طوفان کروناویروس و آموزش و پرورش

این سال را از هر نظر نگاه کنی شبیه هیچ سالی نیست، سالی که با خشم و طوفان کرونا شروع شده و هم اکنون نیز در حال ورزیدن است و هر روز نوعی و گونه جدیدی از آن سر بلند می کند با این حال امیدی به برگزاری جشن ها و مراسم های دور همی وجود ندارد و چه بسا خاطره ای شوند برای آیندگان .

با این حال آموزش و پرورش از این طوفان سهمگین بی نصیب نمانده است، این طوفان آنچنان آموزش و پرورش را دست خوش تغییر و دگرگونی کرده است که هر چند در بعد آموزشی آنلاین پیشرفت های خوبی حاصل شده است ولی هنوز نتوانسته اند برای بعد پرورشی دانش آموزان راه حل ابتکاری پیدا کنند؛ کرونا اجتماعی شدن، مسئولیت پذیری، همیاری، تعاون، مشارکت و... دانش آموزان را دچار دست خوش فراوان کرده است، دیگه نباید انتظار داشت دانش آموزان این مهارت ها را فقط در مدرسه یاد بگیرند بلکه اکنون خانواده ها و رسانه ها هستند که این ابعاد وجودی دانش آموزان را پرورش می دهند و آنها را برای حضور موثر و تاثیرگذار در جامعه آماده می کنند.

کرونا هر چه بدی داشته باشد این فرصت را در اختیار بشر گذاشت که بداند چرخ زندگی همیشه به یک جهت نمی چرخد بلکه زندگی چرخه ای همه جهتی پیدا کرده و مسیرهای مختلفی پیدا کرده است که باید برای مقابله با چالش ها و بحران های آن آماده بود.

طوفان کرونا، روش های سنتی آموزش و پرورش را با تغییرات زیادی مواجه کرد که شاید بتوان گفت کارآیی برخی از این روش ها از بین رفته است، قبلا استفاده از موبایل، تبلت و ... برای دانش آموزان منع قانونی داشت ولی کرونا استفاده از آنها را برای آموزش و پرورش دانش آموزان ضروری و حیاتی کرد. اکنون بسیاری از کشورها بدنبال قانونی هستند که چگونه دانش آموزان بتوانند از فضای مجازی استفاده کنند و از آسیب های آن در امان باشند.
جهان چاره ای جز تغییر روش آموزشی و پرورشی خود ندارد و باید برای ورود به دنیای جدید، هدف گذاری، برنامه ریزی و استراتژی مناسب و عملیاتی طراحی کند.

در اولین سال از قرن جدید باید منتظر رویدادهای زیر باشیم: دیجیتالی شدن کارها و افزایش دور کاری و مشارکت بهتر و بیشتر کارکنان، تمرکز بر فناوری های نوین، تنوع، برابری و شمول ماموریتی سازمانها، توجه بیشتر به ارزش ها، رشد فزایندهInfluencer (اینفلوئنسر یعنی «تاثیرگذار» کسانی که قدرت نفوذ بر روی دیگران و جهت‌دهی به افکار آنها را دارند) در شبکه های اجتماعی و پیشتازی نوآوری و خلاقیت، تحریف اخبار و اطلاعات (رواج تکنیک های واقعیت مجهول و «دیپ فیک» ( واقعیت مجهول Unknown reality؛ یعنی بازی با تخیل مخاطب. دیپ فیک DeepFake تکنیک استفاده از هوش مصنوعی برای بازسازی و جعل محتوای صوتی و تصویری.)

در تهیه و ارسال اطلاعات وسایل ارتباط جمعی) حاکمیت رسانه ها بر زندگی مردم، لزوم سواد رسانه ای و....
برای همه ما سال ۱۳۹۹ ( ۲۰۲۰ میلادی) مثل هیچ سالی نبود. در هیچ فرهنگی هم نمی توان واژه ای را پیدا کرد که به درستی آن را توصیف کند. اگر می شد تقویم را پاک کرد و دوباره از نو شروع کرد، شاید همه ما همین کار را می کردیم. پس همان بهتر صفحه جمع بندی سال ۱۳۹۹ و پیش بینی های سال ۱۴۰۰ را زودتر ورق بزنیم، به نظر شما این راه حل بهتری نیست؟!!

