داوود کیانیان: عضو سازمان بین‌المللی تئاتر کودک هستیم اما ارتباط ملی و جهانی نداریم

آنچه به‌عنوان اولین جرقه‌های پرداختن هنر تئاتر برای کودکان ثبت‌شده است، برمی‌گردد به تجربه مدرسه عالی موسیقی به‌عنوان نخستین نهادی که در ۱۳۰۰ هجری شمسی به تئاتر کودک، توجه ویژه کرد. این مدرسه در یک آگهی در نشریه «آینده»، دی ۱۳۰۶ اعلام کرد که برآنست هرماه نمایشی برای کودکان به روی صحنه ببرد و نمایشنامه‌نویسان را برای نوشتن نمایش برای کودکان فراخواند. تماشاخانه تهران نیز که از سال ۱۳۲۴ آغاز به کار کرده بود، در دهه بیست، شماری نمایش ویژه کودکان را در روزهای جمعه به روی صحنه آورد. یک قرن پرداختن به تئاتر کودک و نوجوان تجربه‌ای نیست که به‌راحتی بتوان چشم بر آن بست و از حال نه‌چندان خوب این روزهای تئاتر کودک و نوجوان سخن نگفت. «داوود کیانیان» نمایشنامه‌نویس، کارگردان، مدرس تئاتر کودکان و نوجوانان و نمایش خلاق در گفت و گو با پانا به بررسی حال و هوای این روزهای تئاتر کودک و نوجوان پرداخته است.

وضع تئاتر کودک و نوجوان ایران در مقایسه باتجربه‌های جهانی چگونه است؟

متأسفانه ما بسیار کم با تئاتر کودک جهانی ارتباط داریم. گو این‌که ایران، قبل از انقلاب اسلامی تاکنون عضو سازمان بین‌المللی تئاتر کودک (آسیتیج) بوده است، اما جامعه تئاتری ما کمتر با فعالیت‌های آنان آشنا می‌شوند و آن‌ها هم کمتر از فعالیت‌های ملی تئاتری ما خبردار می‌شوند. بنابراین در چنین وضعیتی ما به‌اندازه کافی از تجربه‌های یکدیگر آگاه نیستیم تا بشود چنین مقایسه‌ای را انجام داد؛ اما به‌طور نسبی و از طریق مجازی و گروه‌های انگشت‌شماری که گاه ازاینجا به آنجا می‌روند و یا ازآنجا به جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک همدان می‌آمدند، می‌توان ادعا کرد که استعدادهای گروه‌های تئاتری ما بسیار خلاقانه است و چیزی از سطح جهانی کم ندارد. اما با توجه به نهادهای فراوانی که به این امر اشتغال دارند، حمایت مناسبی برای گسترش کمیت و کیفیت آثار این هنرمندان وجود ندارد. یعنی ما دچار یک تضاد عجیب هستیم. از طرفی در عضویت سازمان بین‌المللی تئاتر کودکان هستیم، اما ارتباط ملی و جهانی نداریم. یا نهادهای متنوعی اعم از دولتی و غیردولتی داریم، اما حمایت مناسب از این تئاتر نداریم. این تضادها آسیب‌های فراوانی به این هنر ارزنده حوزه کودک، زده است و جدای از هنرمندان، اکثریت قریب به‌اتفاق کودکان ما را از یک هنر کاربردی و مؤثر محروم کرده است.

تئاتر کودک و نوجوان به لحاظ تعداد اجراها یا تعداد سالن‌های موجود اجرای نمایش در چه وضعی است و این مؤلفه‌ها تا چه اندازه بر کیفیت تئاتر کودک و نوجوان اثرگذار است؟
یک سالی است که سالن‌های نمایش تئاتر ما به علت شیوع بیماری کرونا تعطیل است، بنابراین وقتی اجرایی وجود ندارد، یعنی صورت‌مسئله پاک‌شده است. در این صورت ما نه می‌توانیم از تعداد اجراها صحبت کنیم، نه از کمیت و نه از کیفیت اجراها حرفی بزنیم. گو این‌که گروه‌هایی سعی کردند این سد را بشکنند و با رعایت پروتکل‌های بهداشتی نگذارند چراغ این فعالیت خاموش شود، یا کوشیدند تا با راه‌اندازی هم‌زمان اجرا، فیلم مستقیم آن از طریق رسانه‌ها پخش شود؛ اما گُلی تنها بودند که در زمستان بازشده بودند. بعضی از نهادها هم مانند کانون پرورش فکری کودکان فیلم‌ها و تئاترهای خود را در فضای مجازی به نمایش گذاشتند که حرکت مناسبی بود، اما در تولید و اجرا تأثیری نداشت. همه به این فکر هستند که در چنین شرایطی چه می‌شود کرد؟ ایده‌های خوبی هم در این رابطه وجود دارد، اما وقتی از نهادهای مختلف می‌شنویم که متأسفانه پول‌ندارند، ایده‌ها به باد هوا تبدیل می‌شوند. برای راه‌اندازی ایده‌های جدید نیاز به سرمایه‌گذاری هست که متأسفانه به دلیل ضعف اقتصادی نتوانسته‌اند به‌صورت عینی پا به عرصه‌ی تولید بگذارند.

