شناسایی و درمان اختلال بیش‌فعالی، مهمترین راه برای نجات زندگی و آینده فرد است

با وجود اینکه اطلاعات زیادی در مورد اختلال بیش‌فعالی در رسانه ها، شبکه های مجازی، کتاب ها و منابع دیگر وجود دارد و مطرح می شود، مشکلاتی را شاهد هستیم؛ برای نمونه کودکانی با علائمی شبیه به این اختلال وجود دارند که لزوما مبتلا به اختلال بیش فعالی نیستند، اما به دلیل شناسایی اشتباه در مسیر نادرست درمان قرار می گیرند.
بعضی از کودکان نیز حائز این شرایط برای تشخیص بیش فعالی هستند اما به دلایل مختلف از جمله همکاری نکردن خانواده ها، تشخیص نادرست و... به موقع و به صورت کامل خدمات درمانی را دریافت نمی کنند و این دلیلی بر رفع نشدن اختلال و ماندگاری آن تا سنین بزرگسالی می شود.
برای پیشگیری از به وجود آمدن مشکلات، لازم است که شناخت دقیق و کلی از اختلال بیش فعالی داشته باشیم، به موقع اقدام کنیم و اگر با کودک بیش فعالی مواجه شدیم، مسیر درمان را به طور کامل و صحیح طی کنیم.
در بیش فعالی از نوع پرتحرکی، متمرکز به علائم پرتحرکی یا به اصطلاح فزون جنبشی هستیم و در این نوع، کودکانی را مشاهده می کنیم که پرجنب و جوش هستند و آرام و قرار ندارند.
در نوع دوم بیش فعالی، کودکان جنب و جوش ندارند و آرام هستند اما از ناحیه تمرکز و توجه دچار آسیب و مشکل شده اند و در نتیجه نمی توانند تمرکز و توجه کامل را دارا باشند.
نوع سوم ترکیبی از دو نوع دیگر است که کودکان هم از لحاظ پرتحرکی و هم تمرکز و توجه دچار مشکل هستند.
کودکانی که از نوع بی توجهی بیش فعال هستند، حواسشان سریعتر از بقیه پرت می شود و به طور دقیق و به راحتی نمی توانند روی موضوعی تمرکز کنند؛ توجه داشته باشید که با تمرکز نکردن کودکان عادی که از سر بازیگوشی روی می دهد، تفاوت زیادی دارد.

مقدار تمرکز و توجه کودکان بیش فعال از لحاظ زمانی محدود است

این کودکان نسبت به هر محرک محیطی حساس هستند و حواسشان با صدای آرام و کوتاه نیز پرت می شود. همچنین به طور معمول نمی توانند روی جزئیات دقت و توجه داشته باشند؛ بنابراین اشتباهاتشان در مسائلی که به دقت نیاز دارد، بیشتر است.
کودکان بیش فعال وقتی فعالیتی را آغاز می کنند، سخت اتفاق می افتد که آن را متوقف کنند و گاهی اصرار به انجام بعضی فعالیتها بخصوص بازی های کامپیوتری دارند و همین دلیلی بر سردرگم شدن والدین می شود؛ چراکه والدین می گویند چون کودکمان در انجام بازی کامپیوتری از دقت کاملی برخوردار است و تا پایان به خوبی بازی را انجام می دهد، پس دچار اختلال بیش فعالی نیست، اما باید توجه داشت که در این نوع کودکان اصرار به انجام و ادامه فعالیت شایع است.
تمرکز کردن روی چند موضوع مختلف در یک واحد زمانی، برای کودکان دچار اختلال بیش فعالی از نوع دوم بسیار مشکل است و بیزاری خاصی نسبت به تکالیف و فعالیت هایی که به توجه و تمرکز دقیقی نیاز است، دارند.