دانش و یادگیری بزرگترین منابع تجدید پذیر بشریت برای پاسخ به چالش ها و ابداع گزینه های جدید است. با این حال، آموزش بیشتر از پاسخ به دنیای در حال تغییر است. آموزش دنیا را دگرگون می کند و بنابراین با هم فکر می کنیم تا بتوانیم با هم عمل کنیم تا آینده مورد نظر خود را بسازیم.

آنچه که همه گیری کرونوویروس (۱۹ COVID) در آموزش و پرورش آشکار کرده است، شکاف بین سیستم های آموزشی است و آنچه که در حال حاضر مهم و حیاتی است، یافتن یک راهکار مناسب برای ارائه آموزش مجازی و آموزش از راه دور به دانش آموزان است.

این شکاف ها عبارتند از: فقر آموزشی و اطلاعاتی، نابرابری در دسترسی به برق، اینترنت، موبایل و... ، در حالی که این شکافها، چالش های اصلی به حساب می آیند، یکسری شکاف های دیگری وجود دارند که حتی در صورت وجود زیرساخت های مناسب باز هم این شکافها وجود دارند.

۱- کوید ۱۹ شکاف دیجیتالی را در مورد چگونگی استفاده از فناوری برای آموزش و یادگیری بوجود آورده است.

علاوه بر این، بین مدرسه و موسسات آموزشی که صرفاً تامین کننده محتوای آموزشی هستند و مواد آموزشی(از طریق آنلاین، فضای مجازی، رادیو وتلویزیون ) می توانند اطلاعات اضافی را به دانش آموزان منتقل کنند که در محتوای اولیه وجود ندارد.

۲- آیا مدرسه و یا آموزش و پرورش، مکانیزم نظارتی برنامه ریزی شده و مناسب بر روی محتوایی که از طریق آموزش مجازی ارائه می شود، دارد؟

مدرسه باید در تأمین منابع آموزشی و ارائه محتوایی که از سوی شبکه ها، موسسات آموزشی و آموزش و پرورش ارائه می شود، نظارت کامل داشته تا بتواند بر اساس توانایی معلمان خود برای آموزش مجازی دانش آموزان برنامه ریزی کند.

اقداماتی که برای به حداقل رساندن تأثیر تعطیلی مدارس انجام می شود، می تواند به عنوان راه حل های کوتاه مدت (اضطراری) یا راه حل های میان مدت و بلند مدت (بهبود و اصلاح سیستم آموزش و پرورش) برنامه ریزی شود.

با این حال، در محیط های کم بازده، اقدام اضطراری اغلب به عنوان راه حل فریبنده عمل می کند که اثر آن سریع، مسکن و زودگذر است.

آموزش و پرورش باید از راه حل های اثبات شده بین المللی استفاده کند تا پیامدهای ۱۹ COVID را به حداقل برساند و زیرساخت های بهتری برای آموزش فراهم نماید؛ از طریق شبکه ملی رشد، شبکه شاد، رادیو و تلویزیون و فضای مجازی با همکاری معلمان متخصص و خبره و ناشران آموزشی، مجموعه ای جامع از منابع آموزشی را جمع آوری نموده و برای پخش به طریق زیر در دسترس مخاطبان خود قرار دهد.