ریشه نگاه سطحی به تئاتر کودک و نوجوان در چیست؟

نخست باید مشخص کرد که چه کسانی به تئاتر کودک و نوجوان دارای نگاه سطحی هستند و سپس ریشه‌یابی کرد. کودکان و نوجوانان که مخاطب این پدیده‌ی هنری هستند به این هنر به دیده‌ یک پدیده‌ شگرف و ضروری نگاه می‌کنند. آنان از این‌که این هنر برایشان تولید شود و یا خود به آن بپردازند ذوق می‌کنند و از تماشایش سرگرم می‌شوند و لذت می‌برند. مربیان، معلم‌ها و خانواده‌ها به‌عنوان متولیان کودکان نیز از این امر استقبال می‌کنند و علاوه بر سرگرمی به جنبه آموزشی و تربیتی آن تأکید می‌کنند. بنابراین نگاهی سطحی به این امر ندارند. هنرمندان که با آثارشان در جشنواره‌های متفاوت نشان داده‌اند که می‌توانند آثاری فاخر و باکیفیت تولید کنند. می‌ماند مسئولین که متولی تولید این آثار هستند. آن‌ها هستند که می‌بایست با سرمایه‌گذاری فکری و اقتصادی به رشد و گسترش آن کمک‌رسانی کنند. اما وقتی ازنظر اقتصادی دستشان خالی است و یا در این زمینه آگاهی و یا دغدغه کافی ندارند، چنین می‌شود که هست.

تا چه اندازه حضور یک متولی مشخص برای تئاتر کودک و نوجوان می‌تواند به ارتقای این حوزه کمک کند؟

متولی دارد. خیلی هم دارد. آموزش‌وپرورش، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، مرکز هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، سازمان فرهنگی هنری شهرداری، سازمان صداوسیما و... اما بجای یک ارکستر بزرگ و هماهنگ ملی، هر کس ساز خودش را در فضایی محدود می‌زند. اگر این نیروها، امکانات فکری و اقتصادی‌شان در یکجا جمع شود و برنامه‌ریزی شود آن‌وقت است که این هنر ارتقاء پیدا می‌کند. اما اکنون اگر ارتقایی دارد، از عشق هنرمندانی است که از جان ‌مایه می‌گذارند.

مهم‌ترین و ضروری‌ترین اقدام برای بهبود کیفیت تئاتر کودک و نوجوان چیست؟
حمایت مالی از هنرمندانی که بیکار شده‌اند و تولید ندارند. آن‌ها ایده دارند، انرژی‌دارند، وقت دارند، اما تهیه‌کننده ندارند تا برای تولیدشان سرمایه‌گذاری کند. کودکان ما نیز ازاین‌جهت نیز بی خوراک مانده‌اند. خانواده‌ها نیز از این‌که چنین هنری از سبد خانواده‌شان حذف‌شده نگران‌اند. مربیان و معلم‌ها نیز از فقدان این وسیله‌ی کمک‌آموزشی مؤثر متأثرند. مهم‌ترین اقدام فعلاً حمایت مالی از نهادهایی دولتی و خصوصی است که به این امر می‌پردازند. ایجاد اتاق فکر از هنرمندان، حمایت از طرح‌های نوینی که در این زمینه دارند. تأمین محتوا برای خیل عظیم کودکان و نوجوانانی که به‌اجبار در خانه‌مانده‌اند. ضعف بزرگ عدم‌حمایت اقتصادی است. بدون این حمایت نه کمیتی از تئاتر خواهد ماند و نه جایی برای بهبود کیفیت باقی می‌ماند.

اعظم پویان