تکانش‌گری گاهی به ایجاد مشکلات شدید می انجامد

کودکان بیش فعال از نوع پرتحرکی، آرام و قرار ندارند و دست و پاهایشان را زیاد تکان می دهند، در یک مکان ثابت نمی توانند بنشینند و روی صندلی زیاد حرکت می کنند و در مدرسه توسط معلم بیشتر از منزل به این نکته توجه می شود.
این کودکان ممکن است کارهای خطرناکی از لحاظ حرکتی انجام دهند. برای نمونه از دیوار مدرسه بالا بروند، لب پنجره بنشینند و یا در منزل از وسایلی که ارتفاع زیادی دارند بالا بروند. همچنین تکانش‌گر هستند، به این معنا که نمی توانند منتظر بمانند. مثلا در کلاس وقتی معلم سوالی می پرسد، قبل از اینکه سوالش را به اتمام برساند، کودک بیش فعال جوابی را می پراند و اکثر اوقات هم نادرست و ناقص است.
تکانش گری گاهی به ایجاد مشکلات شدید و خطر می انجامد. در رابطه با این موضوع می توان به مواردی اشاره کرد. ممکن است کودک وقتی در پیاده رو راه می رود ناگهان به وسط خیابان بپرد یا دست به کار خطرناکی بزند و این کارها باعث ایجاد مشکلات جسمی بیشتری در کودکان بیش فعال می‌شود.

بهترین روش درمان کودکان بیش فعال روش جامع است. به گونه ای که تمام درمان های شناخته شده، همزمان مورد استفاده قرار می گیرند. در ابتدا دارو درمانی برای این کودکان حتما باید شروع شود اما بعضی از خانواده ها با این روش موافق نیستند و با اینکه دارو دریافت کردند، به توصیه اعضای فامیل یا همسایه که حتی روانپزشک نیستند، مصرف دارو را متوقف می کنند.
در کنار دارو درمانی، کودکان بیش فعال باید روان درمانی نیز دریافت کنند که اولی توسط روانپزشک و دومی توسط روانشناس انجام می گیرد. حتی به والدین آموزشهایی تحت عنوان pmt داده می شود که بدانند در منزل چگونه باید با کودکشان رفتار کنند تا رفتارهای خوب در فرزندشان تقویت شده و رفتارهایی که باعث ایجاد مشکل می شود، کمتر شود.

اگر کودکان بیش فعال درمان نشوند، ممکن است به رفتارهای ضد اجتماعی روی بیاورند

اگر درمان به موقع شروع شده و به طور کامل دریافت شود تا قبل از بلوغ، علائم این اختلال کاهش می یابد، ولی متاسفانه اگر کودکان بیش فعال درمان نشوند تا بزرگسالی ادامه می یابد و بزرگسالان بیش فعالی در جامعه هستند که در زندگی تحصیلی، شغلی و مشترکشان موفق نیستند.

معمولا کودکانی که درمان نمی‌شوند، به دلیل علائمی که دارند و مشکلاتی که بخصوص در میان هم سالانشان پیش می آید، همچنین به دلیل ضعف درسی و در نهایت کم شدن مهارت‌هایشان، ممکن است به بعضی گروه‌ها و رفتارهای خاص که رفتارهای ضد اجتماعی نامیده می شوند، سوق داده شوند و مشکلات اجتماعی برایشان پیش بیاید.
بنابراین به والدینی که احتمال می دهند کودکشان بیش فعال باشد، توصیه می شود که تحت نظر متخصص راهنمایی های لازم را دریافت کرده و درمان را شروع کنند.
در نهایت باید توجه داشت که همیشه داشتن این علائم نشانه بیش فعالی نیست و بعضی از علائم در بیماری ها و اختلالات دیگر نیز وجود دارد. برای نمونه بی‌قراری در افسردگی کودکان یا پرتحرکی برخی کودکان به دلیل مشکلات تربیتی پدر و مادر از نشانه های بیش فعالی نیست و شناسایی صحیح اینگونه اختلالات بر عهده متخصص است.

محقق*