۱- جمع آوری محتوای آموزشی در دسترس(کتاب و منابع باری گذاری شده آموزشی توسط معلمان در فضای مجازی) و تبدیل آنها به فیلم های کوتاه آموزشی
۲- طبقه بندی منابع؛ انتخاب تعدای از معلمان متخصص و خبره برای طبقه بندی منابع و کنترل کیفیت و انعطاف پذیری آنها
۳- اشتراک گذاری منابع آموزشی از طریق چندین کانال مختلف(فضای مجازی، رادیو و تلویزیون)؛ برای استفاده دانش آموزان و معلمان
۴- ایجاد کانالی برای برای اخذ بازخورد و سنجش میزان کیفیت و اعتبار منابع آموزشی ارائه شده و اصلاح و بروز آوری آنها.
۵- برقراری ارتباط مداوم؛ نهادهای آموزشی و پرورشی دولتی، خصوصی و خانوادهها و معلمان مداوم باید با یکدیگر در ارتباط باشند.
۵- پر کردن شکاف های دیجیتالی، با تولید محتوای خاص(برنامه های تفریحی و ورزشی در کنار مطالب درسی) و تقویت تعامل بین معلمان و دانش آموزان و تشویق آنان به مشارکت در امر آموزش و یادگیری
۶- تهیه مواد آموزشی(تبلت، موبایل ارزان قیمت و اینترنت رایگان برای معلمان و دانش آموزان)
۷- ایجاد کانالی ویژه برای آموزش و یادگیری و برزو رسانی دانش و مهارت های معلمان برای استفاده از آموزش در فضای مجازی
۸- پیش بینی فیلم هایی که دارای محتوای آموزشی و تربیتی هستند در کانال های شبکه ملی رشد، شبکه شاد، رادیو، تلویزیون و فضای مجازی
۹- استفاده از توان مراکز خصوصی که توانمندی و کیفیت لازم را برای تولید بسته های آموزشی و پرورشی دارند.
۱۰- تدوین قوانین و مقررات آموزشی و تحصیلی ویژه دروه بیماری های واگیردار.
۱۱- تدوین قوانین و مقررات نحوه استفاده از فضای مجازی برای آموزش و پرورش دانش آموزان
۱۲- استفاده از روش های نوین ارزشیابی مطالب درسی

بیش از ۵۰ سال است که مکزیک تلویزیون آموزشی (Telesecundaria) راه اندازی کرده و از طریق تلویزیون ماهواره ای آموزش از راه دور ارائه می کند. این مدل آموزشی شامل فیلم های آموزشی کوتاه (۵ تا ۳۰ دقیقه ای) است که با استفاده از برنامه های درسی و مطالب یادگیری پشتیبانی می شود. مدل Telesecundaria با سایر مدلهای تدریس متفاوت است زیرا یک معلم با استفاده از فیلم، تمام موضوعات درسی را آموزش می دهد.

این روش به ویژه برای جوامعی که دسترسی منظم به اینترنت ندارند، مانند جمعیت های روستایی و حاشیه ای می تواند آموزش مناسب ارائه نماید. اکنون این روش توسط کشورهایی مانند آمریکا، آمریکای مرکزی، کانادا، استرالیا و برخی کشورهای دیگر استفاده می شود.

یادگیری آنلاین به عنوان یک امر حیاتی برای آموزش و پرورش دانش آموزان و دانشجویان تبدیل شده است، زیرا این فناوری می تواند معلمان و دانش آموزان را قادر به دستیابی به مطالب تخصصی فراتر از کتب درسی، در قالب های مختلف و به روش هایی که مقید به زمان و مکان نباشد، نماید.

عدم دسترسی به فناوری یا دسترسی سریع و قابل اطمینان به اینترنت می تواند از بهره گیری دانش آموزان از آموزش از راه دور در مناطق روستایی و خانواده های محروم جلوگیری کند. فقدان دسترسی به فناوری یا اتصال به اینترنت خوب مانعی برای ادامه یادگیری، به ویژه برای دانش آموزان خانواده های محروم است.

آموزش های دیجیتال انعطاف پذیر:

کشورها برای حفظ یادگیری در شرایط جدید، استراتژی های انعطاف پذیر اتخاذ می کنند. پشتیبانی و نظارت مناسب برای اطمینان از اینکه نوآوریهای اجرا شده نه تنها در تحویل محتوا بلکه در غنی سازی تجربه یادگیری نیز ضروری بوده و به رفع بحران کمک می کند و ظرفیت هایی را برای مقابله با چالش های آینده ایجاد می کند.
دسترسی نابرابر به منابع آموزشش محدودیت و استثنائات در مورد حق چاپ نیز می تواند در توانایی دانش آموزان برای دسترسی به کتاب های درسی و مطالبی که برای مطالعه آنها لازم است، می تواند تأثیر باشد.

تغذیه و عدم امنیت غذایی

تغذیه نقش مهمی در رشد شناختی و عملکرد تحصیلی کودکان دارد، بسیاری از کودکان محروم در سراسر جهان به وعده های غذایی رایگان یا تخفیف در مدارس احتیاج دارند. هنگامی که مدارس تعطیل هستند، فراهم نمودن تغذیه به ویژه برای کودکانی که در مدرسه تغذیه دریافت می کردند، مشکل است، بنابراین دولت ها باید برای دسترسی آسان و کم هزینه کودکان محروم به وعده های غذایی رایگان اقدامات لازم را پیش بینی نمایند.

