راهکار مقابله با آزمون مجازی

با نگاهی گذرا به آگهی‌های تبلیغاتی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، عناوینی مانند «همیار تقلب»، «آزمون‌سازها» و «کمک برای حضور در امتحانات آنلاین» می‌توان متوجه شد که به لیست مشاغل عجیب در این فضا اضافه شده و البته با واکنش مسوولان هر دو نهاد آموزشی کشور «آموزش و پرورش و آموزش عالی» و واکنش پلیس فتا نیز مواجه شده است و هر نهادی به فراخور ماموریت‌ها، وظایف و اختیاراتش موضع‌گیری‌هایی را داشته و پیشنهاداتی را هم ارایه کرده است.

اما به نظر این نوع واکنش‌ها آنگونه که مسوولان تصور می‌کنند نتوانسته موضوع تقلب را در سطح جامعه حل کند و باید به دنبال راهکارهای مناسب‌تر و منطقی‌تر باشیم به گونه‌ای که گرایش اجتماعی به این پدیده را به حداقل برساند. پدیده تقلب در تمام آزمون‌های مبتنی بر بستر فضای مجازی وجود دارد و فراگیرشدن آن نه مشکل فقط ایران، بلکه مساله‌ای است که ابعاد جهانی دارد و همه کشورها را درگیر کرده و عوامل زیادی در ایجاد و اشاعه آن و همچنین گرایش‌های اجتماعی موثر بر آن قابل تعریف و توضیح است که پرداختن به آن موضوع این یادداشت نیست.

همچنین این انتظار صحیح و بجایی است که اولیا و دانش‌آموزان و معلمان با توجه به مجازی بودن امتحانات از آموزش و پرورش دارند که برای حفظ «امنیت»، «عدالت» و «استانداردها و اهداف آموزشی» باید به دنبال راهکارهای مناسب‌تری برای امتحانات دانش‌آموزان باشد.

اما مطلبی که باید به آن پرداخته شود این است که با شیوع ویروس کرونا در کشور و پاندمی آن در تمام جهان و به تبع آن تعطیلی مدارس در کشور، وزارت آموزش و پرورش با راه‌اندازی شبکه آموزشی دانش‌آموز با عنوان «شاد» مبتنی بر بستر امن اینترنت، گام مهمی در راستای تداوم هدف «آموزش تعطیل نیست» برداشته است.

سامانه‌ای که ابتدا در حد یک پیام‌رسان داخلی با شکل ظاهری ساده‌ای بود و به تدریج با گذشت ۷ ماه از راه‌اندازی آن با ۱۶ قابلیت آموزشی به یک برنامه کاربردی و صرفا آموزشی منحصربه‌فرد تبدیل شد و توانست جایگزین سامانه‌های دیگر شبه آموزشی شود. ابزار «آزمون‌ساز» مطابق با سلیقه و نظر معلم یکی از قابلیت‌های امن این سامانه است که معلم می‌تواند با توجه به انعطاف‌پذیری ابزار «شاد» در راستای ارزشیابی مستمر و پایانی به صورت تشریحی و تستی استفاده کند.

نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است که امتحانات دانش‌آموزان در پایان هر نوبت، اهمیت خاص خودش را دارد اما در شرایط حاضر که آموزش‌ها و آزمون‌ها مجازی شده و به‌رغم همه ابزارهای کنترل‌کننده، احتمال امکان سوءاستفاده وجود دارد، برای خنثی‌سازی گرایش اجتماعی به پدیده «تقلب» می‌توانیم تاکید بیشتری بر انواع ارزشیابی‌ها مانند آزمون‌های شفاهی، عملکردی و آزمون‌های کتاب باز ناظر بر سطوح بالای شناختی مثل فهمیدن، به‌ کار بستن، تحلیل‌کردن، ارزشیابی بر مبنای خلاقیت‌های فردی، آزمون‌های کوتاه و هدفمند به صورت مستمر، تکالیف کلاسی، بحث وگفت‌وگوی دانش‌آموزان با معلم و انجام پروژه‌های فردی و گروهی و پژوهش‌های دانش‌آموزی کرد.

کارهای میدانی کوچک با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و گزارش آن در قالب یادداشت به معلم، ارایه آنلاین مطالب، ارایه فیلم عملکرد یادگیری، توضیح و تفسیر فیلم‌های کوتاه آموزشی یا پاسخ‌دادن به سوالات درخصوص آنها، ارزشیابی توسط همتایان، استفاده از همکاری والدین برای نظارت بر فرآیند یاددهی-یادگیری دانش‌آموزان و ارایه گزارش به معلم از طریق تولید ویدیو و تصویر تکوینی(مستمر) از دیگر اقداماتی است که می‌توان انجام داد تا همه ارزشیابی‌ها محدود به یک امتحان و در یک زمان مشخص نشود.