کلی حقوق کودکان را تامین کند و آسیب‌های احتمالی کودکان را کاهش دهد.»