نتایج یادگیری دانش آموزان

تعطیلی مدرسه بر نتایج یادگیری دانش آموزان تأثیر منفی می گذارد. مدرسه، یادگیری موثر را فراهم می کند و وقتی مدارس تعطیل هستند، کودکان و جوانان از فرصت های رشد و توسعه مهارت های فردی و اجتماعی محروم می شوند. با تعطیل شدن مدارس، از والدین خواسته می شود که یادگیری کودکان را در خانه تسهیل کنند و این امر به ویژه در مورد والدین با تحصیلات و منابع محدود مشکل است.

به دلیل تعطیلی مدرسه، نرخ ترک تحصیل دانش آموزان افزایش می یابد. کودکان محروم، در معرض خطر یا بی خانمانی هستند و به احتمال زیاد پس از پایان تعطیلی، به مدرسه باز نخواهند گشت. مدارس همچنین قطب فعالیتهای اجتماعی و تعامل انسانی هستند. هنگامی که مدارس تعطیل هستند، بسیاری از کودکان و نوجوانان از تماس اجتماعی که برای یادگیری و پیشرفت ضروری است، باز می مانند.

مدرسه محل تمرین زندگی اجتماعی و جمعی است که در آن روابط و ارتباطات دو سویه بین افراد با ایده ها و دیدگاه های مختلف جریان می یابد و معمولا بچه از این طریق برای ورود به جامعه و مسئولیت پذیری در آن آماده می شوند.

تأثیر کرونا بر آموزش رسمی

اکثر داده های جمع آوری شده درمورد تعداد دانش آموزان و فراگیران تحت تاثیر ۱۹COVID- براساس بسته شدن سیستم های آموزش رسمی محاسبه شده است( انستیتوی آمار یونسکو آمار و ارقام مربوط به دانشجویان تحت تأثیر ۱۹COVID- را که مربوط به تعداد دانش آموزانی است که در مقاطع ابتدایی و راهنمایی و متوسطه بالاتر ثبت نام کرده اند).

این بیماری همه گیر، مربیان، والدین و دانش آموزان را وادار می کند تا به صورت انتقادی فکر کنند، مسئله را حل کنند، خلاق باشند، ارتباط برقرار کنند، همکاری کنند و چابک باشند. این نیز نشان می دهد که راه دیگری وجود دارد.

آندریاس شلیچر، رئیس آموزش و پرورش برای OECD در پاریس می گوید: "این یک لحظه عالی برای یادگیری است. او می گوید: "همه نوارهای قرمز که همه چیز را از بین می برد ، از بین رفته است و مردم به دنبال راه حل هایی هستند که در گذشته نمی خواستند آنها را ببینند."

دانش آموزان نسبت به یادگیری خود، مالکیت بیشتری دارند و بیشتر در مورد روش های یادگیری، نحوه آموزش و پشتیبانی لازم و... حتی اگر آموزش های سیستم دولتی به آنها نرسد، می توانند یادگیری خود را شخصی کنند، شلیچر معتقد است که "تغییر واقعی در بحران عمیق اتفاق می افتد". "شما متوقف نمی شوید بلکه حرکت می کنید."

اگرچه قضاوت در مورد چگونگی تأثیر واکنش۱۹ COVID- بر روی سیستم های آموزشی در سراسر جهان زود است، اما علائم مختلفی وجود دارد که نشان می دهد می تواند تأثیر ماندگاری در مسیر یادگیری نوآوری و دیجیتالی شدن داشته باشد. در زیر به سه روند که می تواند به تحولات آینده اشاره کند را بیان می کنیم:

۱- آموزش و تغییر در فشار

می تواند به نوآوری های شگفت آور منجر شود. تا قبل از همه گیری کرونا سرعت آهسته تغییر در مؤسسات آموزشی و دانشگاهی در سطح جهان تاسف آوربود که با رویکردهای قرنانه و مبتنی بر سخنرانی در زمینه تدریس، تعصبات نهادی نهادینه شده و کلاسهای درس قدیمی؛ با این حال کرونا به فرصتی برای مؤسسات آموزشی در سراسر جهان برای جستجوی راه حل های نوآورانه در یک دوره نسبتاً کوتاه تبدیل شده است.

