گفتگوی پانا با «دیده‌بان میانکاله»؛
لایروبی نهرها؛ متهم ردیف اول مرگ پرنده‌های مهاجر
ساری (پانا) - بیش از ۲ هفته از شروع مجدد مرگ پرندگان آبزی مهاجر در تالاب میانکاله بهشهر می‌گذرد. «سم بوتولیسم» به عنوان عامل اصلی مرگ تأیید شده است. اما این سم چرا و چگونه در تالاب تشکیل شد؟
تالاب بین‌المللی میانکاله واقع در ۲۵ کیلومتری شمال شهرستان بهشهر در مازندران که زیستگاه مهم پرندگان مهاجر و بومی به شمار می‌رود، این روزها حس و حال دیگری را تجربه می‌کند؛ این بهشت پرندگان در فصل زمستان به قتلگاه آنان تبدیل شده است. تا به این لحظه بر اساس اعلام رسمی محیط زیست مازندران، در ۱۵ روز اخیر، ۵ هزار و ۸۱۳ لاشه پرنده از سطح تالاب جمع شده است. این عدد در اتفاقی مشابه در زمستان گذشته بنا به اعلام همین نهاد در نهایت ۳۲ هزار لاشه اعلام شده بود. عددی که «حر منصوری عبدالملکی» آن را تا ۵۰ هزار لاشه پرنده هم ارزیابی می‌کند.
حر منصوری عبدالملکی به «دیده‌بان میانکاله» مشهور است؛ فعال محیط زیست و طبیعت‌گرد است. او اتفاق تالاب را «شوم» می‌خواند و از آن به «مرگ صورتی» یاد می‌کند. منصوری زمانی که برای نمونه‌برداری برای پروژه «تأثیر حضور گردشگر در زندگی و رفتار فلامینگوها» که دو سال درگیر آن است، به ساحل تالاب میانکاله رفت، متوجه حضور عقاب‌های دریایی دم سفید در ساحل تالاب در فواصل نه چندان دور از هم شد و این تمرکز به نظرش غیرعادی آمد. با دیدن لاشه چنگرها و یک فلامینگوی بالغ، علت حضور عقاب‌های دریایی مشخص شد: تغذیه آن‌ها از لاشه این پرندگان مرده که خود عامل پنهان ماندن مقطعیِ مرگ‌ومیر پرندگان از نظرها شد. عاملی که محل اختلاف نظر منصوری با محیط زیست در عدد اعلام شده از تعداد پرنده مرده در اتفاق سال گذشته است. «تغذیه پرنده‌های شکاری از لاشه‌ها باعث حذف فیزیکی لاشه‌ها می‌شود و در آمار نهایی محیط زیست لحاظ نمی‌شود.»
منصوری گفتگو با پانا را با موضوع «پسروی آب تالاب» شروع می‌کند که محیط زیست روی آن در اتفاق اخیر تأکید دارد. «پسروی آب تنها دلیل این اتفاق نیست. شاهد اول در رد این مدعای محیط زیست، این است که بین سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۴ پسروی بسیار جدی‌تری در آب دریای خزر و تالاب میانکاله پیش آمد. در آن زمان مزارع کشاورزی کمتر و گستردگی حضور پرندگان نیز بیشتر بود، اما شاهد مرگ و میر به این صورت نبودیم. شاهد دوم مرگ پرندگان در سال ۱۳۹۸ است که پسروی آب وجود نداشت و ۵۰ هزار بال پرنده تلف شدند.»
او تأکید می‌کند که عامل مرگ و میر باید از سال‌ها قبل شروع می‌شد که ۵۰ هزار بال پرنده را به کام مرگ کشاند «با شیب ملایم و تدریجی پسروی آب خزر و تالاب، انتظار می‌رود مرگ و میر هم شیب ملایمی داشته باشد نه اینکه در عرض یک سال ۵۰ هزار بال پرنده بمیرد.»
