سالی که سینمای ایران رنگ و بوی «مرگ» داشت

ویروس کرونا از اوایل اسفند گریبان گیر کشور، مشاغل و صنعت‌های گوناگونی شد و با گسترش آن برخی مشاغل به تعطیلی کشانده شدند و سالن‌های سینما هم جزء اولین مکان‌هایی بود که قربانی این بیماری ناخوانده شد. از روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا و تشکیل ستاد ملی مقابله با این ویروس توسط اطلاعیه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، خبر تعطیلی سینما‌ها ابلاغ شد و در چندین نوبت تمدید شد. حسین انتظامی رئیس سازمان سینمایی، بیستم اسفندماه 98 در حساب توییتر خود با اشاره به ضرر ۶۰۰ میلیون تومانی سینماها در روزهای تعطیلی به خاطر شیوع ویروس کرونا، ابراز امیدواری کرده بود که این ضرر در آینده جبران شود. به گفته او، سالن‌های سینمای خصوصی تا قبل از تعطیلی به دلیل گسترش کرونا، روزانه به‌طور متوسط ۶۰۰ میلیون تومان فروش داشتند که قریب نصف آن، سهم سینمادار بوده؛ اما الان تعطیل‌اند.
بررسی آمارهای فروش فیلم‌های نوروزی در سال 98 و مقایسه آنها با سال 99 هم نشان می‌دهد که سینماها در نوروز سال گذشته بیش از 17 میلیارد تومان در 15 روز ابتدایی فروردین 98 درآمد کسب کرده بودند که این درآمد در نوروز 99 به صفر رسید.

پرفروش‌ترین فیلم‌های سال 99
علی‌رغم تعطیلی سینماها چندین کار سینمایی راهی اکران شدند اما موفق نبودند و اکران‌های سال 99 شکست‌خورده بود. بر اساس آمار ارائه‌شده در سایت سمفا پرفروش‌ترین فیلم‌های سال 99 عبارت بودند از «شنای پروانه»، «خوب، بد، جلف ۲: ارتش سری» و فیلم «آقای سانسور». پرفروش‌ترین فیلم در سینمای سال 99 فقط 3 میلیارد تومان فروش داشت. این اثر در حالی عنوان پرفروش‌ترین فیلم سال را از آن خودکرده که میزان فروشش با فیلم هجدهم جدول فروش سال ۹۸ برابری می‌کند.
رتبه اول پرفروش‌ترین فیلم سال ۹۹ به «شنای پروانه» اولین ساخته «محمد کارت» اختصاص دارد. فیلمی که عنوان بهترین فیلم از نگاه تماشاگران را از جشنواره سی وهشتم فجر کسب کرد و در فهرست اکران نوروزی سال ۹۹ قرار گرفت، اما تعطیلی سینما‌ها اکرانش را متوقف کرد. «رسول صدر عاملی» تهیه‌کننده فیلم در نامه‌ای اعلام کرد که به احترام کادر درمان، نمایش «شنای پروانه» را متوقف می‌کند به‌این‌ترتیب اکران اولین ساخته کارت با فروشی حدود 2 میلیارد و 300 میلیون تومان به پایان رسید. سرنوشت «شنای پروانه» تا بهمن‌ماه نامشخص بود تا اینکه نسخه قاچاق آن راهی بازار شد و عوامل فیلم را مجبور کرد برای جلوگیری از ضرر بیشتر بعد از پایان جشنواره سی ونهم فیلمشان را بار دیگر در سینما‌ها به نمایش دربیاورند.
فیلم «خوب، بد، جلف ۲: ارتش سری» نیز که تقریباً روالی شبیه به «شنای پروانه» را برای اکران طی کرد با فروش یک میلیارد و نیمی رتبه دوم جدول فروش را از آن خودکرده است. این فیلم هم در فهرست اکران نوروزی 99 قرار داشت که با تعطیلی سینما‌ها روبه‌رو شد.
فیلم پیمان قاسم‌خانی هم‌زمان با ادامه داشتن نمایشش در سینما‌ها راهی اکران آنلاین هم شد تا از دو طریق مخاطبان را با خود همراه کند. از میزان فروش فیلم‌های اکران آنلاین اطلاعات دقیقی در دست نیست و تنها می‌توان به آماری که سایت «اقتصاد ۲۴» ارائه کرده استناد کرد که بر اساس آن «خوب، بد، جلف ۲: ارتش سری» در اکران آنلاین به فروش ۴ میلیارد و ۲۵۱ میلیون و ۵۶۰ هزار تومان رسیده است که از میزان فروشش در سینما‌ها بیشتر است. بااین‌حال مجموع فروش اکران آنلاین و سینما‌های این اثر به میزان فروش فصل اول آن‌که بهمن سال ۹۵ روی پرده سینما‌ها رفت نزدیک هم نیست. «خوب بد جلف یک» فروشی حدود ۱۶ میلیارد تومان داشت.
فیلم «آقای سانسور» رتبه سوم پرفروش‌ترین فیلم‌های سینما در سال ۹۹ به «آقای سانسور» ساخته علی جبار زاده اختصاص دارد. این فیلم که از حضور بازیگرانی، چون محمدرضا فروتن و بهرام افشاری بهره گرفته، محصول سال ۱۳۹۶ است. «آقای سانسور» از ۲۶ شهریور امسال راهی سینما‌ها شد و توانست با فروش یک‌میلیاردی رتبه سوم را به دست بیاورد. رتبه چهارم جدول فروش به «دیدن این فیلم جرم است» ساخته رضا زهتابچیان، سینماگر مشهدی اختصاص دارد. اثری که نزدیک به دو سال توقیف بود و سرانجام ۱۶ دی امسال روی پرده سینما‌های کشور رفت. باید یادآوری کرد که «دیدن این فیلم جرم است» نیز جزو آثاری است که نسخه قاچاقش در فضای مجازی منتشرشده است.
رتبه پنجم جدول امسال به «زن‌ها فرشته‌اند ۲» به کارگردانی آرش معیریان اختصاص دارد. این فیلم هم در ابتدا قرار بود نوروز ۹۹ روی پرده برود، اما درنهایت در اواخر تیر اکران شد. فروش اثر معیریان به یک میلیارد هم نرسید و با حدود ۷۵۸ میلیون تومان به کار خود پایان داد. این در حالی است که رتبه فروش فیلم پنجم سال ۹۸ که به «سرخپوست» اختصاص داشت نزدیک به ۱۵ میلیارد تومان بود. ۵ رتبه بعدی جدول فروش امسال هم به ترتیب به «پیشی میشی»، «بی‌حسی موضعی»، «آن شب»، «آبادان یازده ۶۰» و «تا ابد» اختصاص دارد.