با گسترش فن آوری ۵G در کشورهایی مانند چین، آمریکا و ژاپن؛ مفهوم "یادگیری در هر مکان و هر زمان "آموزش دیجیتالی" را در طیف وسیعی از قالب ها قرار داده اند.

یادگیری سنتی کلاس به صورت حضوری با روشهای جدید یادگیری تکمیل خواهد شد - از پخش زنده تا "تأثیر گذارهای آموزشی" گرفته تا تجربیات واقعیت مجازی- یادگیری می تواند به یک عادت و یک شیوه زندگی واقعی تبدیل شود.

۲. مشارکت آموزشی دولتی و خصوصی

طی چند ماه گذشته شاهد هستیم که کنسرسیوم ها و ائتلاف های یادگیری در سراسر جهان در حال شکل گیری هستند، با ذینفعان متنوع (از جمله دولت ها، ناشران، متخصصان آموزش و پرورش، ارائه دهندگان فناوری و اپراتورهای شبکه ارتباطات دور) در کنار هم جمع می شوند تا از سیستم عامل های دیجیتال به عنوان راه حل موقت بحران استفاده نمایند.

آموزش و پرورش چین، گروهی از مؤلفه های متنوع را برای ایجاد یک بستر جدید یادگیری و پخش آنلاین مبتنی بر ابر و همچنین به روزرسانی مجموعه زیرساخت های آموزشی به سرپرستی آموزش و پرورش و وزارت صنعت و فناوری اطلاعات راه اندازی کرده است.

در یک دهه گذشته، ما شاهد سرمایه گذاری بخش خصوصی برای ارائه راه حل های آموزش و نوآوری هستیم، از مایکروسافت و گوگل در ایالات متحده و سامسونگ در کره گرفته تا Tencent ، Ping An و Alibaba در چین، شرکت ها در حال برنامه ریزی برای ارائه آموزش و پرورش بهتر، سریع تر و آسان تر که دارای همه گیری بالایی باشد، هستند.

۳. گسترش شکاف دیجیتال

بیشتر مدارس در مناطق آسیب دیده برای ادامه تدریس راه حلهایی برای ادامه فعالیت خود پیدا می کنند، اما کیفیت یادگیری به شدت به سطح و کیفیت دسترسی دیجیتال بستگی دارد، فقط حدود ۵۰٪ از جمعیت جهان آنلاین هستند.

اگر دسترسی آموزشی به وسیله دسترسی به آخرین فناوری ها مشخص شود، ممکن است شکاف دیجیتالی شدیدتر شود.

همه گیری نیز فرصتی است برای یادآوری مهارتهای لازم برای دانش آموزان در این دنیای غیرقابل پیش بینی، مانند تصمیم گیری آگاهانه، حل مسئله خلاقانه و شاید مهمتر از همه سازگاری؛ برای اطمینان از مهارتهای دانش آموزان باید در اولویت قرار گیرد.

