پیشینه تاریخی سیزده بدر

همانطور که پیشینه جشن نوروز را از زمان جمشید می‌دانند درباره سیزده به در (سیزده بدر) هم روایت است که جمشید، شاه پیشدادی، روز سیزده نوروز را در صحرای سبز و خرم خیمه و خرگاه برپا می‌کند و بار عام می‌دهد و چندین سال متوالی این کار را انجام داده که در نتیجه این مراسم در ایران زمین به صورت سنت و آیین درمی‌آید و ایرانیان از آن پس سیزده‌بدر را بیرون از خانه در کنار چشمه سارها و دامن طبیعت برگزار می‌کنند.

اما برای بررسی دیرینگی جشن سیزده‌بدر از روی منابع مکتوب، تمامی منابع مربوط به دوران قاجار است و گزارش به برگزاری سیزده‌بدر در فروردین دادند، از همین رو برخی پژوهشگران پنداشته که جشن سیزده‌بدر بیش از یکی دو سده دیرینگی ندارد، اما با دقت بیشتر در‌می‌یابیم که شواهدی برای دیرینگی جشن سیزده‌بدر وجود دارد.

تنوع و گوناگونی شیوه‌های برگزاری یک آیین و دامنه گسترش فراخ تر یک باور در میان مردمان، بر پایه قواعد مردم‌شناسی و فرهنگ عامه، نشان‌دهنده دیرینگی زیاد آن است.

همچنین مراسم مشابه‌ای که به موجب کتیبه‌های سومری و بابلی از آن آگاهی داریم، آیین‌های سال نو در سومر با نام «زگموگ» و در بابل با نام «آکیتو» دوازده روز به درازا می‌کشیده و در روز سیزدهم جشنی در آغوش طبیعت برگزار می‌شده است. بدین ترتیب تصور می‌‌شود که سیزده‌بدر دارای سابقه‌ای دست کم چهار هزار ساله است.

شیوه‌های برگزاری مراسم سیزده‌بدر

همانگونه که اشاره شد شیوه‌های برگزاری سیزده‌بدر و همچنین مراسم و آداب سیزده‌بدر بسیار متفاوت و گسترده است که در اینجا به تفصیل نمی‌توان به آنها پرداخت، اما همانطور که می‌دانیم سیزدهم فروردین بیشتر در طول روز است و آغاز نیمسال دوم زراعی و مردمان ایرانی برای نیایش و گرامی‌داشت تیشتر، ایزد باران آور و نوید بخش سال نیک به کشتزارها و مزارع خود می‌رفتند و در زمین تازه روییده و سرسبز و آکنده از انبوه گل و گیاهان صحرایی به شادی و ترانه سرایی و پایکوبی می‌پرداختند و از گردآوری سبزه‌های صحرایی و پختن آش و خوراکی‌های ویژه غافل نمی‌شدند.

از آئین‌های دیگر سیزده‌بدر که مانند مراسم چهارشنبه‌سوری و نوروز، پرشمار، زیبا و دوست‌داشتنی است، بازی‌های گروهی، ترانه‌ها، گردآوری گیاهان صحرایی، خوراک‌پزی‌های عمومی، بادبادک‌پرانی، سوارکاری، نمایش‌های شاد، بخشی از این آیین‌ها است که ریشه در باورها و فرهنگ اساطیری دارند.

از جمله دیگر مراسم‌های سیزده‌بدر که جنبه تاریخی دارد، شادی کردن و خندیدن به معنی فروریختن اندیشه‌های پلید و تیره، به آب سپردن سبزه سفره نوروزی نشانه هدیه دادن به ایزد آب «آناهیتا» و گره زدن علف برای شاهد قرار دادن مادر طبیعت در پیوند میان زن و مرد، است.

در نهایت همه ما به خوبی از آنچه در این یک سال و اندی که از شرایط کرونایی می‌گذرد، آگاهیم و به خوبی می‌دانیم عواقب سیزده‌بدر رفتن در صورت رعایت‌نکردن پروتکل‌های بهداشتی و با در نظر نگرفتن شرایط خاص این ویروس چه خواهد بود. امسال هم مراسم سیزده نوروز و آشتی با طبیعت را در خانه برگزار خواهیم کرد، تا نقش اجتماعی خود را در حفظ سلامت جامعه‌مان به خوبی ایفا کنیم.

خبرنگاردانش‌آموز: رومینا معبادی