منصوری با یادآوری رد عامل پسروی و نیز بیماری، به موضوع دیگری هم اشاره می‌کند که سوال بعدی را در ذهن ایجاد می‌کند: چرا فقط بخشی از تالاب درگیر مرگ پرنده‌هاست؟ او می‌گوید: «مشخص است که عاملی در خود زیستگاه دارد جان پرنده‌ها را می‌گیرد. زیرا شمال تالاب درگیر مرگ و میر نیست، در صورتی که تجمع اصلی پرنده‌ها در آن‌جاست. لاشه‌ها در محدوده جغرافیایی بین گلوگاه تا نوکنده و بندرگز پیدا شده‌اند. البته به شرق هم رسیده است، اما کانون مرگ در جنوب و جنوب شرقی است. پس باید به دنبال یک اتفاق ویژه و منحصر به سال ۹۸ باشیم که شروع شده و حالا ادامه پیدا کرده است.»
او این اتفاق جدید را مربوط به سیل نوروز ۹۸ در گلستان و ۱۲ و ۱۳ آبان ۹۸ در مازندران می‌داند. «در چند سال گذشته در گلستان و مازندران تلاش شد تمام ورودی‌های آب رودخانه‌ها و زهکشی های کشاورزی که به میانکاله می‌رسیدند، لایروبی شوند. عریض‌تر و عمیق‌تر شوند تا آب وارد میانکاله شود که مانع چالش‌های ناشی از سال‌های بعدی شود. این دلیلی شد برای ورود بسیار بسیار گسترده سیلاب همراه با رسوب فراوان -گِل و ریزمغذی‌ها یا مواد عالی- به میانکاله. اتفاقی که در آبان ۹۸ در سیل گلوگاه رخ داد.»
به گفته دیده‌بان میانکاله، لایروبی ۹۰ کیلومتر از نهرها و رودخانه‌های منتهی به میانکاله که محیط زیست مازندران با نظر کمیته جلوگیری از خشکسالی انجام داد، تمام پوشش گیاهی و نیزار داخل نهرها را پاکتراش کرد. «گرچه نیت آنان خیر بود اما با بدشانسی سیل‌‌های گلستان و مازندران پس از آن مواجه شد.»
منصوری توضیح می‌دهد که در کف تالاب‌ها میزان قابل توجهی نرم‌تن و انواع موجودات آبزی وجود دارد که پرنده‌ها از آنان تغذیه می‌کنند. پیش‌نیاز فعالیت باکتری کلستریدیوم بوتولینوم برای تولید سم در آب و خاک وجود دارد، اما همیشه سم تولید نمی‌شود. تولید سم در واقع یک واکنش به محیط زیست است؛ وقتی در محیط بدون نور و اکسیژن قرار می‌گیرند، سم تولید می‌شود. ورود سیل به قسمت‌های جنوبی تالاب باعث مدفون شدن نرم‌تنان در زیر رسوبات شد و فعالیت باکتری کلستریدیوم بوتولینوم و ایجاد سم آغاز شد. غلظت آن بیشتر شد و پرنده‌ها زمانی که از سطوح بالاتر، برای تغذیه به زیر گل و لای در سطوح پایین‌تر رسیدند، از نرم تنان و سم تولید شده تغذیه کردند. البته این باعث مرگ بلافاصله آنان نمی‌شود بلکه وقتی مقدار سم بدنشان بالا رفت، جانشان را می‌گیرد.
این فعال محیط زیست بر «بستر طبیعی تصفیه آب برای جلوگیری از سیل» تأکید می‌کند. «نهرها وقتی جوابگوی سیل نیستند که آن را پوشش دهند، سیل از رودخانه‌ها وارد زمین کشاورزی می‌شود و رسوب آن در زمین ته‌نشین می‌شود و آب تمیز وارد میانکاله می‌شود، اما این نظام طبیعی برچیده شد؛ وقتی نهرها عریض شد، سیل به سمت پایین‌دست تالاب فرار کرد و آب بدون تصفیه و با گل و لای وارد تالاب شد.»
منصوری «دستکاری‌های بدون مطالعه» را عامل اصلی اتفاقات ناگوار در طبیعت می‌داند. «اولوبت با پیدا کردن عامل تشکیل سم بوتولیسم است. ما از محیط زیست مهربانانه می‌پرسیم که اگر مرگ و میر متأثر از پسروی آب است، در سال‌های گذشته که پسروی بیشتر و با سرعت بالاتری بود، چرا این اتفاق نیفتاد؟ »
سمانه عباسی‌رستمی
ارسال دیدگاه