گزینه های پیشنهادی

۱- انتخاب مناسب ترین ابزارها: با توجه به قابلیت اتصال به اینترنت و مهارت های دیجیتالی معلمان و دانش آموزان تصمیم بگیرید. این می تواند از طریق سیستم عامل های یادگیری دیجیتال یکپارچه، درس های ویدیویی و پخش از طریق رادیو و تلویزیون و فضای مجازی.
۲- پیش بینی برنامه های آموزش از راه دور: اقدامات لازم را برای اطمینان از اینکه دانش آموزان از جمله معلولین یا افراد با درآمد کم به برنامه های آموزش از راه دور دسترسی دارند، اعمال شود، در صورتی که فقط تعداد محدودی از آنها به دستگاه های دیجیتال دسترسی داشته باشند. باید برای آنها مواد آموزشی ارزان قیمت و اتصال به اینترنت رایگان و... فراهم شود.
۳- محافظت از حریم خصوصی داده ها و امنیت داده ها: ارزیابی امنیت داده ها هنگام بارگذاری داده ها یا منابع آموزشی در فضاهای وب و همچنین هنگام به اشتراک گذاری آنها با سازمان ها یا افراد دیگر. اطمینان حاصل کنید که استفاده از برنامه ها و سیستم عامل ها باعث نقض حریم خصوصی داده های دانش آموزان و دانشجویان نمی شود.
۴- اولویت مقابله با چالش های روانی اجتماعی قبل از تدریس: ابزارهای موجود را برای ارتباط دادن مدارس، والدین، معلمان و دانش آموزان با یکدیگر بسیج کنید. ایجاد جوامع برای اطمینان از تعامل منظم انسانی، فعال کردن اقدامات مراقبتی اجتماعی و رفع چالشهای روانی- اجتماعی احتمالی که دانش آموزان هنگام انزوا با آنها روبرو می شوند.
۵- برنامه ریزی، برنامه های آموزش از راه دور: برای بررسی مدت زمان تعطیلی مدارس، بحث و گفتگو با ذینفعان ترتیب دهید و تصمیم بگیرید که آیا برنامه یادگیری از راه دور باید روی آموزش دانش جدید باشد یا دانش دانش آموزان دروس قبلی را تقویت کند. برنامه را بسته به وضعیت مناطق آسیب دیده، سطح مطالعات، نیازهای دانش آموزان و در دسترس بودن والدین برنامه ریزی کنید. روشهای یادگیری مناسب را بر اساس وضعیت تعطیلی مدارس و قرنطینه های مستقر در خانه انتخاب کنید. از روشهای یادگیری که نیاز به ارتباط چهره به چهره دارند، خودداری کنید.
۶- حمایت از معلمان و والدین در استفاده از ابزارهای دیجیتال: در صورت نیاز به نظارت و تسهیل، جلسات مختصری از آموزش یا جهت گیری را برای معلمان و والدین ترتیب دهید. در صورت نیاز به ارائه پخش مستقیم دروس، به معلمان کمک کنید که تنظیمات اساسی مانند راه حل های استفاده از داده های اینترنتی را تهیه کنند.
۷- رویکردهای مناسب را ترکیب کرده و تعداد برنامه ها و سیستم عامل ها را محدود کنید: ابزارها یا رسانه هایی را که برای بیشتر دانش آموزان در دسترس است، هم برای ارتباط همزمان و هم دروس و هم برای یادگیری ناهمزمان در دسترس قرار دهید. با درخواست از آنها برای بارگیری و آزمایش بسیاری از برنامه ها یا سیستم عاملها، از اضافه بار دانش آموزان و والدین خودداری کنید.

۸- تدوین قوانین یادگیری از راه دور و نظارت بر روند یادگیری دانش آموزان: قوانین را با والدین و دانش آموزان در مورد آموزش از راه دور تعریف کنید. سؤالات سازنده، آزمونها یا تمرین هایی را برای نظارت بر روند یادگیری دانشجویان طراحی کنید. سعی کنید از ابزارهایی برای پشتیبانی از ارائه بازخورد دانش آموزان استفاده کنید و از اضافه بار والدین با درخواست آنها برای اسکن و ارسال بازخورد دانش آموزان خودداری کنید.
۹- مدت واحدهای یادگیری از راه دور را بر اساس مهارتهای خودتنظیم دانش آموزان تعریف کنید: براساس سطح خودتنظیم دانش آموزان و توانایی های فراشناختی دانش آموزان به ویژه برای کلاسهای زندگی کردن، یک زمان بندی منسجم را حفظ کنید. ترجیحاً واحد برای دانش آموزان دبستان بیش از ۲۰ دقیقه و برای دانش آموزان دوره متوسطه بیش از ۴۰ دقیقه نباشد.
۱۰- ایجاد گروه های اختصاصی و تقویت ارتباط بین آنها: ایجاد کانال های معلمان، والدین و مدیران مدرسه برای رسیدگی به احساس تنهایی یا درماندگی، تسهیل به اشتراک گذاشتن تجربه و بحث در مورد استراتژی های مقابله در هنگام مواجهه با مشکلات یادگیری.
۱۱- توجه به فضای مجازی به عنوان یک فرصت استثنایی برای گسترش عدالت آموزشی در مناطق دور افتاده و مناطقی که دانش آموزان آنها دسترسی به امکانات آموزشی و پرورشی مناسب ندارند و در نهایت برای ایجاد تغییر و دگرگونی در روش ها و فرآیندهای آموزش و پرورش استفاده نمود.

*کارشناس آموزش و پرورش