اکران آنلاین هم نتوانست به داد سینماگران برسد
در شرایط کرونا همان مخاطب اندک مجبور شدند به اکران آنلاین و شبکه نمایش خانگی رجوع کنند که در آنجا نیز اغلب با سرخوردگی مواجه شدند. اکران آنلاین هم گرچه یک آلترناتیو مجازی برای سینمای ورشکسته بود و امکان جدیدی برای نمایش و اکران فیلم‌ها ایجاد کرد، اما فاقد زیرساخت‌های لازم و فرهنگ رسانه‌ای متناسب برای بهره‌برداری از این پلتفرم‌ها شد که آخرش سر از قاچاق و کپی‌های غیرمجاز درآورد و به‌جای آنکه به درد سینما بخورد دردی تازه بر آن افزود.
البته امسال در کنار اکران‌های سینمایی، اکران آنلاین هم‌شکل گرفت و برخی از فیلم‌ها تنها در این مدیوم به نمایش درآمدند. از میان آن‌ها می‌توان به فیلم «خروج» ساخته ابراهیم حاتمی کیا، «طلا» به کارگردانی پرویز شهبازی، «ناگهان درخت» به کارگردانی صفی یزدانیان، «جمشیدیه» ساخته یلدا جبلی، «سراسر شب» به کارگردانی فرزاد موتمن و همچنین «دوئت»، «پسرکشی»، «حمال طلا»، «گیلدا»، «هایلایت»، «نرگس مست»، «ساز‌های ناکوک»، «مهمانخانه ماه نو» و «قتل عمد» اشاره کرد. با نگاهی به آمار پراکنده‌ای که از میزان فروش این نوع از اکران وجود دارد، می‌توان گفت امسال نمایش آنلاین هم همچون سینما‌ها با شکست روبه رو شد. مهم‌ترین علت آن را هم می‌توان قاچاق فیلم‌ها و نبود تبلیغات کافی برای آن‌ها به‌ویژه در رسانه ملی دانست.

تعطیلی و تغییر کاربری سینماها
سال 99 سال تعطیلی سینما بود. نه‌فقط تعطیلی‌های موقت ناشی از محدودیت‌های اجتماعی کرونایی؛ که چند سالن سینمای قدیمی که بخشی از میراث فرهنگی و خاطرات سینمایی بودند نیز تعطیل‌شده یا تغییر کاربری دادند.
از تعطیلی سینماهای قدیمی نظیر «رکس»، «متروپل»، «کریستال»، «رادیو سیتی» و «پارامونت» «شهرقشنگ» «البرز»، «ایران» که بگذریم تعطیلی و تغییر کاربری سینماهای «عصر جدید» و سینما «بلوار» از مهم‌ترین تعطیلی‌های سینماها در سال 99 بود زیرا سینما دوستان خاطرات شیرینی را با فیلم دیدن در این سینماها تجربه کرده بودند.
توقف یا کندی در تولید آثار سینمایی
در سال 99 کرونا منجر به توقف در بخش تولید هم شد. بسیاری از پروژه‌های سینمایی به تعطیلی و کندی کشیده شد. در بخش توزیع و نمایش هم منجر به تعطیلی سینماها، اختلال در شبکه توزیع فیلم و ریزش شدید مخاطب شد.
مرگ چهره‌های سینما
مرگ پیرنگ اصلی سینمای امسال بود. مرگ سینماگرانی که حالا زمان رفتنشان نبود. محمدعلی کشاورز، پرویز پور حسینی، خسرو سینایی، کامبوزیا پرتویی، اکبر عالمی، اکبری مبارکه و چنگیز جلیلوند تنها بخشی از چهره‌هایی بودند که کرونا آن‌ها را از ما و از سینما گرفت. گرچه بحران کرونا صرفاً موجب بحرانی شدن سینما نشد، بلکه بحران‌های داخلی آن را که حاصل سالها مدیریت ناکارآمد سینمایی بود نشان داد و بیشتر در معرض عینیت قرار داد.
بخشی از آسیب‌های که به سینمای ایران در بحران کرونا وارد شد به ضعف مدیریت سینمایی برمی‌گشت که جان و سلامت سینماگران را به خطر انداخت. ازجمله این مخاطرات سهیل گیری یا عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی، برگزاری مراسم و جشنواره‌ها در وضعیت کرونایی و تولید فیلم در این شرایط بود. بسیاری از چهره‌های سینمایی که امسال جان خودشان را به خاطر کرونا از دست دادند، سر صحنه فیلم‌برداری به این ویروس مبتلا شدند و متأسفانه جان خود را از دست دادند.